Prikkelend boek laat zien dat we wel degelijk kunnen leren van de geschiedenis

Roman Krznaric, Geschiedenis voor morgen. Inspiratie uit het verleden voor de toekomst. Ten Have, 2024, 319 blz.


De in Australië geboren filosoof Roman Krznaric is praktijkgericht: hij wil de wereld veranderen, en onderzoekt ideeën die daarbij kunnen helpen. Hij schreef de boeken Empathie (2014) en Een goede voorouder (2020), waarin hij een lans breekt voor langetermijndenken, dat rekening houdt met toekomstige generaties. Hij woont in Engeland en was daar in 2008 een van de oprichters van The School of Life, die mensen aan de hand van psychologie, literatuur, kunst en filosofie wil helpen een goed leven te leiden.


De geschiedenis leert ons, zei de Duitse filosoof Hegel eens, “dat volkeren en regeringen nooit iets van de geschiedenis hebben geleerd”. Zulk cynisme is aan Krznaric niet besteed. Leren van de geschiedenis kan wél, meent hij. En dat is volgens hem ook hard nodig om de uitdagingen van onze tijd - klimaatverandering, AI, genetische manipulatie, om een paar te noemen - het hoofd te bieden. ‘Er is dringend behoefte aan een blik achterom die ons helpt te bepalen hoe we onze weg moeten vervolgen’.

De geschiedenis als gids dus. In tien hoofdstukken, elk gewijd aan een urgent probleem van onze tijd of de nabije toekomst, gaat hij op zoek naar hoe mensen in het verleden met vergelijkbare situaties en uitdagingen zijn omgegaan, en wat we daarvan kunnen leren. Daarbij geeft hij zowel voorbeelden ter waarschuwing als ter inspiratie. Kennis van het verleden kan onze verbeelding verruimen, meent hij.

Aan zijn methode van ‘toegepaste geschiedenis’ kleven risico’s, erkent hij, zoals: selectief winkelen in het verleden, onvoldoende oog hebben voor de ‘vreemdheid’ van andere tijden, het verleden romantiseren. Hij waagt het er toch op.


Radicale flanken

In een hoofdstuk over hoe we zo snel mogelijk van fossiele brandstoffen af kunnen komen, vergelijkt hij de machtige lobby van bedrijven als Shell met de lobby van slavenhouders in de achttiende en negentiende eeuw, die de afschaffing van slavenhandel probeerden tegen te houden. Dat het Britse rijk die in 1832 toch afschafte, kwam niet alleen door ‘de wijze witte mannen’ van gematigde abolitionists in het Engelse parlement, schrijft hij, maar ook doordat tot slaaf gemaakten met geweld in opstand kwamen op Jamaica, en er in Engeland zelf een oproer van arbeiders uitbrak. De angst voor nog meer opstanden noopte het establishment tot actie.

Het leidt Krznaric tot een bespiegeling over het belang van ‘radicale flanken’ bij maatschappelijk activisme, zoals in het geval van klimaatacties de groep Extinction Rebellion. Zelf deed hij ook mee aan een actie van die klimaatgroep, schrijft hij.


Vernieuwingen in het verleden

Zijn focus ligt op het ontdekken van ‘sociale vernieuwingen’ in het verleden. Die kunnen een alternatief bieden voor het neoliberalisme, hoopt hij. Zo ontstond in de Italiaanse regio Emilia-Romagna, met Bologna als hoofdstad, een cultuur van coöperatieve bedrijven, waarbij werknemers en klanten mede-eigenaren waren. Hij plaatst deze ‘Co-op valley’ tegenover Sillicon Valley en onderzoekt of de coöperatie kan helpen de AI-revolutie in goede banen te leiden. Want het gevaar van AI is volgens hem vooral dat het tot ‘informatiekapitalisme’ leidt waarbij enkele machtige techreuzen achter de schermen alle data en algoritmes bezitten.


Reden om dit boek niet te lezen

‘Toegepaste geschiedenis’ heeft als voor de hand liggend gevaar dat je geen recht doet aan historische complexiteit. Zeker als je in elk hoofdstuk weer een ander groot actueel probleem onder de loep neemt. Echt de diepte in kun je dan niet. Het boek komt hier en daar dan ook kort door de bocht over.
Reden om wel te lezen

Toch weet hij door de historische vergelijkingen de uitdagingen van onze tijd vaak wel in een interessant perspectief te plaatsen. Hij stelt scherpe, relevante vragen en wordt nooit écht simplistisch. Knap is ook hoe hij de vaak complexe materie op een heldere, bondige manier weet te presenteren. Dit is een toegankelijk en prikkelend boek, dat uitnodigt tot verdere reflectie.


Trouw, 24-09-2024 (Wilfred van de Poll)