Turkse moslima's verkennen in islamitische cafés grenzen van hun geloof

Van onze correspondent in Turkije Dirk Jacob Nieuwboer


Vroeger keerden Turkse moslims zich af van de westerse levensstijl. Nu nemen ze er steeds meer van over.


,,Of ik wel eens met jongens flirt?", herhaalt Fidan de vraag. Zonder aarzeling gaan haar wenkbrauwen omhoog, haar blik wendt ze nonchalant af en ze maakt een klikkend geluid met haar tong. Het is de typisch Turkse manier om nadrukkelijk 'neen' te zeggen. ,,Flirten is oppervlakkig'', legt ze uit. ,,Vrouwen zoals ik moeten daar niks van hebben.''

Vrouwen als Fidan nemen de islam serieus. Ze dragen bewust een hoofddoek en meestal wijde kleren, zodat hun vormen niet opvallen. Miljoenen vrouwen kleden zich zo in Turkije. In de grote steden zijn ze niet meer uit het straatbeeld weg te denken. Tot afschuw van veel minder religieuze Turken, die vrezen dat hun land steeds conservatiever wordt.

Maar volgens socioloog Ugur Komecoglu ligt het niet zo simpel. Zeker, er zijn meer hoofddoekjes op straat te zien. En volgens de onderzoeker is er ook een opleving van de belangstelling voor de islam en de islamitische cultuur.

,,Maar je ziet ook juist dat veel vrome moslims zich anders opstellen'', vindt hij. ,,Vroeger keerden ze zich af van de westerse levensstijl. Nu nemen ze er steeds meer van over. Al geven ze er wel een eigen draai aan.''

Neem nu Fidan. Met een paar vriendinnen gaat ze vaak thee drinken in het oude centrum van Istanbul. Her en der verspreid tussen de oude moskeeën en graftombes van sultans en prinsen, liggen cafés waar vooral conservatieve mannen en vrouwen elkaar ontmoeten.

,,Tien, twintig jaar geleden had dit niet gekund'', zegt Fidan (22), terwijl ze een slokje neemt van haar zoveelste kopje thee. ,,Een meisje uit een conservatieve familie, zoals ik, had toen nooit alleen, of met vriendinnen, op pad mogen gaan. Laat staan naar een plek waar ook nog jongens komen.''

Het lijkt de normaalste zaak van de wereld dat mannen en vrouwen naast elkaar in een café zitten. Maar voor conservatieve moslims is het dat niet, omdat van oudsher de seksen streng gescheiden worden gehouden. Als je als man een traditionele Turkse familie bezoekt, zie je de vrouwen vaak alleen als ze het eten opscheppen.

Helemaal zonder horten of stoten gaat het dan ook niet. De fysieke muren tussen vrouwen en mannen mogen dan zijn geslecht, de opvattingen over hoe de seksen zich moeten gedragen zijn nog springlevend. Ingetogenheid staat nog altijd hoog in het vaandel. Maar de zelfbeheersing is niet bij iedereen zo groot.

,,Een eigenaar van een islamitisch café vertelde me ooit dat hij geregeld ingrijpt'', legt socioloog Komecoglu uit. ,,Staren naar anderen vindt hij ongepast omdat het andere mensen kan opwinden. Maar ook omdat dit soort geflirt volgens hem niet serieus genoeg is. 'Als ik wist dat ze echt verliefd waren', zei hij, 'zou ik zelfs de sleutels van mijn appartement geven.' Maar verleidelijk oogcontact alleen keurt hij sterk af.''

Ook Fidan en haar vriendinnen discussiëren veel over wat nu wel en niet kan. ,,Als je het aan mij vraagt, zijn we moreel afgegleden'', zegt Ayse stellig. ,,Zelf draag ik ook een mooie, gekleurde hoofddoek. En ik ga ook naar deze cafés. Eigenlijk vind ik dat het niet kan, maar ja, wat doe je eraan?''

Maar de strenge opvattingen van Ayse worden duidelijk niet gedeeld door de andere jonge vrouwen. ,,Als iemand zegt dat we volgens de islam thuis moeten zitten en niet mogen werken, word ik boos'', zegt Emine fel. ,,Waar staat dat dan in de koran?''

En als een van de vriendinnen begint over Submission, de film van Ayaan Hirsi Ali en Theo van Gogh, zijn ze het roerend eens. ,,We begrijpen niet dat de islam zo wordt uitgelegd'', legt Fidan uit. ,,De islam wil niet dat de vrouw zich onderwerpt aan de man.''

Als voorbeeld geven ze aan dat uithuwelijken er voor hen niet bij is. ,,We geloven in liefde'', zegt Fidan. ,,Maar wel in echte liefde. We wisselen niet om de paar dagen van vriendje. Liefde is bij ons veel meer emotie. Als we de ware tegenkomen, gaan we ook trouwen.''

De discussies zijn volgens Komecoglu typerend voor de islamitische cafés. De plekken geven vrome moslims de ruimte om vragen te stellen, om grenzen op te rekken. Maar wel in een omgeving waar ze zich thuis voelen. ,,Conservatieve moslims vinden normale cafés vaak te frivool'', legt de onderzoeker uit. ,,In islamitische cafés worden meestal boeken verkocht. En er zijn cursussen of bijeenkomsten. En natuurlijk wordt er geen alcohol gedronken.''

De 'islamitische cafés' zijn een typisch voorbeeld van hoe moslims westerse gewoonten overnemen en er tegelijk een islamitisch sausje over gieten. Zoals er ook moslimhotels zijn, met gescheiden zwembaden voor mannen en vrouwen, en sportscholen en beautysalons waar vooral vrome moslima's naartoe gaan.

Volgens Komecoglu wordt de kloof tussen verwesterde Turken en vrome moslims zo langzaam kleiner. Conservatieven nemen de westerse levensstijl niet volledig over, maar komen er wel steeds meer mee in aanraking. ,,De islam verandert niet'', meent Fidan. ,,Maar wij passen ons gedrag wel aan. Op onze manier zijn we heel modern.''


DS, 15-04-2006

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB