Europese integratie is ook: geen 28 verschillende manieren hebben om een kanon te laden



Europa moet zichzelf bij de haren uit het moeras sleuren, schrijft Harold Polis. Onze winkel draait zo vierkant dat we een overnameprooi zijn geworden. Zijn devies: koop Europees. Stem alleen nog op nationale leiders met een Europese visie.


In tegenstelling tot andere sequels zal Trump 2 harder, dieper en sneller gaan. Donald Trumps enorme overwinning geeft hem een mandaat om Amerika los te koppelen van de globalisering. Die Amerexit leek in 2016 nog op een intermezzo, maar heeft vandaag de vorm aangenomen van een tijdperk dat weinig opbeurend oogt. Nogal wat mensen in mijn omgeving, mezelf incluis, heb ik de afgelopen dagen horen sakkeren dat ze zich in hun spreekwoordelijke tuin willen terugtrekken, ver weg van die doffe ellende. Het is een moedeloosheid die gedeeld wordt door al wie om uiteenlopende filosofische redenen liberaal denkt, vrijheid en emancipatie belangrijk vindt, of moeilijk afscheid kan nemen van de luxueuze vrede die ons all-in vakanties op Tenerife, maaltijdcheques en de afschaffing van de dienstplicht bracht.

Ik had nooit gedacht dat ik Baltische kennissen bloedernstig zou horen zeggen dat ze binnen vijf jaar oorlog verwachten en dus uit voorzorg hun huis verkopen. Ik volg met grote ogen discussies over wie er onder de Franse nucleaire paraplu mag schuilen en denk bijna met tederheid terug aan het pacifistische verzet in Kleine-Brogel. Straks gaan er zich betogers vastketenen aan de poort om te vermijden dat de Amerikanen hun atoombommen wéghalen. En ik had nooit van mezelf verwacht dat ik Mario Draghi volmondig gelijk zou geven. Uitgerekend hij, die ultratechnocraat en oud-voorzitter van de Europese Centrale Bank, die in 2012 de eurocrisis bezwoer door te beloven dat de ECB alles zou doen om de economische stabiliteit te bewaren. Zijn “whatever it takes” kwam niet op T-shirts terecht, zoals Obama’s “yes we can”, maar tekende wel een generatie. Al was het maar omdat we werden gered van een groot onheil dat zich ver boven onze hoofden afspeelde.


Pralines voor nieuwjaar

Ook van Draghi bestaat er nu een 2.0-versie, in de vorm van The future of European competitiveness, een rapport waarin hij uitlegt wat er in Europa misloopt en wat we eraan kunnen doen. Ik raad iedereen aan zeker het eerste deel van het rapport te lezen. Als we onaantastbaar en perfect georganiseerd door de golven van de geschiedenis zouden klieven, dan zouden we Donald Trump, Xi Jingping of Vladimir Poetin behandelen als excentrieke handelspartners die blij moeten zijn met een doos pralines voor nieuwjaar. Maar onze winkel draait zo vierkant dat we een overnameprooi zijn geworden. Het onheil staat voor onze deur. Sinds het begin van deze eeuw is Europa op bijna alle vlakken achteruit gekacheld. De Europese welvaart berust op handel, terwijl de wereld op slot gaat. Er komen ook pittige momenten aan voor België, de meest open economie van Europa.

We hebben euthanasie toegepast op onze industrie en de helft van de supermarkt geïmporteerd, omdat het goedkoper was. We hebben onvoldoende geïnnoveerd, geen nieuwe sectoren veroverd, te weinig nieuwe en waardevolle bedrijven voortgebracht. Onze productiviteit slabakt, terwijl onze actieve bevolking krimpt en onze algemene kosten stijgen. Onze energievoorziening is achterhaald en duur. En zo gaat Draghi maar door. In de speech die hij in september gaf bij de voorstelling van zijn rapport zit een zin die sinds de herverkiezing van Trump door mijn hoofd blijft spoken: “Integratie is de enige hoop die ons rest.”

Draghi heeft het over Europese integratie. In zijn rapport toont hij aan dat de noodzakelijke investeringen zo immens zijn dat de landen van de Europese Unie zich alleen kunnen redden door massaal middelen en plannen te poolen. De economische integratie heeft uitsluitend kans op slagen als ze gepaard gaat met sociale inclusie. De basisvoorwaarden zijn minder bureaucratie, minder verstikkende regelgeving en een beter geïntegreerde kapitaalmarkt. Daarna volgen onder meer energieprijzen, fiscale afspraken, transitieplannen, opleidingen, halfgeleiders, grondstoffen, digitalisering en AI. Het zou ook leuk zijn mochten er in Europa geen 28 verschillende manieren zijn om een kanon te laden.


Niemand in de cockpit

Er staan geen wereldschokkende nieuwe dingen in Draghi 2.0, maar het is best wel een strak plan. Als ik moet kiezen tussen Trump 2 of Draghi 2.0 dan twijfel ik geen seconde. Ik betrapte me erop dat ik dacht: waar wachten we op? En ook: hoe komt het dat we die hervormingen nog niet hebben uitgevoerd? Die laatste vraag mag ook wel eens worden beantwoord door wie zich sinds de invoering van de euro heeft verzet tegen verdere Europese integratie. Ik geef maar een voorbeeld: al die pseudoliberale en neoconservatieve leerling-tovenaars op links en rechts die carrière hebben gemaakt door Brussel te verketteren.

Tijdens de lange bankencrisis is het beeld ontstaan dat onze economie te complex was geworden, of te kwetsbaar of te zelfdestructief. Bestsellers als Dat kan niet waar zijn van Joris Luyendijk of The big short van Michael Lewis versterkten dat gevoel: er zit niemand in de cockpit. In een volstrekt geseculariseerd universum vol vrolijk swipende genieters zou die doelloze leegte geen probleem mogen zijn. Zo werkt het niet. We hebben samenhang, betekenis en solidariteit nodig. De bankencrisis heeft getoond dat we structureel winsten privatiseren en lasten doorschuiven naar de burgers (die soms ook aandeelhouders zijn). Dat systeem is niet houdbaar. Dezelfde conclusie geldt voor de ecologische transitie en voor de nieuwe crisis die we beleven: het einde van de globalisering.

Maar als er geen piloot is, geen eindverantwoordelijke, geen baas, op wie moet je dan kwaad worden? Waar is de God die je kunt afzweren? Waar is de koning die je kunt onthoofden? Instellingen en politieke partijen zijn een populair doelwit, zeker als ze alleen nog macht nastreven om haar te behouden of een status quo verkopen als een waarde.

We zouden ook kwaad kunnen worden op onszelf, omdat we geen slachtoffers zijn, maar mensen die vrij zijn om te kiezen en te kopen wie of wat ze willen. Dat is eerlijk gezegd het gevoel dat ik heb na het lezen van Draghi 2.0. We leven niet in een dictatuur. We hebben zelf de boel laten versloffen en moeten ons nu bij de haren uit het moeras trekken. Koop Europees. En stem alleen nog op nationale leiders met een Europese visie, mensen die niet doen alsof we op een eiland leven. Het ontbreken van een duidelijk perspectief, verergerd door een warrig beleid, is een veel groter obstakel voor groei en welvaart dan onze schuldgraad. Europa zal herleven als het duidelijk is waar we binnen vijf jaar willen staan, zowel op het niveau van de lidstaten als van de federatie zelf. Alleen op die manier kan de democratie haar werk doen.


DS, 23-11-2024 (Harold Polis)