Emigratie / Liever terug naar Turkije


Alleen kansloze Turken gingen vroeger terug naar hun moederland. Nu is het de elite van de Turkse Nederlanders die terug wil. Juist immigranten die geen strenge islam willen, of die een goede opleiding hebben en geslaagd zijn, voelen zich niet meer op hun plek in Nederland.


De wandeling ving aan op de drukke Amsterdamsestraatweg en is geëindigd in het centrum van Utrecht. We zijn langs Turkse koffiehuizen gelopen en langs een radicaal-islamitische boekenwinkel, hebben een Turkse kapper gedag gezegd, en zagen aan onze rechterhand de Turkse moskee. In het centrum van Utrecht gaan we in een café zitten. Hij haalt zijn sigaretten uit de binnenzak, steekt er eentje op en zegt: ,,Mijn zonen doen aan de ramadan, kun je je dat voorstellen?''

Het is bitter om op vele vlakken nederlagen te incasseren. Dat is wat Orhan Yilmaz ten deel is gevallen in het leven. Toen hij in 1980 als achttienjarige in Nederland aankwam, wilde hij de toenmalige maatschappij veranderen. De linkse revolutionair van toen wilde meer solidariteit in de wereld, verbroedering van de verschillende bevolkingsgroepen, integratie van de minderheden, minder invloed van de islam, emancipatie van de moslimvrouwen. Hij zat in het bestuur van verschillende organisaties en beende van de ene vergadering naar de andere.

Nu is Orhan Yilmaz een veertiger met een grijzende stoppelbaard en last van rugpijn. Hij moet constateren dat hij zijn idealen zelfs in zijn eigen gezin niet kon verwezenlijken. Hij drinkt koffie en zegt: ,,De invloed van de islam in Nederland is enorm. Het houdt de jongere generatie Marokkanen en Turken in een wurggreep. Er is niets tegen te doen. Nu heb ik de strijd maar opgegeven. Ik heb besloten om terug te gaan naar Turkije. Een maand geleden ben ik in Ankara geweest om me te oriënteren op het leven daar. Het beviel me prima. In een grote stad in Turkije word je tenminste niet omringd door het islamitisch fundamentalisme.''

Het aantal mensen dat vertrekt uit Nederland neemt de laatste jaren steeds meer toe. Daarbij gaat het om autochtone Nederlanders die emigreren, maar ook om Turkse immigranten die naar het moederland terugkeren. Veelal zijn het hoogopgeleide en westers georiënteerde Turken die de laatste jaren Nederland de rug toekeren. In 2003 emigreerden volgens het CBS 1125 mensen naar Turkije, van wie de meesten zelf in Turkije zijn geboren. Het CBS verwacht een toename. In de jaren ervoor vertrokken er 883 (2002) en 949 (2001) mensen naar Turkije. Het vooruitzicht dat Turkije lid kan worden van de EU maakt het land stabieler, de economie groeit er zeer snel. Hierdoor wordt remigratie aantrekkelijker.

Yilmaz kijkt terug naar zijn eerste jaren in Nederland: ,,Nederland was een leuker, socialer land. Je had buswinkels die langs alle straten reden zodat ouderen en gehandicapten die niet naar buiten konden, boodschappen konden doen. Er werden grote straatfeesten gehouden. Daar is niets meer van overgebleven. Ik zie een gesegregeerde samenleving waarin haat domineert. Ik zie het bij mijn eigen kinderen, neven en nichten. Het enige wat ik hoor is 'Ik haat Nederlanders' of 'Ik haat Nederland'. Ik snap niet waar die haat vandaan komt. Hoewel mijn leeftijdgenoten het veel zwaarder hadden met het Nederlands en te maken hadden met veel meer discriminatie op school en op de werkvloer, heb ik toen nooit iets gemerkt van haat.''

,, Het gaat de verkeerde kant op in Nederland. Ik wil de rest van mijn leven in een land doorbrengen waar men niet met schuine ogen wordt aangekeken wanneer je tijdens de ramadan in het openbaar eet. En daarvoor moet je niet in Nederland zijn.''

Zeki Arslan, onderwijsspecialist bij het multicultureel centrum Forum, constateert dat veel Turken serieus overwegen om zich in Turkije te vestigen. ,,Ik kan voorlopig niet zeggen dat het een trend is, daar heb ik geen harde cijfers voor. Maar ik weet wel dat het een serieus thema is tegenwoordig. Het kan best zijn dat het Spanje-proces zich herhaalt.''

Toen Spanje in 1986 lid werd van de EU werden de Spaanse economie en democratie zo sterk dat vrijwel alle Spaanse gastarbeiders in West-Europa terugkeerden naar hun moederland. Arslan denkt dat hetzelfde kan gebeuren als Turkije toetreedt tot de EU: dat Turkse immigranten in West-Europa dan terugkeren naar hun land van herkomst. ,,Ik vind het een zorgelijke situatie. Het gaat hier namelijk niet om werklozen, maar om goed opgeleide mensen waar we behoefte aan hebben. Aangezien er allerlei geluiden komen, zou de overheid een onderzoek moeten starten om er achter te komen wat de omvang is van deze ontwikkeling'', aldus Arslan.

Turken in Nederland hebben altijd al een levendige, sterke relatie aangehouden met het moederland. Voeg daarbij het optimisme in Turkije op het gebied van economie en de politiek en de moeite om in Nederland carrière te maken, en het is duidelijk dat veel Turken weg willen. ,,Migranten kunnen moeilijk doordringen tot invloedrijke posities in Nederland. Ik denk dat de Turken de kans willen grijpen om functies met uitstraling te krijgen in hun eigen land of zakelijke kansen te grijpen daar.'' Ook het slechte politieke klimaat in Nederland is volgens Arslan een prikkel om terug te keren naar Turkije. ,,Nederland moet zich zorgen maken om deze ontwikkeling. We kunnen zelfs geen tien afgestudeerde Turken missen, laat staan dat ze allemaal teruggaan.''

Aan huize Mete, ook in Utrecht, doet de bel het niet. Maar het deert niet. Hij hoort het gekletter aan de brievenbus, doet het raam open en gooit de sleutel van de eerste verdieping naar zijn gast. De mooie lamp aan het plafond, de metalen stoelen met deftige, vuurrode kussens er op, prachtige, felkleurige oriëntaalse gordijnen. Cem, 38 jaar, metaalwerker die in zijn vrije tijd kunst bedrijft, heeft veel tijd gestoken aan het inrichten van zijn woonkamer. Als het een beetje meezit wordt 2005 het jaar dat hij naast deze woonkamer ook heel Nederland vaarwel zegt.

,,Ik heb het gevoel dat ik mijn tijd verdoe hier. Toen ik begin jaren negentig naar Nederland kwam, sprak het liberale klimaat van het land me erg aan. In de loop der jaren is er een dergelijk maatschappij ontstaan die ik als verstikkend ervaar. Aan de ene kant heb je de criminaliteit op straat die grotendeels door Marokkaanse jongeren wordt veroorzaakt en aan de andere kant heb je de overheid en de pers die in een reflex alle allochtonen over een kam scheren. Ik, als Turkse man die het geloof niet als referentiekader neemt, heb geen woord in de samenleving. Mensen als ik worden weggedrukt tussen de twee grote kampen'', zegt de vrijgezel.

Is het dan een oplossing om weg te gaan? De gezelligheidsroker gaat even kijken of hij nog in een la sigaretten had en vertelt: ,,Turkije is de laatste jaren zo veel aangenamer geworden om in te leven. De ambitie om aansluiting te vinden bij de EU heeft het land veranderd in een soort Spanje of Portugal. Waarom zou ik dan niet teruggaan? Iedereen leeft voor zijn eigen geluk. Ik zal daar in mijn moedertaal spreken, men zal me niet als een buitenlander zien. Het is voor mij als onafhankelijke ondernemer de laatste jaren steeds moeilijker om opdrachten binnen te halen. De economie zit in een dip. Na twee maanden werk heb ik drie maanden niets te doen.''

Het enige waar hij nog meezit, zijn de financiën. Hij probeert het zo te regelen dat hij, als hij eenmaal terug is, een redelijk inkomen heeft. ,,Een winkeltje openen in Istanbul en maar zien hoe het loopt: als ik niets anders kan bedenken, ga ik dat doen'', zegt Mete.

In het westen van Turkije, waar een groot deel van de teruggekeerde Nederlandse Turken woont, is Metin Karatas op zoek naar een klein hotel of een pension dat hij kan huren voor de komende jaren. De kleine, dunne, kalende dertiger heeft net als zijn vrouw en zijn zoon het voordeel van de dubbele nationaliteit. Het gezin heeft besloten om een proefperiode van twee jaar aan te gaan. ,,Ik kom oorspronkelijk uit deze streek. De laatste jaren heb ik een heleboel mensen rijk zien worden die in het toerisme gingen. En nu ik sinds vorig jaar werkloos ben, neem ik de uitdaging aan'', zegt Karatas.

Het is winderig en regenachtig. De zee is echter rustig vandaag. We zitten in een eethuis en hebben uitzicht op de zee en de mandarijnenvelden. Karatas vertelt wat voor wonderbaarlijke effecten de Turkse zon op zijn lichaam heeft: ,,Ik fleur op, meteen nadat ik een voet op de Turkse bodem heb gezet. Ik scheer me elke dag, heb geen last meer van een stijve nek, krijg een prima eetlust, lach meer. Het komt mijn relatie ook ten goede wanneer ik uit Nederland ben. Dat ziet mijn vrouw ook. Hoewel ze de eerste tijd niets wilde weten van een verhuizing, heb ik haar uiteindelijk toch kunnen overtuigen om terug te gaan.''

Zijn mobiele telefoon gaat. Het is een Turkse vriend uit Amsterdam die vraagt of Karatas al iets heeft. Het gesprek duurt kort vanwege het hoge tarief. Karatas zegt: ,,Die jongen die net belde zit te springen om terug te gaan, maar heeft geen cent spaargeld. Al zijn geld heeft hij in casino's opgemaakt. Laatst zei hij tegen mij: 'Als ik wist dat mijn dorpsgenoten mij niet zouden uitlachen vanwege mijn belabberde financiële situatie, zou ik geen minuut wachten om terug te gaan naar mijn dorp.''


Trouw, 06-04-2005

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB