De Turken zijn gewaarschuwd. Mochten ze zich daadwerkelijk in de strijd om Mosoel mengen, dan vinden ze het Iraakse leger op hun pad. "En dat zal geen picknick worden", voorspelde de gewoonlijk toch zo zachtaardige Iraakse premier Haider al-Asbadi vorige week. "Wij staan er klaar voor. Dit gaat om de waardigheid van Irak."

Al-Abadi had wel reden om eens uit zijn slof te schieten. Hij moest zijn achterban laten zien dat hij zich niet laat ringeloren door de Turkse president Recep Tayyip Erdogan, die daags tevoren had gezegd dat de Iraakse premier "zijn plaats moet kennen" - hij is immers "niet mijn gesprekspartner, niet mijn gelijke, niet mijn niveau".

Turkije trekt zich weinig aan van de bezwaren van Bagdad tegen de aanwezigheid in Noord-Irak van 600 tot 1.000 Turkse militairen. Die hebben in het Bashiqa-kamp ten noorden van Mosoel diverse groepen strijders getraind (soennitische Arabieren en Koerdische peshmerga's), maar Ankara zinspeelt erop dat ze ook op andere wijze kunnen deelnemen aan de strijd tegen Islamitische Staat. Er staan vier gevechtsvliegtuigen klaar en de Turkse artillerie vuurt "uit zelfverdediging" nu al regelmatig op doelen van IS.
Wat beweegt de Turken?

Volgens Erdogan heeft Turkije in het noorden van Irak een "historische verantwoordelijkheid". Irak was eeuwenlang onderdeel van het Ottomaanse rijk. Na de Eerste Wereldoorlog, bij het verdelen van de Ottomaanse inboedel, werd de provincie Mosoel bijna bij de rompstaat Turkije getrokken. De Britten staken daar een stokje voor.

Het Ottomaanse sentiment speelt ongetwijfeld een rol, maar het is voor Erdogan in de eerste plaats retoriek voor binnenlands gebruik. Uiteindelijk is de Turkse inmenging in Irak toch een kwestie van realpolitiek, zegt Turkijekenner Dries Lesage van de Universiteit Gent.

Turkije is er vooral op uit paal en perk te stellen aan uitbreiding van de sjiitische - Iraanse, zo men wil - invloedssfeer aan zijn zuidgrens. Van bondgenoot werd het door Iran gesteunde Assad-regime in 2012 opeens aartsvijand en met de door sjiieten gedomineerde regering van Irak zijn de betrekkingen flink bekoeld. Ankara vreest de vestiging van een sjiitische halve maan die zich uitstrekt van Iran tot de Middellandse Zee.
De Turkse president Recep Tayyip Erdogan tijdens een ceremonie bij het mausoleum van Atatürk ter herdenking van de oprichting van de Turkse republiek. ©REUTERS

Dat is niet altijd zo geweest. Tot circa 2010 had Erdogan warme banden met Iran en met de Syrische president Bashar al-Assad. Jegens Bagdad gold het beleidscredo 'één Irak' - de relaties met sjiieten zowel als soennieten werden gekoesterd en Irak moest een eenheidsstaat blijven.

Inmiddels hecht Turkije daar minder belang aan. Integendeel, het bevordert nu decentralisatie van het staatsgezag in Irak. Ankara staat op goede voet met de KRG, de autonome Koerdische regio in Noord-Irak. De KRG drijft op Turkse investeerders, de Turken betrekken hun olie liever van de Koerden dan van de centrale regering in Bagdad. De prominente rol van de peshmerga's in de strijd tegen IS heeft het Koerdisch zelfbewustzijn versterkt. KRG-president Masoud Barzani wil een referendum houden over onafhankelijkheid.

Het Koerdisch voorbeeld wordt nagevolgd door de aanhangers van oud-voorzitter van het Iraaks parlement Osama al-Nujaifi en zijn broer Atheel, oud-gouverneur van de provincie Nineveh, waarvan Mosoel de hoofdstad is. Hun soennitische militie is door het Turkse leger getraind in het Bashiqa-kamp. Turkije steunt het streven van de Nujaifi's naar lokale autonomie, de broers op hun beurt steunen het Turkse streven naar een invloedssfeer in Noord-Irak.

'Voor het eerst zijn de Turken militair aanwezig in zowel Syrië als Irak, en dat zal níet kortstondig zijn. Ze zullen voorlopig blijven, dat is de nieuwe realiteit'


Uiteenvallen Irak

Aaron Stein van de Atlantic Council meent dat Turkije op langere termijn zelfs uit is op het uiteenvallen van Irak, een opvatting die in Bagdad maar al te graag wordt geloofd. Nationalistische kranten in Turkije stoken het vuurtje op door kaarten te publiceren waarop de provincie Nineveh onderdeel is van Turkije.

Volgens Asle Aydintasbas van de European Council on Foreign Relations zal het zo'n vaart niet lopen. Ankara beseft donders goed dat gebiedsuitbreiding geen reële optie is. Wel is er, zegt ze, sprake van een "keerpunt" in Turkijes regionale politiek. "Voor het eerst zijn de Turken militair aanwezig in zowel Syrië als Irak, en dat zal níet kortstondig zijn. Ze zullen voorlopig blijven, dat is de nieuwe realiteit."

Een soennitische regio in Noord-Irak met een vergaande autonomie - of zelfs onafhankelijkheid - zou daar zeer wel in passen. "Er is een groot vacuüm. Naties veranderen, grenzen veranderen. Turkije wil daar bij zijn."

Erdogan streeft ernaar de dominante soennitische macht in de regio te worden. Daarom moet voorkomen worden dat de demografische balans in Mosoel na het verjagen van IS doorslaat ten nadele van de soennieten. Ongetwijfeld is met grote zorg in Ankara het bericht ontvangen dat sjiitische milities een offensief zijn begonnen ten westen van Mosoel.

Los daarvan, zegt Lesage, moet óók voorkomen worden dat de Koerdische afscheidingsbeweging PKK profiteert van het Iraakse vacuüm. De PKK-militanten hebben hun hoofdkwartier in het Qandil-gebergte in Noordoost-Irak. In het zuidoosten van Turkije is de strijd tussen het Turkse leger en de PKK opgelaaid. In het noorden van Syrië heeft de aan de PKK gelieerde PYD haar autonome regio Rojava. De verbinding tussen Qandil enerzijds en Rojava en Turks Koerdistan wordt gevormd door, jawel, de strook land boven Mosoel.

Ten slotte is er nóg een bril waarmee de Turkse inmenging in Irak kan worden bekeken: de binnenlandse. Afgezien van de trainingen in kamp Bashiqa is de Turkse rol in het buurland er vooral een van 'veel woorden, weinig daden', zegt Marc Pierini van Carnegie Europa. Zelfs het inzetten van de vier Turkse jachttoestellen wordt door de Amerikanen vooralsnog tegengehouden.

Volgens Pierini wil Erdogan thuis de nationalistische kaart spelen met het oog op het referendum, mogelijk komend voorjaar, over invoering van een presidentieel systeem. Dit is minstens zo belangrijk als de regionale ambities. "Vergeet nooit de binnenlandse agenda als je het over Turkije hebt."

Bron: De Morgen
Datum: 29/10/2016

Eigen mening:
De aanval tegen Mosul is begonnen en IS is bijna uit Irak verdwenen. Maar nu begint er zich al een nieuw probleem te vormen. Wat als Mosul bevrijd is? De Turken willen een stukje mee pikken, Irak wil zijn stad terug, de sjiitische rebellen willen een stuk. Tot dusver is de oorlog tegen IS een mooi voorbeeld geweest van de vijand van mijn vijand, is mijn vriend. Maar nu dat die bijna verdreven is, is daarmee de gemeenschappelijke vijand ook weg en beginnen de interne conflicten terug. Ik ben benieuwd hoe dit verder gaat, maar ik weet zeker dat het het voor nog veel meer problemen gaat zorgen.