Armeniërs herdenken genocide - Miljoen rouwenden in Jerevan, teleurstelling over afwezigheid westerse media en leiders


JEREVAN - In Armenië herdachten zondag meer dan een miljoen mensen - een derde van de totale bevolking - de slachtoffers van de volkerenmoord van 1915. Op de negentigste verjaardag legden treurende mensen bij het monument ter nagedachtenis van de slachtoffers bloemen neer die uitgroeiden tot ware bloementorens.


,,Vannacht heb ik niet geslapen'', vertelt Georgi Zograbjan (68). De hele nacht heeft hij op zijn duduk, zijn Armeense fluit gespeeld. Lange en treurige liedjes ter nagedachtenis aan zijn grootouders die in 1915 zijn omgebracht in Van in het huidige Turkije. ,,Als geiten zijn zij afgeslacht'', zegt Zograbjan geëmotioneerd in gebroken Russisch. ,,Zo zagen ze ons: als geiten."

Zograbjan is een van de honderdduizenden Armeniërs die zondag naar de hoofdstad Jerevan is gekomen om de massamoord op Armeniërs door de Turken in 1915 te herdenken. In een gecontroleerde chaos vindt de in zwart geklede stoet mensen zijn weg naar het genocide-monument, in de heuvels even buiten Jerevan.

Het monument, gebouwd in de communistische tijd, valt het best te beschrijven als Stonehenge in Sovjet-stijl: twaalf enorme basalten zuilen omringen een eeuwige vlam. Elke zuil vertegenwoordigt een provincie uit het toenmalige west-Armenië, het huidige oost-Turkije. De mensenmassa perst zich tussen de zuilen door om een bloem te leggen bij de vlam.

Ook de Armeense diaspora is nadrukkelijk aanwezig. Na 1915 zijn veel Armeniërs gevlucht naar het buitenland. Vahe Karapetian is met zijn vrouw en dochter uit Los Angeles overgekomen. Vahe's moeder was zes toen de massale deportatie van Armeniërs begon: ,,Zij hebben haar naar Beiroet gedeporteerd. Door de woestijn, te voet."

Er was opgeroepen dat anderhalf miljoen mensen in Jerevan zou deelnemen aan de rouwbetuigingen, dat wil zeggen evenveel als er Armeniërs in de volkerenmoord zouden zijn omgekomen.

De Turkse regering heeft altijd volgehouden dat de Turken de Armeniërs slechts hebben willen deporteren, niet ombrengen. Voor Karapetian maakt dat weinig verschil. ,,Als je mensen zonder water door de woestijn stuurt, dan weet je dat de meesten het niet zullen overleven."

Bij de herdenking zijn een paar Turken aanwezig. Een van die weinige Turken wil liever zijn naam niet zeggen. ,,Noem mij maar Azad'' - dat is een Armeense voornaam die ,,vrijheid'' betekent.

Met een vriend zeult hij met een enorm spandoek van de Europees-Turkse arbeidersbeweging Atik. ,,Het is tijd dat Turkije zijn schuld bekent. De bevolking is daar niet tegen, maar wordt onderdrukt door de Turkse regering, die op fascistische wijze de genocide blijft ontkennen."

,,Azad'', die in Duitsland woont, heeft van de Armeniërs louter positieve reacties gehad op zijn komst. ,,Wij zijn broeders en zusters. Samen moeten wij strijden voor de vrede."

Even later komt de Armeense historicus Vahakn Dadrian langs geschuifeld met een bosje blauwe hyacinthen in zijn hand geklemd. Zijn geschiedenis van de genocide staat bekend als een standaardwerk. Het is, anders dan de meeste genocide-literatuur, objectief en afstandelijk, maar vernietigend voor de Turkse argumentatie dat er geen sprake was van opzettelijke volkerenmoord.

Maar dit is geen dag voor afstandelijkheid: ,,Ik zit vol verdriet, frustratie en woede. De Turkse regering ontkent, en zal blijven ontkennen. Toegeven zou een teken van zwakte zijn voor premier Erdogan."

Het initiatief van de Turkse regering om een ,,raad van wijze historici'' in te stellen noemt Dadrian ,,een strategie om tijd te winnen''. Turkije kan die tijd goed gebruiken. Het land vreest dat de EU erkenning van de genocide aan een eventueel EU-lidmaatmaatschap zal koppelen.

Het stemt Dadrian droevig dat er weinig westerse media of staatshoofden aanwezig zijn. Vergeleken met de Auschwitz-herdenking van afgelopen januari is het inderdaad nogal karig. Dadrian: ,,Opnieuw rouwen alleen Armeniërs om de Armeniërs."


25/04/2005 Jelle Brandt Corstius

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Armenen én Turken hebben recht op erkenning van massamoord 1915


Het afgelopen weekeinde herdachten Armeniërs in eigen land en in de diaspora de massamoord op hun volk door de Turken in 1915. Negentig jaar lang is dit vooral een zaak van de Armeniërs geweest. De dood van meer dan één miljoen -volgens sommige historici zelfs anderhalf tot twee miljoen- mensen tijdens deportatie heeft in de geschiedenis nimmer de plek gekregen die deze toekomt. Daar kan verandering in komen nu de Europese Unie zich opmaakt voor de onderhandelingen met Turkije over toetreding.



Het huidige Turkije kan niet rechtstreeks verantwoordelijk worden gehouden voor de slachting die de voorvaderen tijdens het Ottomaanse rijk hebben aangericht. Maar de halsstarrige ontkenning van de genocide zit de verwelkoming van dat land als nieuw lidstaat wel in de weg. Natuurlijk worstelen nog meer Europese landen met zwarte bladzijden in hun geschiedenis en heeft kritisch zelfonderzoek nog niet overal zijn heilzame werk gedaan, maar voor de meeste Turken is het praten hierover alleen al lasterlijk. Enkele intellectuelen, die probeerden het debat in eigen land open te breken, hebben dit al mogen ervaren.

Alle politieke partijen bevestigden het nog eens twee weken geleden: er was geen genocide, punt. Het gaat om diepgewortelde nationale trots, waarmee elke Turkse regering rekening dient te houden. Ook de EU kan daar niet aan voorbij gaan wil zij de onderhandelingen met Turkije doen slagen. Maar zij heeft ook rekening te houden met andere sentimenten: waren de Armeniërs niet immers christenen en zijn de nazaten van het Ottomaanse rijk niet islamitisch? Negentig jaar later kan de 'Armeense kwestie' opeens een andere gevoelige dimensie krijgen.

In ieder geval moet worden voorkomen dat de zaak weer van de agenda wordt gevoerd met uitvluchten. De nieuwe uitnodiging van premier Erdogan aan Armenië om gezamenlijk historisch onderzoek te doen, heeft de schijn van tijd rekken. Het is terecht dat de Armeniërs daar niets van willen weten: er valt vast nog veel te onderzoeken maar niet de vraag of er sprake is geweest van massamoord.

Hoe miskend de Armeniërs zich ook voelen, de geschiedenis blijft ook de Turken achtervolgen zolang zij stug volhouden dat de feiten niet bestaan. Een vorm van erkenning kan ook de Turken bevrijden van een historische last. De natie kan pas echt verder als zij bereid is haar verleden onder ogen te zien.


Trouw, 25-04-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB