Laten we met man en macht blussen wat er nog te blussen valt, of wij zijn de laatste generatie


Mitigatie, adaptie, het zijn wazige, haast loze begrippen waarmee je niemand overtuigt om klimaatactie te ondernemen, schrijft Nic Balthazar. “Als ik paniekerig klink, dan is het omdat ik stilaan in paniek raak.”


Ik vergeet het moment nooit. Hans Joachim Schellnhuber, een van de meest gerespecteerde klimaatwetenschappers, liet een boek langzaam over zijn bureau glijden, als beeld voor de temperatuur op aarde die alsmaar sneller oploopt. Op een gegeven moment balanceert het boek op de rand, op het kantelpunt. Plots dondert het boek naar beneden. Met een doffe plof, die na al die jaren nog altijd nazindert in mijn oren, is me duidelijk waar het om gaat. Dit is hoe fragiele ecosystemen werken. Plotseling gaan verdwenen ijsvlakten, bosbranden, vertragende golfstromen en de klimatologische kantelpunten die we (niet) zien aankomen, een duivels spelletje domino spelen.

Geen klimaatwetenschapper die nog kan voorspellen welk omvallend ecosysteem welk ander zal meesleuren of bij welke tiende graad temperatuurstijging het boek en de planeet over de rand knalt en alles uit evenwicht raakt. Maar wetenschappers proberen ons wel al erg lang uit te leggen dat wanneer dat gebeurt, geen sputterende klimaattop in Bakoe nog in staat is om de situatie terug te draaien.

Allez hop, weg sfeer! Hier zullen de verwijten wel weer komen. De doemdenkers, de profeten van de apocalyps, de groene moraalridders met hun vingertje, hun valse alarm en hun vals alarmisme. Alsof ook maar iemand er genoegen in schept om de pianist te zijn op wie zal worden geschoten vanwege dat simpele defect in het menselijk brein dat ons vrijwel immuun maakt voor gevaar op afstand. Door dat manke brein van ons worden we spinnijdig als we tien minuten moeten omrijden door een mobiliteitsplan, maar niet als uit alle wetenschappelijke studies blijkt dat onze kinderen geen toekomst die naam waardig zullen hebben.

Vlijtige ecomodernisten zijn ondertussen al in de pen gekropen om te verzekeren dat niet iedereen het zo zwart inziet als Schellnhuber en co. Het blijft me verbazen, telkens weer diezelfde (vaak agressieve) argwaan, telkens weer diezelfde bijna kinderlijke hoop dat de planetaire soep wel niet zo heet gegeten zal worden als de klimaatwetenschap ze opdient. Het is een struisvogeltactiek die paradoxaal genoeg als ‘realisme’ wordt voorgesteld.


Citytripje Valencia

De rest van het trieste verhaal wordt stilaan duidelijk, nu we dit jaar – zonder dat er in de media veel misbaar over wordt gemaakt – het eerste alarmpeil van Parijs hebben bereikt: een jaar aan anderhalve graad opwarming. Was dat niet precies wat we zouden proberen te vermijden?

Door het schrijnende gebrek aan klimaatactie om onze uitstoot van broeikasgassen terug te schroeven (wazig “mitigatie” genoemd) ondervinden we nu aan den lijve hoe de boel kan onderstromen, uitdrogen en verbranden. Wie de beelden niet heeft gezien of niet heeft willen zien, kan nog een citytripje Valencia boeken of doorvliegen naar de Filipijnen, waar snel opeenvolgende tyfoons lelijk hebben huisgehouden. De pas herkozen klimaatontkenner laat ondertussen in zijn bubbelbad in Mar-a-Lago de champagneflessen knallen en toast met zijn nieuwe minister van Energie, een frackende oliemagnaat, op het openen van nieuwe gas- en olievelden.

Van lieverlee hebben de zelfverklaarde ‘realisten’ ondertussen een nieuwe vlag gevonden om zich achter te scharen. Hun toverwoord is ‘adaptatie’. Als het slimste en ijverigste van de drie biggetjes moeten we ons huis van steen gewoon nog iets beter beveiligen en verstevigen. We installeren airco tegen de hitte en betere goten en riolen om de regen op te vangen en dan redden we het wel. Als de biggetjes in het zuiden hun huisjes van stro en hout ook willen beveiligen, dan zal dat, zo werd in Bakoe even nagerekend, minstens 1.000 miljard dollar per jaar kosten.

Zoals het er nu aan toe gaat in de onderhandelingsruimte in Bakoe – waar de vloer glibberig is van de olielobbyisten – kun je er gif op innemen dat het in dat uitgeklede circus van Azerbeidzjan precies zo zal aflopen als op de top over biodiversiteit enkele weken geleden in Colombia. Ook daar kwam het rijke Westen niet met geld over de brug en dropen de arme biggetjes uit het Globale Zuiden maar weer af naar hun huisjes van hout en stro.


Een snee in je vinger

Als ik paniekerig klink, dan is het omdat ik stilaan in paniek raak. Want hebben we echt grote wetenschappers nodig om te weten dat het beter is om de kraan dicht te draaien, dan ‘in de naam van realisme’ de badrand te verhogen en in te zetten op efficiënt dweilen? Dat we beter inzetten op met alle macht blussen wat er te blussen valt, in de plaats van brandgangen te graven rond ons dorp, en te hopen dat het wel niet waar zal zijn van die domino-kantelpunten, waarna je je op niets meer kunt voorbereiden in het nieuwe abnormaal.

Ik begrijp het wel, adaptatie zal helaas sowieso nodig zijn, en mitigatie is een nodeloos abstract en niet meteen wervend begrip. Maar als we vandaag iets nodig hebben dan is het wel dat: een nieuw project waarin iedereen mee is en mee wil. Een interessant voorstel is dus om het debat ‘adaptatie of mitigatie’ te vervangen door het gecombineerde idee van ‘regeneratie’. We moeten denken en handelen zoals de natuur ons laat zien dat het kan. Kijk naar hoe een snee in je vinger geneest, of een woud teruggroeit als je de natuur haar gang laat gaan. Regeneratief denken bestaat en is zinvol in alle domeinen, van architectuur over landbouw tot economie. Het gaat erom het grondidee te veranderen, in alles en allemaal samen in te zetten op herstel en genezing, op dezelfde schaal als waarmee we alles om zeep hebben geholpen. We hebben de keuze: samen de generatie van de regeneratie worden, of de laatste generatie, de generatie waarvoor het doek valt, de generatie waarbij het boek valt, omdat we niet wilden geloven in dat kantelpunt waar we plots over vielen.

Laten we zelf nog kantelen, veranderen, om te beginnen van gedacht.

Nic Balthazar werd door UGent gevraagd als curator van de Humanities Academie van zijn voormalige faculteit Letteren en Wijsbegeerte. Hij wil er werken rond het idee van regeneratie. Dit is een fragment uit zijn openingsrede.


DS, 23-11-2024