"Dit is geen politieke thriller, dit is horror"


Carl Devos slaat met stijgende verbazing het politieke schouwspel gade. 'De Wetstraat is de gevangene van zichzelf en een self-fulfilling prophecy lijkt in de maak: die van de ultieme politieke crisis.'


Verhofstadt III is voorlopig een collectieve zinsverbijstering die vooral de illusie moet ophouden dat het grootste politieke gevaar geweken is en België weer bestuurd wordt. Van een regering die nog niet gevormd is, valt niet veel te verwachten, maar zelfs dan stelt Verhofstadt III teleur. 'Regering' is geen passende term voor de verzameling individuen die niet enkel zonder akkoord, maar ook zonder ploeggeest elkaar onder en boven de waterlijn bestoken.

Niet dat er geen werk aan de winkel is: de staatshervorming, het sociaal-economisch programma en de begroting. Het verstand zegt dat eerst over de staatshervorming, inclusief BHV, een voldoende duidelijk akkoord moet zijn. Alleen dan weten we of er straks een nieuwe regering komt, wie daar (niet) in zit en welk beleidsniveau wanneer welke bevoegdheden en middelen heeft. Alleen dan is het zinvol om over een sociaal-economisch beleid en passende begroting te praten. Het verleden leert dat BHV niet in isolement en via een meerderheidsstemming opgelost raakt. Enkel door BHV in een breder compromis te verdrinken is een uitweg mogelijk. Of wil men die joker opsparen om in 2009 de regering op te blazen voor alweer communautaire verkiezingen? Ook de hoffelijkheid jegens de burgers noopt tot een dringende BHV-oplossing. Vervroegde verkiezingen zijn niet uitgesloten, ook niet als er straks een ruw Paasakkoord komt. Hoewel het parlement verkiezingen nadien wettig kan verklaren, wacht ons zonder BHV-regeling veel administratieve en juridische miserie. Wie fatsoen heeft vermijdt dat.

Of er een akkoord uit de bus komt, is niet te voorspellen. Zoveel maanden na het afspringen van oranje-blauw lijkt er weinig vooruitgang te zijn. Niet op het terrein, niet in de geesten. Dat Franstaligen willen praten, moet - samen met de communautaire meerderheid - illustreren dat we dichter bij een akkoord staan. Die these was voor het kartel het excuus voor Verhofstadt III. De belofte om nooit zonder splitsing van BHV en zonder garanties op 'de meest definitieve staatshervorming ooit' in een regering te stappen, werd er tijdelijk mee omzeild. Maar een akkoord is inderdaad dichterbij. Franstaligen leggen tegeneisen op tafel, er kan dus onderhandeld worden. Bovendien stelt het kartel al maanden de verwachtingen fors bij. Velen zullen opgelucht ademhalen als zelfs een tegenvallend akkoord nieuwe verkiezingen kan vermijden. Voor even.

Ondertussen spelen protagonisten met vuur in een munitiedepot. Openstaande rekeningen wachten op vereffening. Reynders zint op wraak. Hij wil het sociaal-economisch overleg uitbreiden om de as PS-CDH te breken. En, indien mogelijk, de PS te wippen. Vooral onder de taalgrens denken velen voordeel te halen uit nieuwe verkiezingen: MR wil rechtse CDH-kiezers binnenhalen, de PS wil 10 juni corrigeren, CDH hoopt dat 'non' haar nu wel aan een verkiezingsoverwinning zal helpen. Niet enkel bij MR, ook bij Open VLD hebben ze het er moeilijk mee dat ze, na de 'gestolen overwinning' van het kartel op 10 juni, ook tijdens de formatie verraden zijn. Wie na het befaamde interview van Karel De Gucht (DS 29 december) dacht het ergste gehad te hebben, heeft buiten Bart Somers gerekend.

Die lanceerde vanuit Sint-Niklaas een verschroeiende aanval op de 'hypocriete CD&V', naar verluidt een coalitiepartner. De behoorlijk blauwe deelakkoorden zijn naar het archief verwezen omdat CD&V-N-VA zo nodig de socialisten in huis wilde voor een staatshervorming. Nu het erop lijkt dat CD&V-N-VA die lat verlaagt, worden ze bij Open VLD kregelig. Bovendien duwt interimvoorzitter Etienne Schouppe zijn CD&V naar links: dat doet sommigen vrezen dat de oranje-rode afspraken van voor 10 juni niet vergeten zijn. Bij Open VLD hebben ze een ei te pellen met CD&V-N-VA: je zou voor minder de communautaire druk opvoeren.

Politici geloven in de wet dat wie de stekker uittrekt, door de kiezer verantwoordelijk wordt geacht voor de crisis en bijgevolg de verkiezingen verliest. Het komt er dus op aan de ander nerveus te maken. Vervroegde voorzittersverkiezingen bij Open VLD lijken zo netjes in die psychologische oorlogsvoering te passen. Toch is die vervroeging gewoon slim. Een voorzittersverkiezing tussen, hopelijk, verschillende kandidaten brengt misschien een debat op gang over de koers van de partij. Met het risico op verdeeldheid. Dat doe je niet aan de vooravond van een nieuwe campagne. Dat er meer achter gezocht wordt, is een teken des tijds.

Bij Open VLD durven ze niet onterecht dromen van een beter verkiezingsresultaat. Bij CD&V-N-VA lopen ze het risico om de overwinning van 10 juni te verspelen en straks slechter te doen. De communautaire verzachting is riskant: het helpt om in Leterme I te stappen, maar als de zaak nadien ontploft, staan ze met de broek op de enkels. Een gok is dus onvermijdelijk: toegevingen doen is nodig om te slagen, maar als het nadien mislukt, worden ze daarop afgerekend. Bovendien is de vraag hoeveel schade het kartel oploopt bij een communautair compromis. Ook daar geldt 'de wet der kartels': ze werken een paar keer goed, dan slaat de slijtage toe. Dan moet veel energie geïnvesteerd worden in de vraag waarom de partners niet te veel en niet te weinig van elkaar verschillen. Het is niet denkbeeldig dat er op termijn een fusie komt tussen CD&V en het 'redelijke' deel van N-VA, terwijl de 'onverzettelijken' dan eventueel bij LDD aan de slag moeten.

Zijn vervroegde federale verkiezingen waarschijnlijk? Ja, alvast in juni 2009. Als er in mei 2008, bij een tegenvallend Paasakkoord, nieuwe verkiezingen komen, dan is het ondenkbaar dat er een nieuwe federale regering komt voor juni 2009. Na de verkiezingen van 2007 is het al zo moeilijk om een akkoord te vinden, wegens '2009'. Wat moet dat dan zijn na verkiezingen in mei 2008? Als het met Pasen mislukt, zitten we dus heel diep in de miserie. Ook omdat BHV voor een onzeker verkiezingsproces zal zorgen. Dat is het ultieme doemscenario. Na die verkiezingen verliezen we nog een jaar tijd. Ondertussen maken de vele aanvallen een goed akkoord bijna onmogelijk. Alsof men collectief richting afgrond rent.

In juni 2009 zijn ruwweg twee scenario's mogelijk. Als Leterme I haar staatshervorming tegen dan heeft uitgevoerd, is die ruime, bonte ploeg van Leterme I niet meer nodig. Een herschikking zonder verkiezingen kan, maar is onwaarschijnlijk. In het andere geval is die hervorming er nog niet en zal Leterme I vallen om met opgeheven hoofd naar de Vlaamse verkiezingen te kunnen. Dat laatste scenario is waarschijnlijk: de parlementaire behandeling en stemming van de staatshervorming vallen midden in de electorale campagne voor 2009. Tijdens zo'n behandeling komen altijd kleine probleempjes naar boven die te maken hebben met de interpretatie of precieze formulering van moeilijke akkoorden. De kans dat het daar op de klippen loopt, in een verhit klimaat, is groot.

Conclusie: de Wetstraat is de gevangene van zichzelf. Een self-fulfilling prophecy lijkt in de maak: die van de ultieme politieke crisis. De speculaties over nieuwe federale verkiezingen, onder andere na de vervroegde Open VLD-voorzittersverkiezingen, zetten daar toe aan. Zelfs als er een Paasakkoord komt keert de rust niet terug. Het is als in een kamer gevuld met tot de tanden toe gewapende revanchisten een haan opspannen en 'boem' roepen.

Dus moet het straks wel lukken. We kunnen alleen maar hopen dat deze grote druk de toponderhandelaars helpt om creatief te zijn en de partijen om nadien de redelijkheid te bewaren. We spelen alles of niets. Dit is geen politieke thriller. Dit is horror.

Carl Devos is politicoloog aan de UGent


DS, 29-01-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB