Ziek? Een kwart eeuwtje geduld


Wetenschapsberichtgeving, en in het bijzonder berichtgeving over nieuwe ontwikkelingen in de geneeskunde, staat vaak vol caveats. Opgepast, staat er in het artikel over een veelbelovend nieuw kandidaat-medicijn, het zal minstens nog enkele jaren duren vóór bewezen is dat het echt werkt en nog een paar jaren méér voor het op de markt komt. Natuurlijk, we hebben het dan alleen over de media die streven naar een tikje kwaliteit, en niet alleen maar naar een schreeuweriger, vetter gedrukte kop dan de concurrentie - zoals die kranten die van plan lijken om de hele wereld op te delen in enerzijds kankerverwekkende stoffen en anderzijds mirakelmiddelen tegen kanker. De kwaliteitspers dus, die probeert om géén valse hoop te wekken op mirakelmiddelen, en die haar lezers niet om de haverklap vergeefs naar de apotheek laat rennen voor medicijnen die nog járen van onderzoek voor de boeg hebben.


Vandaar dus al die voorzichtige relativeringen, waarschuwingen en nuances in de medische berichtgeving. Maar, echter, evenwel, opgepast, 'het kan nog meerdere jaren duren', 'grootschaliger onderzoek zal moeten aantonen of', enzovoort. Maar zijn we wel voorzichtig genoeg? Als in een krantenbericht staat dat het nog enkele jaren kan duren, waaraan denkt u dan? Drie jaar? Vijf? Zeven? Tien jaar misschien, als u heel voorzichtig bent? Wellicht is dat ook wel wat de schrijver van het artikel in gedachten had. Deze wetenschapsbijlage heeft zelfs een rubriek die aangekondigde ontdekkingen probeert te evalueren, na een tussenpoos van tien jaar. Na een decennium heeft het wel lang genoeg geduurd, tijd om af te rekenen, dat lijkt de boodschap te zijn. Maar hoe lang duurt het nu écht voor een ontdekking de weg heeft afgelegd van helder idee of 'doorbraak' in het lab tot medicijn in de apotheek?

Erg lang, blijkt uit onderzoek. Áls het er al ooit van komt. Een literatuurstudie uit 2003 ging na wat er geworden was van 101 zeer veelbelovende claims, over ontdekkingen met een duidelijk potentieel om tot therapieën te leiden, gepubliceerd in wetenschappelijke vakbladen tussen 1979 en 1983. Teleurstellend besluit: amper vijf van de meer dan honderd hadden geleid tot een goedgekeurde behandeling, en maar één daarvan werd echt veel gebruikt.

Een nieuwe studie, die deze week in het Amerikaanse vakblad Science staat, stelt de omgekeerde vraag: bij de ontdekkingen die wél succesvol bekroond zijn met een bruikbaar medicijn, hoe lang heeft het daar geduurd eer het zo ver was? Typisch zo'n 24 jaar, besluiten de auteurs van de studie, een team onderzoekers van Griekse en Amerikaanse universiteiten, onder leiding van John Ioannidis van de universiteit van Ioannina in Griekenland.

De onderzoekers hebben eerst de recente vakliteratuur uitgepluisd naar de meest invloedrijke artikels die verslag doen van geslaagde klinische studies, met als criterium dat ze minstens duizend keer geciteerd moesten zijn. Ze vonden er zo 49, voorbeelden van onderzoek dat uitwijst dat iets écht werkt. Vervolgens gingen ze uitzoeken hoe lang tevoren het idee oorspronkelijk gelanceerd was in de vakliteratuur, of wanneer er een patent was aangevraagd. Typisch 24 jaar dus, maar met uitlopers tot 44 jaar aan de trage kant (het plasmiddel spironolacton) en 4 jaar aan de snelle kant (voor het aidsmedicijn indinavir).

En dan hebben de auteurs enkel maar gekeken naar medicijnen waarvoor het hele proces is afgerond met een beslissende studie, niet over de veel talrijker middelen die nog in het proces van onderzoek zitten, en die ook allemaal ooit in het stadium van 'veelbelovend' of 'doorbraak in het lab' zaten, waarvan de meeste waarschijnlijk nooit een succes gaan worden. De studie beschrijft trouwens nog niet eens echt de volle duur van het proces, want na publicatie van een succesvolle klinische studie kan het nóg een hele poos duren voor een medicijn echt in de apotheek ligt. En vóór het moment dat Ioannidis als startpunt aannam, de eerste publicatie in de vakliteratuur waarin het idee wordt beschreven om het betreffende middel als medicijn te gaan gebruiken, ligt in sommige gevallen een periode van wetenschappelijke speculaties en mediahype.

Misschien moet er onder medisch-wetenschappelijke berichten maar best een waarschuwing als 'Opgepast: deze “doorbraak, leidt waarschijnlijk nooit tot een medicijn, en als ze dat toch doet, kan het best nog een kwart eeuw tot een halve eeuw duren.'


DS, 11-09-2008 (Steven Stroeykens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB