Profiteurs

[bijlinda]

Tv-reportage zet België op scherp: zijn werklozen profiteurs of aan hun lot overgelaten?

Een tv-reportage over mensen met een langdurige uitkering heeft in België een nationaal debat uitgelokt. De timing speelt daarbij een grote rol: in januari worden de werkloosheidsuitkeringen ingrijpend beperkt.


Delen

Laetitia heeft geen diploma en heeft nooit een baan gehad. De 37-jarige alleenstaande moeder van drie kinderen leeft van een uitkering. Ze woont in de oude industriestad Verviers, een van de armste plekken in België. Maandelijks ontvangt ze in totaal 2600 euro. Een baan vinden lijkt onmogelijk, en zelfs áls dat zou lukken, dan zou een salaris haar uitkering verlagen. “Minder geld overhouden, dat kan toch niet de bedoeling zijn”, zegt ze.

Ook ‘Jacqueline’ (pseudoniem) leeft van een uitkering, nadat ze acht jaar geleden is uitgegleden en haar voet heeft gebroken. In totaal ontvangt ze 1400 euro per maand en af en toe klust ze zwart bij als hondenoppas. Jacqueline heeft een diploma, maar opnieuw een baan zoeken ziet ze niet zitten: ze is al te lang uit het werkcircuit, en vroeg opstaan lijkt haar niks.

Het is bijna onmogelijk om níet geraakt te zijn door de verhalen in de onlangs verschenen RTL-reportage met de weinig verhullende titel Sans boulot, tous fraudeurs? (Zonder werk: allemaal fraudeurs?). Journalist Christophe Deborsu ging naar de armste straat in Wallonië en sprak met mensen die al jaren van een uitkering leven, onder wie Laetitia en Jacqueline.


Wijdverspreide sociale fraude

Het is zeldzaam dat een tv-reportage in België zowel Vlamingen als Walen bezighoudt. Toch wordt in beide gemeenschappen, ondanks de strikt gescheiden media, nu over hetzelfde gediscussieerd. Voor sommigen bevestigt de reportage het beeld dat sociale fraude wijdverspreid is, anderen zien vooral een symptoom van een systeem dat faalt.

Logisch dat dit onderwerp tot veel reacties leidt, vindt socioloog en armoede-expert Wim Van Lancker (KU Leuven). “De reportage raakt een fundamenteel buikgevoel: rechtvaardigheid. De beelden bevestigen het stereotiepe beeld dat mensen die een uitkering ontvangen profiteurs zijn.”

De reportage wordt ook door de politiek opgepakt. De Franstalige liberalen van MR zien er een bewijs in dat het uitkeringsstelsel grondig moet worden hervormd. “Dit is de erfenis van het linkse afhankelijkheidssysteem”, reageerde partijvoorzitter Georges-Louis Bouchez op X. Die visie werd in Vlaanderen overgenomen door partijen die al langer zweren bij strengere controles, waaronder N-VA en het radicaal-rechtse Vlaams Belang.


Stigmatiserend

Bij de Franstalige socialisten van de PS klonk juist verontwaardiging. Ze noemen de reportage ‘stigmatiserend’ en verwijten Deborsu dat hij bewust een selectief beeld schetst.

Die kritiek leeft breder, blijkt uit de ruim tweehonderd klachten die mediawaakhond CSA ontving. Die onderzoekt nu of er sprake is van discriminatie op basis van sociale situatie of afkomst, of dat de journalistieke neutraliteit is geschonden.

Het onderwerp maakt ook zoveel reacties los omdat België aan de vooravond staat van een ingrijpende hervorming van het werkloosheidsstelsel. Werklozen kunnen er nu nog tot onbepaalde tijd een uitkering ontvangen – een uitzondering in Europa. Vanaf januari verliest de eerste groep langdurig werklozen (meer dan twee jaar zonder werk) hun uitkering. Hoeveel mensen dat treft is onduidelijk. Naar schatting zullen het er ruim honderdduizend zijn. De regering-De Wever wil meer mensen aan het werk krijgen en geld besparen.


Veel langdurig werklozen

Vooral Wallonië en Brussel gaan de gevolgen voelen. Er zijn namelijk grote regionale verschillen in het aandeel langdurig werklozen (een jaar of langer werkloos), blijkt uit cijfers van onderzoekscentrum Steunpunt Werk. In Vlaanderen gaat het om 20,7 procent van alle werklozen, in Wallonië om meer dan het dubbele (43,6 procent), en in Brussel ligt het zelfs nog hoger: 49,1 procent. Ter vergelijking: Nederland zit op 13 procent.

Van Lancker licht toe: “De arbeidsmarkt in Wallonië biedt minder kansen door het industriële verleden. Brussel kampt met een lage scholingsgraad en een hoog aantal migranten die de weg naar de arbeidsmarkt moeilijker vinden. Die structurele factoren wegen veel zwaarder dan individuele motivatie of de ‘wil om te werken’.”

Sociale fraude komt zeker voor, zegt de armoede-expert, maar wordt structureel overschat. “Door de reportage ontstaat het beeld dat misbruik de norm is. In werkelijkheid gaat het om een kleine minderheid: in 4,5 procent van de gevallen wordt een uitkering teruggevorderd omdat die onterecht werd toegekend. En ook dan is het niet altijd kwade opzet, het kan bijvoorbeeld gaan om een verhuizing die te laat werd doorgegeven.”


Verborgen armoede

Hij benadrukt dat andere problemen groter zijn. “Veel mensen die recht hebben op steun, vragen die nooit aan omdat ze de weg niet vinden in de administratie of bang zijn om fouten te maken. Dat leidt tot verborgen armoede. Duizenden gezinnen krijgen niet de ondersteuning waar ze recht op hebben.”

België heeft in vergelijking met buurlanden wel opvallend veel langdurig werklozen en langdurig zieken. “Het probleem is dat we mensen veel te lang aan hun lot hebben overgelaten. In Denemarken, waar uitkeringen hoog en genereus zijn, moet je al na twee weken voor het eerst op gesprek komen. Daar is de doorstroom naar werk veel groter.”

Wie de reportage enkel interpreteert als persoonlijk falen, waarschuwt Van Lancker, mist het bredere plaatje. “Als het debat zich beperkt tot ‘fraude aanpakken’, wordt het echte probleem – hoe mensen duurzaam aan werk geholpen worden – nauwelijks opgelost.”


Trouw, 25-11-2025 (Annelies Bontjes)