Wie heeft, zal gegeven worden


De Belgische ‘overwinstrulings’ zijn verboden staatssteun, vindt Europa. Volgens Marc Reynebeau illustreert die wet hoe zakenlobby’s de politiek beïnvloeden.


Soms is het ook voor ‘Europa’ weleens welletjes. Het Europees Hof van Justitie bevestigde vorige week dat de Belgische fiscus met de excess profit rulings illegale staatssteun aan multinationals verleent (DS 17 september). Dat vindt Europees commissaris Margrethe Vestager al lang. In 2015 liet ze België stoppen met die rulings, al is de juridische nasleep ervan met de uitspraak van vorige week nog niet ten einde.

Fiscale gunsten voor rijke multinationals, ongewoon is het gek genoeg niet. Dat eveneens vorige week bleek dat het Amerikaanse 3M – allerminst een kansarme dompelaar en in het Antwerpse zelden een zorgzame buur – in enkele jaren ruim 5 miljoen euro aan subsidies ontving van de Vlaamse regering (DS 15 september), mocht dus niet verbazen. De federale en Vlaamse overheden plegen grote bedrijven routineus, automatisch, bijna blind en haast dwangmatig te subsidiëren, zonder veel te letten op voorwaarden of resultaten, soms met directe subsidies, vaker nog met kortingen in de sociale bijdragen of de belastingen. Ze hebben het maar te vragen.

Altijd duiken dezelfde argumenten op: die subsidies, elk jaar vele miljarden euro’s, zouden garant staan voor jobs, investeringen, innovatie, wat al niet. Die vermeende effecten zijn altijd erg abstract, moeilijk te bewijzen en laten veel ruimte voor gratuite beweringen. Een enkele keer heet het – wel zo eerlijk – dat de subsidie moet ‘voorkomen dat de sector verlies lijdt’, zoals Vlaams minister Philippe Muyters (N-VA) in 2016 stelde om reders nog maar eens een gunst toe te stoppen. Die subsidie dient dus letterlijk om de winsten van de sector op peil te houden, als een soort inkomensgarantie voor aandeelhouders. Zeker als blijkt dat de centrale families in die sector ‘behoren tot de rijkste van ons land’, zoals de zakenkrant De Tijd deze zomer nog memoreerde.

Vaak luidt de redenering dat fiscale gunsten multinationals moeten verleiden om hun hoofdkantoor in België te vestigen. Politici ontlenen daar allicht wat prestige aan. Het zou, alweer, leiden tot jobs, investeringen ... Multinationals staan, aldus een lobbyiste, al ‘klaar om met een leger mensen naar België te komen’. Daar dienden vroeger ook de zogeheten coördinatiecentra of de notionele intrestaftrek voor. Al bleek zo’n coördinatiecentrum niet echt een ‘leger’ te mobiliseren, maar slechts te bestaan uit een handvol bedienden in een als hoofdzetel opgetuigde container.

Zo meende België de reders ook een plezier te doen door hen niet langer op hun reële winst te belasten (dat zou warempel te veel rekenwerk vergen), maar op de tonnage van hun vloot. Dat heeft geen job extra opgeleverd, maar heeft als gevolg dat een landhuis in Essen nu, met een onbekend maar hoe dan ook minimaal personeelsbestand, het hoofdkwartier is van wel anderhalf dozijn internationale rederijen. Van daaruit profiteren die mee van het uiterst lage Belgische belastingtarief, dat de vergelijking met de zogeheten goedkope vlaggen best kan doorstaan.

Dat was, zoals vaak, het resultaat van intens gelobby van bedrijven bij de politiek. Dat lobbywerk steunt op een retoriek die fiscale achterpoortjes bedrijfseconomisch vanzelfsprekend acht en die mee wordt uitgedragen door juristen die fiscaal recht aan de universiteit doceren en die de doctrine tegelijk in de praktijk brengen als vennoot in grote advocaten- en consultancykantoren.

De excess profit of overwinstrulings zijn al evenmin een uitvinding van de politiek. Ze zijn bedacht door Isabel Verlinden, topfiguur bij de consultancy-multinational PwC. In haar theorie halen Belgische filialen van multinationals profijt uit de investeringen, schaalgrootte of naamsbekendheid van hun moederbedrijf, zodat hun winst niet volledig aan hun activiteiten in België toe te schrijven is en er dus ook niet integraal belast mag worden. Die ‘overwinst’ moet ervan afgetrokken worden.

In een eerste stap kon de lobbying de politiek in 2004 van die theorie overtuigen. Dat ziet Vestager helemaal anders. Voor haar is de theorie een louter hypothetische aanname met grote gevolgen: 39 bedrijven, waaronder Atlas Copco, AB Inbev, BASF, Kinepolis en British American Tobacco, konden hun belastbare winst met 50 tot 90 procent verlagen, waardoor België 700 miljoen euro aan inkomsten misliep.

De lobbying vergde nog een tweede fase. De theorie neemt niet weg dat ook de overwinst reëel is geboekt en dus elders moet worden belast, in het land van het moederbedrijf. Maar dat land moet dat dan wel weten. De oplossing volgde in 2005 en 2007, in gerichte interpellaties van de Kamerleden Bart Tommelein (Open VLD) en Carl Devlies (CD&V). Ze gaven minister van Financiën Didier Reynders (MR) de kans om te stellen ‘dat het niet aan de Belgische fiscus is om te bepalen bij welke buitenlandse groepsentiteiten deze overwinst in hun belastbare grondslag moet worden opgenomen’. Zo kreeg de wet een definitieve uitleg. De regeling bleef confidentieel, de overwinst onbelast. Niet toevallig, aldus Vestager, wordt Reynders’ visie ‘stelselmatig aangehaald in de door de rulingcommissie afgegeven beslissingen’. Dat overwinsten onbelast blijven, is voor haar de primaire reden om de regeling te zien als illegale staatssteun.

Toen het stelsel van in 2015 op de helling kwam te staan, volgden de gebruikelijke jeremiades. Volgens minister van Financiën Johan Van Overtveldt (N-VA) of bedenker Isabel Verlinden zou Vestager slechts door populisme zijn gedreven, kwam de rechtszekerheid in het gedrang, zouden multinationals hun biezen pakken, overwogen de VS fiscale represailles, stonden 14.000 jobs op de helling, of zou de terugvordering van die 700 miljoen ‘gruwelijk ingewikkeld’ zijn – dat geld staat ondertussen al een tijd op een geblokkeerde rekening.

De kabinetschef van Van Overtveldt, die bij zijn intrede in het kabinet ook docent fiscaal recht was geworden aan de Koninklijke Militaire School, zag er een kans in: hij verliet de politiek en begon met een adjunct een advocatenkantoor dat zich specialiseerde in … overwinstruling. Andere landen zouden dat deontologisch bedenkelijk vinden. Het illustreert vooral hoe een vlotte draaideur tussen politiek en bedrijfsleven het werk van de lobby’s vergemakkelijkt.

En de lobbying verloor de moed niet. Een compensatie volgde snel toen Van Overtveldt de vennootschapsbelasting kon verlagen, wat niet eens in het regeerakkoord van de toenmalige Zweedse coalitie stond, maar mee een gat in de staatskas sloeg. Nog altijd blijven dogma’s overeind als de zeer lage belasting op royalty’s uit octrooien of het ontbreken van een meerwaardebelasting. Over dat laatste had het Internationaal Monetair Fonds (IMF) toevallig ook vorige week – en niet voor het eerst – nog een goede raad voor de Belgische regering: voer die eindelijk eens in.

Het zal niet gebeuren, al zou het helpen bij de begrotingsdiscussies of bij de beloofde fiscale hervorming. Maar zolang politici voorrang blijven geven aan subsidiebeluste, discrete lobby’s en hun in woordenbrij verpakte dogma’s, zullen ze vrede nemen met ritueel gejammer over het hoge overheidsbeslag of over de vermeende, maar toch dringend te beteugelen gulheid van de welvaartsstaat.


DS, 23-09-2021 (Marc Reynebeau)