Pedagogie is boerenbedrog


Zwijg me van pedagogen, schrijft Thomas Crombez. Onderwijs is een vak, geen wetenschap. Je kunt het niet operationaliseren, je kunt het niet meten. Lesgeven kun je alleen leren van mensen met ervaring, en door het te doen.


Het is september en het miezert weer adviezen. Over hoe we de crisis in het onderwijs het best aanpakken, bijvoorbeeld. Maar niet alleen het grote publiek van ouders, leerlingen en studenten wordt met goede raad om de oren geslagen. Vooral jonge leerkrachten en docenten zullen, zeker als ze een lerarenopleiding volgen, lange lijstjes met do’s en don’ts te slikken krijgen. Die komen niet alleen van collega’s en directeurs, maar ook van ‘experts’. Pedagogen genaamd.

Hoe geef je een goede les? Wat is een goede docent? Wat is de finaliteit van goed onderwijs? Laat me u een klein smerig geheimpje vertellen: ze weten het niet, de experts. Er bestaat geen groter wetenschapsbedrog dan de pedagogie. Hoe kun je nu pretenderen wetenschappelijke kennis te bezitten over zo’n complex fenomeen als lesgeven? Wat ga je meten? Hoe ga je een experiment opzetten? Wat is je controlegroep? Hoe ga je alle randfactoren uitschakelen om je hypothese op een geldige manier te testen?

Elke wetenschapsfilosoof – en eigenlijk ook elke burger – kan er alleen maar geïrriteerd en hopeloos naar kijken. Met de huidige, nogal armzalige stand van de kennis omtrent het menselijke brein is het gewoon uitgesloten om zoiets als ‘expertise’ over het leerproces te hebben. Leert een klas beter met of zonder laptops? Moet je studenten ‘activeren’ met quizjes en rollenspellen? Of moet je daar juist zo ver mogelijk vanaf blijven, en op de ‘klassieke’ wijze leerstof aanbrengen en drillen? Moet je veel uitleg geven of de leerling het zelf laten ontdekken? Na twintig jaar als docent ben ik tot de vaststelling gekomen dat er geen expert bestaat die me het antwoord op die vragen kan geven. Ik denk dat ik mijn kinderen nog met meer vertrouwen naar een opleiding tot voetbalanalist stuur, dan ze aan een studie pedagogie te laten beginnen.

Haar inspiratie haalt de moderne pedagogie al enkele decennia bij de bedrijfseconomie. Daarom zitten we opgescheept met al die non-woorden als ‘studierendement’, ‘leerdoelen’ en ‘opleidingsonderdelen’. Dat is misschien mijn grootste wrevel aangaande de pedagogen. Ze hebben ons de verkeerde woorden gegeven om naar het onderwijs te kijken. Dat zit hen in het bloed, want ze kunnen alleen naar het onderwijs kijken zoals een sociale wetenschapper dat doet: als een proces dat je moet operationaliseren. Dat wil zeggen, je giet het in meetbare termen, en dan ga je het toetsen aan klasjes vol proefkonijnen voor je academische papers.

Nee, het gaat in het onderwijs niet om de kennisoverdracht, of om het aanleren van een skillset, wat je op een naïeve manier zou kunnen objectiveren. Het is even absurd om te spreken over ‘pedagogische wetenschap’ als over ‘timmerwetenschap’ of ‘kookwetenschap’. Lesgeven is een vak. Je kunt het leren. Van mensen die lang in het vak hebben gestaan. Lesgeven is iets wat je moet dóén, voor een klas, met echte mensen. Je moet bereid zijn op je bek te gaan, elk schooljaar weer. Je voedt mensen op. Je geeft ze een Bildung mee, een vorming, une formation. Je hebt liefde nodig. Veel liefde.

Dat zijn allemaal oude woorden. En ze wegen véél zwaarder dan de ondingen uit de bovenstaande alinea. Het zijn ook allemaal, toch in mijn ervaring, een beetje vieze woorden geworden. Ik hoor ze zelden nog. Misschien is dat wel het echte maatschappelijke falen in ons onderwijs.

Thomas Crombez, docent aan de Academie voor Schone Kunsten (AP Hogeschool Antwerpen) en Fontys Hogeschool voor de Kunsten (Tilburg).


Blog DS, 15-09-2023