CHRISTINE Van Den Wyngaert, nieuwe rechter bij het Strafhof


WEMMEL - De Belgische juriste Christine Van Den Wyngaert wordt woensdag ingezworen als rechter bij het Internationaal Strafhof.


Eén lp heeft ze opgenomen, maar die ligt in Den Haag - haar werkplek. Bij haar thuis ligt wel nog de cd-versie van een plaat van de Muze, het fameuze jazzcafé in Antwerpen, die ze samen met Ferre Grignard, Jan De Wilde en Wannes Van de Velde volzong. Het was 1967. 'De psychedelische jaren zestig, met folk- en protestsongs, met de lange haren, alles erop en eraan.'


Dertig jaar later was u rechter bij het Internationaal Gerechtshof, daarna bij het Joegoslavië-tribunaal, en straks bij het Internationaal Strafhof. U bent een onvoorstelbaar andere weg ingeslagen.

'Muziek was mijn enige doel in het leven op dat moment. Ik wilde muziek studeren, maar mijn ouders vonden dat geen goed idee. Zij wilden dat ik universitaire studies zou doen. Ik was zowat in alles geïnteresseerd - filologie, psychologie, geschiedenis en filosofie - behalve rechten. Maar ik koos voor rechten omdat het de reputatie had gemakkelijk te zijn. Ik hoopte dat ik tijd zou hebben om daarnaast muziek te studeren aan het conservatorium en te blijven optreden. Dat rechten gemakkelijk was, klopte spijtig genoeg niet. Tot mijn eigen verbazing haalde ik grootste onderscheiding in het eerste jaar. In zo'n geval beginnen de proffen aan je mouw te trekken om assistent te worden. Voor mijn doctoraatsonderzoek koos ik iets creatiefs. Ik begon te werken in een discipline die nog niet bestond: internationaal strafrecht.'


Dat zegt veel over de afstand die sindsdien is afgelegd.

'Internationaal strafrecht was zeer marginaal destijds. Er waren maar weinig mensen mee bezig. Met een groepje wetenschappers uit verschillende landen kwamen we samen in een instituut in Siracusa en deden daar theoretische denkoefeningen over een internationaal strafhof. Dat was toen een volkomen gek idee, omdat er geen politieke bereidheid was om zo'n hof op te richten.'

'Het was de periode van de Koude Oorlog, waar het idee van Neurenberg op gestrand was: van de bedoeling om een permanent Internationaal strafhof op te richten, was niets terecht gekomen. Na de val van de muur van Berlijn ontstond plots binnen de VN-Veiligheidsraad de bereidheid om internationale straftribunalen op te richten, weliswaar met een beperkte bevoegdheid. Zo kwamen het Joegoslavië-tribunaal en het Rwanda-tribunaal tot stand.'


Wat heeft bij het Joegoslavië-tribunaal de sterkste indruk op u gemaakt?

'Het Joegoslavië-tribunaal heeft bewezen dat de idee van een internationaal strafhof geen 'mission impossible' is, als er maar politieke bereidheid is om het te doen werken. Een internationaal tribunaal heeft geen eigen opsporingsdiensten en kan ook zelf geen dwangbevelen uitvoeren. Daarvoor is het afhankelijk van de medewerking van de staten.' 'Het Joegoslavië-tribunaal heeft concrete inhoud gegeven aan begrippen zoals genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Het heeft juridische formules uitgewerkt die het mogelijk hebben gemaakt om niet alleen het voetvolk, maar ook de politieke kopstukken te berechten. Als je de mensen achter de schermen en de intellectuele en militaire architecten van zulke misdaden wil aanpakken, kan je niet werken volgens de gewone concepten uit het strafrecht. Zo zou het zeer moeilijk geweest zijn om een Slobodan Milosevic in België te berechten met de traditionele regels van 'daderschap' in het nationale strafrecht.'

'Het tribunaal heeft nieuwe concepten uitgewerkt die hierop zijn toegesneden, zoals de 'joint criminal enterprise' en de 'superior responsibility': de verantwoordelijkheid van de overste. Deze figuren hebben dan weer model gestaan voor nationale rechtssystemen.'


En nu wordt u rechter bij het Internationaal Strafhof. Prestigieuzer kan niet. Wat betekent dit voor u?

'Een nieuwe uitdaging. Het Joegoslavië-tribunaal is intussen een gevestigde instelling die haar waarde bewezen heeft. Het Internationaal Strafhof moet zich nog bewijzen. Het Joegoslavië-tribunaal functioneert in een gunstig politiek kader omdat het de steun heeft van de VN-Veiligheidsraad. Bij het Strafhof ligt dat anders. Van de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad, zijn alleen Frankrijk en Groot-Brittannië partij.'

'De VS hebben zelfs actief obstructie gevoerd tegen het Strafhof. Ze hebben landen onder druk gezet, gechanteerd met ontwikkelingshulp en militaire steun. Er bestaat zelfs een Invasion of The Hague Act, die aan de Amerikaanse president toelaat in te grijpen mocht er een Amerikaan voor het Internationaal Strafhof worden gebracht. Hopelijk zal dit spoedig veranderen onder de regering-Obama.'


Wat verwacht u van de nieuwe Amerikaanse president, Barack Obama?

'Ik hoop dat president Obama zich positief gaat opstellen, en misschien het verdrag van Rome toch gaat ondertekenen. Ratificeren is waarschijnlijk te veel gevraagd, op korte termijn toch. Maar als de VS zich positiever zouden opstellen en hun obstructiepolitiek zouden laten varen, zou dat al een belangrijke stap vooruit zijn.'

'Het zou ook goed zijn mochten ze volgend jaar deelnemen aan de herziening van het statuut van Rome. In dat statuut werd wel voorzien dat het Hof bevoegd was voor de misdaad van agressie, maar een definitie is er nog niet. Het ligt in de bedoeling dat dit misdrijf volgend jaar, op de herzieningsconferentie, aan het lijstje van internationale kernmisdaden wordt toegevoegd, naast de huidige drie: oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid en genocide. Daarom is het belangrijk dat de VS erbij zijn als agressie gedefinieerd wordt. Dat maakt een latere toetreding door de VS veel gemakkelijker.'


Stel dat de VS hun tegenwerking opgeven, dan kan men misschien verwachten dat meer landen zich gaan aansluiten bij het Strafhof.

'Waarschijnlijk wel. Het zou alvast een belangrijk signaal zijn.'


Wat vindt u tot nu toe van de prestaties van het Strafhof?

'Het Hof staat nog in zijn kinderschoenen en is pas onlangs met zijn eerste zaak begonnen (de zaak tegen Thomas Lubanga, een Congolese krijgsheer, nvdr). Het is dus nog te vroeg om een oordeel te vellen.'


Een punt van kritiek is ook dat de openbare aanklager voorlopig alleen krijgsheren uit Afrika aanpakt, waardoor het Strafhof daar krediet dreigt te verliezen.

'De Afrikaanse staten zeggen dat wel, maar dat is volgens mij een onterechte kritiek. Al die zaken zijn immers door de staten zelf aangebracht bij het Internationaal Strafhof: Congo met Lubanga, Uganda met de zaak tegen het Lord's Resistance Army van Joseph Kony, en de Centraal Afrikaanse Republiek met de zaak-Bemba.'


Om het Strafhof buiten het Westen geloofwaardiger te maken, zou de openbare aanklager een onderzoek kunnen openen tegen George W. Bush wegens de oorlog in Irak?

'In het geval van Bush zou dat niet mogelijk zijn, omdat de VS geen partij bij het verdrag zijn. Maar het zou wel hebben gekund tegen Engelse onderdanen, want Groot-Brittannië is wel partij bij het verdrag. Deze vraag is destijds onderzocht: aan de aanklager, Moreno Ocampo, werd gevraagd een onderzoek in te stellen naar mogelijke oorlogsmisdaden gepleegd door Britse onderdanen in Irak. Dit verzoek werd uiteindelijk afgewezen, omdat Groot-Brittannië zelf een onderzoek instelde.'

'Dat is wat men “positieve complementariteit, noemt: staten moeten in de eerste plaats zelf optreden. Doen zij dat niet, dan pas kan het Internationaal Strafhof een zaak opstarten. Dat is wat nu bijvoorbeeld gebeurt in Kenia. Kenia is partij bij het Verdrag van Rome, waardoor het Strafhof bevoegd zou zijn voor mogelijke oorlogsmisdaden of misdaden tegen de menselijkheid tijdens de onlusten van 2008. Kenia heeft echter aangekondigd dat het zelf een onderzoek zal instellen, om te vermijden dat het Strafhof zich met de zaak zou belasten.'

'Dat is een beetje het paradoxale van het Strafhof: in principe zou het nooit moeten optreden. Als de lidstaten zelf in gebreke blijven, of niet in staat zijn om de procedures zelf te organiseren, dan pas kan het Internationaal Strafhof zich met de zaak belasten.'


In Cambodja is het proces begonnen tegen de Rode Khmers, er is een internationaal tribunaal dat de moordenaars van de Libanese ex-premier Rafik Hariri wil berechten, het Strafhof heeft zijn eerste zaak aangevat: de strijd tegen de straffeloosheid komt op snelheid.

'Klopt. Wat ik wel jammer vind, is dat men voortgaat met de oprichting van ad hoc-tribunalen, die slechts over één bepaalde zaak of situatie uitspraak kunnen doen, zoals het Hariri-tribunaal. Nu er een permanent internationaal strafhof is, zou men het geld en de moeite kunnen besparen om steeds nieuwe ad hoc-tribunalen op te richten. Men zou die zaken gewoon aan het Internationaal Strafhof kunnen voorleggen.'

'Maar wat telt, is dat de strijd tegen de straffeloosheid nu echt op de voorgrond is komen te staan. Het is een grote stap vooruit in vergelijking met enkele jaren geleden. Mensenrechten werden vroeger alleen gezien als een bescherming van het individu tegen zijn staat. Nu gaat men ook politieke en militaire architecten binnen die staat bestraffen, als er sprake is geweest van zware schendingen van de mensenrechten. Er is dus een verschuiving van bescherming naar bestraffing. Het een kan niet zonder het andere, beiden vullen elkaar aan.'


De strijd tegen de straffeloosheid komt op gang. De vraag is of ze ook al ontradend werkt. Die indruk heb je niet onmiddellijk, als je ziet wat er nog altijd gebeurt.

'Het is altijd moeilijk om in te schatten in welke mate het strafrecht een afschrikkende werking heeft, ook binnen de nationale rechtsorde. Zo kon het Belgisch strafrecht Marc Dutroux of Kim De Gelder niet tegenhouden. Evenmin als het Internationaal Gerechtshof en het Joegoslavië-tribunaal Srebrenica hebben tegengehouden.'

'Toch kan de ontradingsfactor meespelen. Het loutere bestaan van het Internationaal Strafhof heeft volgens sommige rapporten al een effect: Afrikaanse warlords zouden, in bepaalde gevallen, hun gedrag hebben aangepast in functie van een mogelijke strafdreiging. De strafdreiging heeft sommige warlords naar de onderhandelingstafel gebracht. Er lijkt dus toch een positieve invloed van het Strafhof uit te gaan.'


Wat hoopt u te kunnen realiseren als rechter bij het Strafhof?

'Ik hoop een bijdrage te kunnen leveren aan de rechtspraak van het hof. Het is nog een jonge rechtbank, die maar net met haar eerste zaak begonnen is. Ik hoop mijn ervaring van het Joegoslavië-tribunaal te kunnen inbrengen.'


Bent u er intussen achter gekomen wat rechtvaardigheid is?

'Strafrechtbanken alleen kunnen de absolute rechtvaardigheid niet tot stand brengen. Ze kunnen ook maar een deel van de waarheid achterhalen. Daarom is het goed dat, naast strafzaken, ook waarheidscommissies worden georganiseerd. Enorm belangrijk is dat er een einde komt aan de straffeloosheid. Een eerste belangrijke stap is nu gezet, doordat er nu een permanent internationaal strafhof is, dat niet beperkt is tot één enkel conflict zoals het Joegoslavië-tribunaal.'


Als u terugkijkt naar 1979, uw doctoraat, en vergelijkt met waar we nu staan...

'Er is enorm veel gebeurd. De mensenrechten in het algemeen maken nu deel uit van de politieke agenda. Dat is een verworvenheid, vroeger waren mensenrechten een marginale zaak van een groepje linkse geitenwollensokkers. De volgende stap is nu dat de bestraffing deel gaat uitmaken van de politieke agenda. En zover zijn we nog niet. Dat is de richting die we met deze tribunalen zijn ingeslagen.'


Tijdens de processen op het Joegoslavië-tribunaal hebt u de wreedste dingen gehoord en gelezen. Wat doet zoiets met een mens?

'Dat word je niet gewoon. Je blijft er verbluft over dat zoiets kan. Je ziet ook hoe snel een maatschappij kan degraderen. En het is toch vooral een top-down effect: politici gaan massa's manipuleren met een nationalistisch discours, en in een mum van tijd is heel het sociale weefsel gedesintegreerd. Door mijn werk bij het Joegoslavië-tribunaal zie ik het gevaar van nationalisme. Ik ben daar heel erg bevreesd voor.'


DS, 07-03-2009 (Bart Beirlant)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Afrikaanse landen zetten Internationaal Strafhof een neus


De staatshoofden van de Afrikaanse Unie beslisten vrijdag dat ze niet zullen meewerken met het Internationaal Strafhof inzake de aanklacht tegen Omar Hassan al-Bashir, de president van Sudan. Ze willen dat het arrestatiebevel wordt uitgesteld, omdat volgens hen de inspanningen om vrede te bereiken in Darfour erdoor bemoeilijkt worden.


Al-Bashir is in beschuldiging gesteld wegens oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid in de Sudanese regio Darfour. Maar de landen van de Afrikaanse Unie zijn niet langer bereid om Bashir te arresteren als hij zich op hun grondgebied zou bevinden, laat staan dat ze hem zouden uitleveren aan het Strafhof in Den Haag. Landen die zich hebben aangesloten bij het Strafhof, moeten er in principe volledig mee samenwerken, ook voor arrestaties en uitleveringen. Dertig Afrikaanse landen verkeren in dat geval.

'De president is vrij om overal waar hij wil in Afrika rond te reizen, ook in die landen die het statuut van Rome van het Strafhof geratificeerd hebben', zei de woordvoerder van het Sudanese ministerie van Buitenlandse Zaken. 'We denken dat Afrika nu een front vormt tegen het Strafhof... De meeste Afrikanen geloven dat het om een rechtbank gaat die opgericht is tegen Afrika en tegen de Derde Wereld. De beslissing van de Afrikaanse Unie maakt dat we ons niet langer alleen voelen, dat we de indruk krijgen dat we gesteund worden.'

President Bashir had de inauguratie van de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma in mei niet bijgewoond, uit schrik dat hij gearresteerd zou worden.

De mensenrechtenorganisatie Amnesty International uitte kritiek op de stemming van de Afrikaanse Unie. Volgens haar wordt de geloofwaardigheid van het Strafhof erdoor ondermijnd. 'Deze beslissing van de Afrikaanse Unie toont minachting voor de slachtoffers van zware schendingen van de mensenrechten in Darfour en maakt een karikatuur van de Afrikaanse Unie als een internationale organisatie', zei Erwin van der Borght, de directeur-Afrika van Amnesty. 'Door iemand te steunen die gezocht wordt wegens oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid, ondermijnt de Afrikaanse Unie de geloofwaardigheid van de staten die partij zijn bij het statuut van Rome en van de Afrikaanse Unie in zijn geheel.'

Het aantal doden in Darfour sinds 2003 wordt door de VN geschat op 300.000. Volgens Sudan gaat het om 10.000 doden.

De hoofdaanklager van het Strafhof, Luis Moreno Ocampo, verklaarde gisteren tegenover de BBC dat de beslissing van de Afrikaanse Unie het werk van het Strafhof niet zal beïnvloeden. Volgens Ocampo blijft Omar al-Bashir een gezocht individu en moet elke Afrikaanse staat beslissen of hij de president arresteert.


DS, 06-07-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB