Een oefening in Servische schizofrenie


Hoe kijkt een Serviër aan tegen de afscheiding van Kosovo? Jelica Novakovic doet een oefening in schizofrenie om een zinvol antwoord te kunnen geven.


Ik zie me genoodzaakt tot een driedubbele opsplitsing van mijn persoon om op de vraag te kunnen antwoorden wat een doorsnee Serviër denkt bij de afscheiding van Kosovo.

Het woord 'afscheiding' is al fout vanuit een van drie mogelijke invalshoeken. Roof zou het moeten heten. Of onafhankelijkheidsverklaring.

Goed, ik zet even mijn bril op voor de wetenschappelijke invalshoek van de observerende Serviër. Door zo'n bril bezien lijkt deze finale op het einde van een lang proces dat vele eeuwen eerder is begonnen dan het decennium van Milosevic. Ik hoef niet terug te grijpen naar de grote Volksverhuizing of de eerste middeleeuwse staten. Het lijkt me voldoende om de huidige Balkan-crisis in verband te brengen met de Oosterse Kwestie - de regionale instabiliteit en fragmentering veroorzaakt door het verzwakken en geleidelijke uiteenvallen van het Turkse Rijk. Sindsdien komt de Balkan namelijk open te staan voor tegenstrijdige belangen van de grootmachten die daar een strategische voet proberen te vatten. Als illustratie van het gebruik/misbruik van geschiedenis om het politieke spel getuigt een brief uit 1718 van de Nederlandse diplomaat Jacob Colyer die de Oostenrijkse belangen behartigde. Om zoveel mogelijk gebied van de Turken af te dwingen eist hij steden en dorpen in Macedonië en Kosovo op 'omdat die van oudsher tot het Koninkrijk Servië behoren'. Een Nederlander die de Groot-Servische gedachte bepleit? Waarom niet, als dat zijn opdrachtgever goed uitkomt.

Een andere Nederlander, Gosinus de Voogt, heeft een eeuw geleden aan de wieg gestaan van de eerste Albanese staat. 'Het rommelde nog na en nòg was de Balkan-heksenketel niet afgekoeld, of daar kwam, als surprise, het woord Albanië naar voren. Een trouvaille. Een nieuwe kaart, spiksplinternieuw tusschen de andere zeer grauwe speelkaarten van het politieke Balkanspel. Oostenrijk en Italië wierpen die kaart op. Albanië, dàt zou die eindelooze 'Oostersche kwestie' oplossen. Een onafhankelijk Rijkje daar in den Balkan, aan de Adriatische Zee, keurig netjes, nieuw geschilderd, nieuw te beschaven en te schaven; met een nieuw vorstje en onder voogdij van een nieuw comité bestaande uit grootmachten; een kolossale trouvaille. Een moderne kruistocht! En iedereen was of geraakte in bewondering voor zoo'n humane onderneming.'

Aan de wieg van een tweede Albanese staat in Europa komen we alweer een Nederlander tegen, de nieuwe administrateur in Kosovo Peter Feith. Het is alleen de vraag of hij het vermogen heeft om zijn rol als 'schaver' en 'voogd' even cynisch te doorzien als zijn landgenoot van een eeuw geleden.

Er is wel één nadeel verbonden aan een observerende en dus noodgedwongen cynische blik - het werkt verlammend op de lust om te handelen.

Mijn bril ruil ik nu even in voor een baseballpet. Een keurig pak kunt u zich er ook bij denken. Als rationele Serviër (op zich een contradictio in terminis) moet ik gewoon heel pragmatisch bekijken wat nu het voordeligst is als houding. Uiteindelijk, het recht van de sterkste bepaalt de moraal: wat verloren is, is verloren. Wat telt, is de toekomst. En de toekomst moet je bij de sterkste zoeken. Laat dit een begin zijn van een nieuw begin. Overigens, wat moesten we met dat onhandelbare gebied? Met die 90 procent allochtonen, met die 70 procent werklozen, die koloniale afhankelijkheid van westerse financiële hulp, die erbarmelijke stand van mensenrechten, de vrouwenhandel, de drugshandel... Nu zijn we daar vanaf, nu is het niet meer onze zorg. Zullen we dan maar als eersten de nieuwe staat erkennen en de Europese Unie voor zijn (Afghanistan en de Verenigde Staten, allebei zeer democratische staten, hebben het al gedaan)? Misschien dat we dan eindelijk op de witte Schengen-lijst komen te staan en makkelijker kunnen reizen? Wat kan het mij uiteindelijk schelen of Kosovo een precedent wordt! Laten we niet zo dramatisch doen over unitaristische en separatistische sentimenten op Cyprus, in Spanje, in België...

Het nadeel van een pragmatische houding is dat je die voortdurend moet veranderen, met de wind mee. En zodra Rusland overstapt naar de euro is het misschien voordeliger...

En nu nog de eensnarige viool - de gusla - in de hand pakken. Als emotionele Serviër zou ik beter kunnen zingen dan schrijven. Een balkanesk klaaglied dat al eeuwen de teneur bepaalt: 'O heer, wat is ons overkomen, wat is ons aangedaan, wat een vernedering, wat een trauma!' Waarom is ons huis gebouwd op een kruispunt van belangen? Waarom laat Europa toe dat het Verdrag van München zich herhaalt met Servië in de rol van Tsjechoslovakije? Waarom geldt het internationale recht uitgerekend in ons geval niet? Waarom hebben wij geen recht om de wieg van onze staat te beschermen terwijl Engeland met volle recht ten oorlog trekt tegen Argentinië vanwege een paar schapen op de Falklands die duizenden kilometers van hun grondgebied vandaan liggen? Waarom kan Spanje met volle recht zijn Baskische terroristen hardhandig aanpakken? Die willen toch ook maar hetzelfde als de Albanezen? Waarom spreekt niemand over de meer dan duizend vermiste Serviërs die door de UCK zijn gekidnapt en vermoedelijk vermoord? Hoelang blijven wij nog de underdog uithangen voor wie dubbele maatstaven gelden? Ook geen voordelige houding in een wereld die al lang het romantische tijdperk achter zich heeft laten liggen.

Verbaast het u na deze oefening in de schizofrenie dat ik moeilijk kan antwoorden op uw vraag?

Jelica Novakovic doceert Nederlands aan de universiteit van Belgrado. Tijdens de Balkan-oorlog hield ze voor De Standaard een dagboek bij.


DS, 20-02-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB