’Christenen hadden een lesje verdiend’


De aanslag op de kerk in Alexandrië dit weekend markeerde een nieuw dieptepunt in de verslechterende verhouding tussen moslims en christenen in Egypte. Kort voor deze terreurdaad peilde Trouw de stemming onder Egyptische christenen en moslims.


’De overheid behandelt ons als stront”, zegt koopman Mahmoed in de Zuid-Egyptische provinciehoofdstad Qena. Zelf is hij moslim, maar hij vertolkt een gevoel dat ook door zijn christelijke land- en provinciegenoten breed wordt gedragen.

De verhoudingen tussen christenen en moslims zijn in Egypte de afgelopen decennia sterk verslechterd. Het lijkt op een ontsteking, soms is de pijn even weg maar dan laait hij verhevigd op. Met als voorlopig absoluut dieptepunt de aanslag in Alexandrië, gepleegd op een moment dat de christenen nog moesten bijkomen van een andere gruwelijke terreurdaad, een jaar geleden in de Kerstnacht in het stadje Nag al-Hamadi in de provincie Qena. In Alexandrië lieten 21 kerkgangers het leven, in Nag Al-Hamadi zes.

Ondanks de verzuring hebben beide groepen soms een verassend eensgezinde kijk op de problemen van hun land. De christelijke auteur Amin Makram Ebeid zegt in meer gepolijste taal hetzelfde als koopman Mahmoed: „De staat ontneemt de mensen hun waardigheid.”

De onvrede zoekt een uitweg. Tot de kwellingen van het land van de tien bijbelse plagen behoren de gigantische overbevolking en armoede. Wantrouwen, in de hand gewerkt door vergaande rechteloosheid, ondermijnen de loyaliteit aan de staat. Andere, soms gevaarlijke nieuwe loyaliteiten komen daarvoor in de plaats.

De overbevolking komt sprekend tot uiting in cijfers. Het bewoonbare gedeelte van Egypte is zo groot als Nederland maar er wonen negentig miljoen mensen, vijfmaal zo veel als in Nederland. De hoofdstad Cairo beslaat een oppervlakte van Amsterdam en voorsteden maar herbergt meer mensen dan heel Nederland. En de statistieken geven maar een deel van de werkelijkheid weer, want veel baby’s komen niet in de burgerlijke stand terecht.

Binnen die enorme en snel groeiende bevolking vormen de christenen een krimpende minderheid. In absolute aantallen ziet het er nog wel indrukwekkend uit. In het land van de Nijl wonen ongeveer vijf miljoen christenen. De Protestantse Kerk in Nederland zou er jaloers op zijn. Toch is de relatieve achteruitgang onmiskenbaar. Christenen zelf noemen hogere cijfers maar de schatting dat ze nog maar zes procent van de bevolking uitmaken lijkt realistisch.

Deze dagen denken de christenen in de provincie Qena terug aan het drama, een jaar geleden in de kerstnacht, die koptisch-orthodoxe christenen vieren op 6 januari. Vanuit een auto vuurden onverlaten in Nag al-Hamadi op kerkgangers, na afloop van de kerstdienst. Er vielen zes doden. Tot ergernis van christenen zijn de snel opgepakte daders nog niet veroordeeld, laat staan opgehangen.

Over de achtergronden verschillen de lezingen. Was dit het bewijs dat Egyptische christenen blootstaan aan systematische vervolging, wat koptische organisaties in vooral de VS benadrukken? Had Al-Kaida er de hand in? Of was het een uitwas van tribale cultuur – berucht in het zuiden van Egypte –, van voortdurende strijd tussen groepen en clans, al dan niet onder een religieus sausje?

Feit is dat veel moslims, zonder de moorden goed te keuren, wel vonden dat de christenen een lesje hadden verdiend. Moslims waren boos omdat een christelijke jongeman een relatie was begonnen met een moslimmeisje. Volgens moslims was het een verkrachting, volgens christenen handelde het meisje uit vrije wil. Maar ook dan zou de affaire in moslimogen uit den boze zijn. Een seksuele relatie mag alleen binnen het huwelijk en verder is een huwelijk tussen een christelijke man en een islamitische bruid onmogelijk. Het omgekeerde, een huwelijk tussen een moslimman en een christelijke vrouw, mag wel.

Het ’lesje’ dat ineens alle leden van de christelijke gemeenschap zouden hebben ’verdiend’ vanwege wangedrag van een enkele geloofsgenoot, hadden ze overigens al gehad, ook voor de kerstmoordenaars toesloegen. Moslims staken christelijke winkels in brand, vooral in het stadje Farsjoet, woonplaats van de bewuste christelijke jongeman. Christenen plaatsten filmpjes van de brandstichtingen op YouTube. Ook afgelopen jaar brandden er winkels.

Mildere vormen van de rivaliteit zijn soms zichtbaar in het straatbeeld. In Nag al-Hamadi staat vlakbij het klooster een klein moskeetje, met een reusachtige minaret die uitsteekt boven de kloostertoren. Gelovigen vragen de priesters in dit klooster om allerlei soorten van raad. Deze mannen Gods weten precies wat er in deze provincie gebeurt maar ze zijn weinig mededeelzaam. Wel willen ze kwijt dat er twee soorten moslims zijn, goede en slechte.

„Ik voel me hier pas weer helemaal thuis als de moordenaars hun straf hebben gekregen”, zegt leraar Engels Abd Al-Masieh (’knecht van de Messias’). Hij deed iets opmerkelijks: hij woonde in Schotland, legaal met verblijfsvergunning, maar keerde naar Nag al-Hamadi terug, omdat hij in Schotland niet kon aarden. Zowat de hele Egyptische jeugd, moslim en christen, popelt juist om te emigreren en hunkert naar een Europese verblijfsvergunning. Als de sprong naar het buitenland onmogelijk is, beproeven ze hun geluk eerst in Cairo of Alexandrië.

Zoals Helbees Zaher. Ook zij studeerde Engels en werkt nu bij de Anglicaanse kerk in de hoofdstad. Ze is 25, meerderjarig dus. Maar dat zij als alleenstaande vrouw zonder familie zich in Cairo vestigde, was voor Zuid-Egyptische begrippen een culturele revolutie. Onwrikbare cultuurpatronen wijken, wanneer er echt brood op de plank moet.

Binnenlandse ’migranten’ belanden vaak in wijken als Omraniyya, aan de rand van Gize, de westelijke tweelingstad van Cairo. De overbevolking openbaart zich hier in de vorm van straten die zes meter breed zijn. Beneden tenminste, tussen hogere verdiepingen is er minder ruimte, door de vooruitstekende balkons en buiten hangende was. Beneden dringt er bijna geen zon door, prettig in de verschroeiende zomer maar verder ongezond. Miljoenen Egyptenaren leven zo. De onverharde hobbelige straten zijn zelfs voor kleine taxietjes ongeschikt. Driewielige toktoks, meestal bestuurd door tieners van een jaar of twaalf scheuren hier rond.

De migranten uit het zuiden namen hun vetes mee naar Omraniyya. In november barstte de bom in dit stadsdeel, geheel gebouwd zonder vergunning of enige vorm van planning. De koptische kerk had er, met vergunning, een dienstencentrum ingericht. Maar de overheid voelde zich getart toen de christenen het gebouw wilden uitbreiden met een kerk. De ME kwam in actie, koptische jongeren ook. Volgens media hadden die laatsten een strijdmacht opgetrommeld van drieduizend man. Er vielen twee doden. Christenen ontkennen dat hun jongeren wapens zouden hebben gebruikt, tenminste, nou ja, afgezien van wat molotovcocktails .

Al deze spanningen doen zich voor in een periode waarin Egypte wacht op ingrijpende veranderingen. De hoogbejaarde president Moebarak leidt de staat, de kerk is in handen van de ongeveer even oude patriarch Shanoeda. Beide voormalige oorlogshelden zullen het niet lang meer maken. Zowel de staat als de kerk moeten zich in deze onzekere tijd verweren tegen ernstige verwijten. Volgens veel christenen is de staat door nalatigheid medeplichtig aan de misdaden van extremisten.

Staatsfunctionarissen klagen op hun beurt dat de kerk zich ontwikkelt tot een staat binnen de staat. Ze verwijzen naar de verwikkelingen rondom Wafaa Constantine, vrouw van een christelijke priester. In 2004 zei ze dat ze moslima wilde worden. Volgens christenen hadden moslims haar tot die stap gedwongen. Een enorme rel volgde. De staat, totaal in verlegenheid, liet kerkleiders met Wafaa praten. Ze zonderden zich vijf dagen met haar af, waarna ze bekendmaakten dat Wafaa christen bleef.

Sindsdien is ze niet meer in het openbaar verschenen. Volgens de kerk verblijft ze in een klooster, volgens geruchten is ze dood. Onlangs ontfermde Al-Kaida zich over Wafaa, met een gruwelijke aanslag op een kerk in nota bene Bagdad, opgedragen aan de priestersvrouw.

En nu, met de aanslag tijdens de jaarwisseling op de kerk in Alexandrië, blijkt dat de terreurclub mogelijk haar werkterrein verlegd heeft: naar Egypte zelf.


© Trouw, 03-01-2011 (Kees Hulsman)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB