Gewapende interventies drukken onze morele en militaire superioriteit uit


Met het vertrek van Tony Blair verliest de wereld een fervent voorstander van militaire interventies om humanitaire redenen.


Dat gebeurde op een moment dat in Nederland humanitaire motieven voor het buitenlandse beleid sterker werden. De openlijke speculaties over actieve betrokkenheid bij Afrika duiden daarop. En de argumenten voor verlenging van de missie in Uruzgan. „Je kunt niet zo maar weg”, zei premier Balkenende, „dat kan niet vanwege de Afghaanse bevolking”. Minister Van Middelkoop vond dat het kabinet ’verdere verantwoordelijkheid’ moet nemen voor de Afghaanse bevolking.

Vorige week stelde ik dat door de opkomst van Azië de internationale betrekkingen ruwer worden en er steeds minder plaats is voor altruïsme en humanitaire overwegingen. Maar ook zijn dominante humanitaire motieven op zich politiek risicovol. Allereerst is er de geloofwaardigheid. Als humanitaire motieven voor interventies zo belangrijk zijn, moeten westerse landen ook tot regime change in Zimbabwe en Birma besluiten. Het getuigde van moed en eerlijkheid toen de Australische defensieminister, Brendan Nelson, begin juli erkende dat zijn land vooral om de olie deelnam aan de oorlog in Irak. Onzin, zei premier John Howard, die een humanitaire saus over de Australische deelname goot. Down under weet iedereen dat Nelson gelijk heeft en dat Howards reactie het publieke draagvlak voor de missie ondermijnt.

Dit draagvlak kan ook om andere redenen eroderen. De Amerikanen voerden begin jaren negentig in Somalië de eerste humanitaire interventie van na de Koude Oorlog uit. Nadat een dode Amerikaan door de straten van Mogadishu werd gesleept sloeg de publieke opinie in de Verenigde Staten om. Waarom zitten we daar? Wat zijn onze belangen? Toen daar geen antwoord op kwam, kon de regering haar troepen slechts terugtrekken. Het was een verloren missie met voor niets gesneuvelde Amerikaanse soldaten. En opnieuw werd dezelfde les geleerd: humanitaire overwegingen zijn op zich onvoldoende om het publiek achter een missie te houden als de verliezen oplopen. Dat de taliban in Afghanistan werden verdreven omdat zij Al-Kaida toestonden trainingskampen in te richten voor de strijd tegen het westen, lijkt in Nederland allang vergeten. Maar juist dit eigenbelang, niet een humanitaire notie, bepaalt de houdbaarheid van publieke steun.

Ernstiger is dat interventies het lijden van de bevolking vaak verergeren. Als een regime aan de kant wordt geschoven grijpen lokale politieke entrepreneurs, die geen kaas van democratische spelregels hebben gegeten, hun kans. Vaak spelen zij de etnische of nationalistische kaart om groepen achter zich te krijgen, en zo de macht te grijpen. Het ontbreken van een rechtsstaat met behoorlijke wetten en functionerende instituten als rechterlijke macht en parlement, draagt verder bij aan de instabiliteit die na interventies ontstaat. Zie Irak en de Balkan. Bovendien stellen westerse landen vrijwel altijd te weinig troepen ter beschikking om van stabilisatie en wederopbouw een succes te maken. Zie Afghanistan en wederom Irak. Lokale strijders lokken burgerslachtoffers uit om aan te tonen dat het humanitaire aspect van de missie een wassen neus is. Dat was de tactiek van Milosevic toen de NAVO in 1999 Kosovo bombardeerde. En het is de tactiek van de taliban in Uruzgan. Bijkomend effect is dat het veel langer duurt voordat mogelijke positieve effecten van een interventie zichtbaar worden, terwijl het toch al lang duurt voordat resultaat wordt geboekt. Westerse landen, waaronder Nederland, zitten nu vijftien jaar op de Balkan waar matige vooruitgang is geboekt en de kwestie-Kosovo nog in het slop zit. Maar tegelijkertijd klinkt in Nederland de klacht dat het in Uruzgan maar niet wil vlotten. Instant-succes is gewenst, waar dat onmogelijk is. Ook dat ondermijnt het buitenlands beleid.

Tot slot ontneemt de humanitaire insteek het zicht op de werkelijkheid. Jaap de Hoop Scheffer, de secretaris-generaal van de Navo, rangschikt de taliban in een andere morele categorie dan onszelf. Gezien hun diepe religieuze overtuiging denk ik dat zij het omgekeerde vinden. Interventies drukken onze morele en militaire superioriteit uit. Dat ondermijnt onze geloofwaardigheid als tegelijkertijd de effectiviteit van interventies gering is. Een interventie om humanitaire redenen die mislukt, valt in de categorie moreel verwerpelijk. Dit moet het uitgangspunt zijn voor een debat over het nieuwe Nederlandse humanitaire interventionisme.


Trouw, 10-08-2007 (Rob de Wijk)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB