Geert Mak, historicus


Het is maar half plagerig bedoeld wanneer vakhistorici zich voor een wedstrijdje 'zoek de zeven fouten' over de geschiedenisboeken van Geert Mak buigen. Ze zullen altijd wel iets vinden wat niet helemaal klopt. Dat is maar voor de helft vriendelijke plagerij (want geen enkel boek is feilloos), omdat de rest, zo denkt Mak zelf toch, niet vrij is van naijver.


Het was weer raak toen de Nederlandse omroep VPRO laatst de documentaire televisieserie in liefst 35 afleveringen begon uit te zenden, die zijn gedraaid naar Maks bestseller In Europa. Veel heeft Mak met die serie overigens niet te maken; hij presenteert de serie wel, maar de programma's zelf zijn gemaakt door een ploeg jonge documentairemakers. Van volgende woensdag af is de serie ook te zien op Canvas, dat coproducent wordt van de tweede helft van de reeks.

Of iemand in 1911 dan wel in 1912 van de Eiffeltoren sprong, maakt inderdaad ook niet zo vreselijk veel verschil voor de loop van de wereldgeschiedenis. Niet dat de kritiek daartoe beperkt bleef. Toch vermoedt Mak er vooral muggenzifterij achter van lui die hem de bijval niet gunnen. Want in de boekhandel is Mak onmiskenbaar een succesmerk geworden, ondertussen goed voor een verkochte oplage van bij het miljoen verkochte exemplaren.

Reken maar uit, die auteursrechten, het prijzengeld dat hem al te beurt viel, de opbrengsten van lezingen plus royalty's allerlei, dat loopt in de miljoenen euro (het weekblad HP/De Tijd heeft dat al uitgerekend). En Mak doet dat met boeken over een onderwerp, geschiedenis, dat saaie vak over dode mensen, waarvan velen zich in hun schooltijd toch niet meteen konden voorstellen dat ze er ooit nog voor naar de boekhandel zouden rennen.

Rond de turf In Europa groeide zelfs een waar industrietje. Behalve een nog altijd erg succesrijk boek, verkrijgbaar in meerdere edities, en een tv-serie, is In Europa inmiddels ook een website, een podcast, zelfs een scheurkalender en, had Mak dat toegestaan, dan konden gegadigden per bus in groepsverband zijn reis overdoen.

Geert Mak, nu 61, koos zijn onderwerpen in steeds uitdijende concentrische cirkels. Hij maakte eerst bescheiden naam met boeken over de geschiedenis van Amsterdam en schreef toen zijn eerste landelijke succesboek, Hoe God verdween uit Jorwerd (1996), een bijna sociologische studie over het Friese dorp waar hij als jongste zoon van een dominee opgroeide. Daarop volgde De eeuw van mijn vader (1999), over de ontwikkeling van Nederland in de twintigste eeuw aan de hand van zijn eigen familiegeschiedenis. In Europa (2004), gegroeid uit een reis die hij in 1999 maakte, sluit die cyclus af.

Letterlijk is Mak als historicus een amateur, een omschrijving die hem overigens niet erg bevalt. Hij studeerde rechten en sociologie, werd gevat door het engagement van de jaren zestig dat van Amsterdam even het centrum van het heelal maakte (dat geloofden de progressieve Amsterdammers toch zelf graag), werkte voor de Pacifistisch-Socialistische Partij (nu opgegaan in GroenLinks), doceerde aan de universiteit van Leiden en stapte daarna in de journalistiek. Hij werkte voor het degelijk-linkse weekblad De Groene Amsterdammer, later onder meer voor de kwaliteitskrant NRC Handelsblad en de VPRO.

Wat de in zijn linkse idealen ietwat ontnuchterde Mak van de barre actualiteit naar het verleden dreef, was de overtuiging dat alleen kennis van de geschiedenis leidt tot een goed begrip van het heden. Die wat utilitaire opvatting sluit nauw aan bij een populaire interpretatie van de geschiedenis: de verklaring van het heden ligt in de ontwikkeling vanuit het verleden.

Niet alleen die visie maakte hem populair. Geert Mak is hoe dan ook een uitstekend en helder schrijver, die zijn lezers niet alleen kan boeien met zijn aangename, ietwat gezapige stijl, maar die bovendien een uitstekende methode vond om het verleden dicht bij de lezer te brengen. Zijn familie bleek een uitstekende kapstok om er het historische verhaal aan op te hangen. Die techniek maakt de ontwikkeling doorheen de tijd concreet, tastbaar en herkenbaar.

Maks geschiedschrijving is altijd 'onzuiver'; ze is ook literatuur, sociologie, reisverhaal of familieportret. En er waart een licht nostalgische toon door. De geschiedenis is bij hem zeker geen verhaal van eenduidige winst. Niet voor niets besteedt hij een dikke helft van zijn In Europa aan een tijd die minder dan één tiende van de eeuw in beslag nam: de twee wereldoorlogen.

Die nostalgische toon sluit goed aan bij een sentiment dat de geschiedenis in Nederland erg populair heeft gemaakt. De groeipijnen van de multiculturele samenleving en de mondialisering garandeerden niet alleen het succes van populistische politici als Pim Fortuyn, Rita Verdonck, Geert Wilders en ook de linkse Jan Marijnissen. Ze wakkerden bij veel Nederlanders een heimwee aan naar een overigens grotendeels mythisch verleden, toen vaderlandse trots nog mogelijk leek en de wereld nog eenvoudig en overzichtelijk in elkaar zat.

Niet dat Geert Mak zich naadloos in dat sentiment laat inpassen. In 2005 publiceerde 'het actualiteitsdier' in hem twee pamfletten waarin hij zich fel keerde tegen de hysterie die Nederland na de moord op Theo van Gogh in haar greep leek te hebben. Hij verweet de media en de politiek 'handelaren in angst' te zijn, die uit louter opportunisme geen kritisch weerwerk boden tegen het verontruste volksgemoed.

Dat hij de veralgemenende manier waarop over 'de' moslims wordt gesproken vergeleek met de stereotypen over 'de' Joden van de jaren dertig, raakte het nog altijd niet van zijn oorlogstrauma genezen Nederland op een erg pijnlijke plek. De gevierde historicus werd op slag de inzet van een soms hoog oplopende controverse.

Het vergaat hem niet anders wanneer het in Nederland sceptisch bekeken Europa ter sprake komt. Zijn reis door het continent overtuigde Mak daarentegen van de noodzaak van een welbegrepen Europees project - en het maakte hem tot een fan van Guy Verhofstadt. Maar ondanks het succes van In Europa moet hij zijn landgenoten van die noodzaak nog altijd overtuigen. Hij wil het graag proberen.

www.ineuropa.nl


DS, 05-01-2008 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB