Linkse mensen houden minder van Dimitri Vegas en Like Mike


Door de ontzuiling krijgen we meer verschillende meningen te horen. Algoritmes van zoekmachines en sociale media kunnen die diversiteit weer inperken, maar daar kunnen we zelf iets tegen doen.


In de lente van 2011 vroeg de Amerikaanse onderzoeker Eli Pariser twee vrienden om ‘Egypte’ op te zoeken via de internetzoekmachine Google. De ene kreeg informatie over de Arabische Lente die in Egypte net een einde had gemaakt aan het bestuur van president Hosni Moebarak, de andere kreeg louter toeristische informatie. Google had de resultaten gefilterd, zodat ze zouden aansluiten bij de informatie die ze eerder hadden opgezocht. Pariser zag daarin een risico: als algoritmes, zoals die van Google, Facebook of Twitter, bepalen wat we zien, dreigen we in een luchtbel te belanden, van waaruit we niet meer geconfronteerd worden met feiten en meningen die niet meteen aansluiten bij de onze. Pariser hield een lezing, schreef een boek en gaf het fenomeen een naam: ‘filterbubbel’.

In de tweede helft van de twintigste eeuw heette onze filter op de werkelijkheid nog gewoon ‘verzuiling’. Socialisten lazen in De Morgen wat de socialistische kopstukken te vertellen hadden, Vlaamsgezinde katholieken werden bevestigd in hun opvattingen door De Standaard. Ze gingen naar andere cafés, hun kinderen naar andere scholen. De ontmanteling van dat systeem is beschreven door sociologen als Luc Huyse, emeritus hoogleraar van de KU Leuven, die op de vooravond van zijn tachtigste verjaardag in een terugblik op zijn carrière schreef (DS 17 november 2017): ‘De tijd dat partijbonzen kranten bestuurden of de openbare omroep rechtstreeks commandeerden, is definitief voorbij. Het heeft de vrijheid van meningsuiting vergroot.’


Facebookvrienden

Het verschil tussen de sturing door partijbonzen en sturing door algoritmes zit in de intentie. Algoritmes duwen onze opinies doorgaans niet expres in een bepaalde richting. Het is een bijwerking van systemen die ontworpen zijn om onze ervaring op een platform aangenamer te maken en om ons meer gerichte advertenties te kunnen tonen. Onbewuste sturing kan ontstaan wanneer het videoplatform Youtube iemand een extremistisch propagandafilmpje aanraadt omdat het algoritme vindt dat het mooi aansluit bij een minder extreem filmpje dat eerder werd bekeken. Bewuste sturing is er pas wanneer algoritmes gebruikt worden door politieke adverteerders.

In hoeverre de ontzuiling de Vlaming meer aan botsende meningen heeft blootgesteld, is moeilijk in een cijfer te gieten. De mate waarin de algoritmes van Google of Facebook dat opnieuw hebben ingeperkt, is nog moeilijker te meten. Een studie die werd uitgevoerd door wetenschappers van Facebook en op 6 mei 2015 gepubliceerd werd in het wetenschappelijke tijdschrift Science, leidde tot de vaststelling dat Amerikanen op Facebook inderdaad meer artikels te zien krijgen die hun overtuigingen bevestigen. Dat komt deels door de algoritmes, maar in nog iets grotere mate door de keuze van hun Facebookvrienden, van wie maar een op de vijf een andere politieke overtuiging heeft. De wetenschappers kwamen tot die conclusie na een onderzoek van meer dan tien miljoen Amerikaanse Facebookgebruikers. De gegevens die ze gebruikten, zijn niet allemaal voor iedereen toegankelijk.


Fox News

Vlaanderen is de Verenigde Staten niet, dus de resultaten zijn niet zomaar te vergelijken. Het politieke landschap bestaat niet uit twee strijdende politieke machtsblokken, maar uit zes Vlaamse partijen die in het Vlaams Parlement vertegenwoordigd zijn (N-VA, CD&V, Open VLD, SP.A, Groen en Vlaams Belang) en één die de kiesdrempel benadert (PVDA). Bovendien zijn er in de VS ook grote klassieke media met een uitgesprokener politieke strekking, zoals het conservatieve Fox News, wat de mogelijkheden vergroot om in een gelijkgestemde bubbel te leven. Vlaanderen is zo klein dat het als nieuwsmedium moeilijk is om tegelijk groot te zijn en op een politiek geselecteerd deel van het publiek te mikken.

Maar ook in het ontzuilde Vlaanderen hebben gelijkgestemden gelijklopende interesses. Daar zijn patronen in te herkennen. Als je weet wat mensen liken op Facebook kun je vrij accuraat hun politieke voorkeur voorspellen. Dat ontdekten drie onderzoekers, onder wie politiek wetenschapper Peter Van Aelst, van de Universiteit Antwerpen vorig jaar door de publieke Facebookgegevens te vergelijken. 6.733 Vlamingen hadden daarvoor toestemming gegeven en enkele vragen beantwoord over hun politieke voorkeur. Op basis van likes die vaak niets met politiek te maken hadden, konden de onderzoekers met een accuraatheid van bijna twee op drie voorspellen of iemand zich identificeert als rechts of links. In een derde van de gevallen konden ze de partijvoorkeur voorspellen. Dat is scherper dan het misschien klinkt. Gokken heeft in het eerste geval een accuraatheid van een op twee, in het laatste van een op zeven.


Natuurpunt of Trump

Sommige voorkeuren tonen een correlatie die je kunt verwachten. De PVDA’ers uit de onderzochte groep houden vaak van het ABVV, SPA’ers van het Gemeenschapsonderwijs, Groenen van Natuurpunt, CD&V’ers van de KU Leuven, Open VLD’ers van de Financial Times, N-VA’ers van Doorbraak en Vlaams Belangers van Donald Trump. Andere correlaties liggen minder voor de hand. Wie zich rechts noemt, luistert vaker naar deejays als Avicii of Dimitri Vegas en Like Mike. Tom Waits wordt meer gesmaakt door links. Links vindt Wouter Deprez leuk, rechts de filmpjes van dumpert.nl. De grote Vlaamse nieuwsmedia, zoals de VRT of De Standaard blijken geliket te worden door mensen die zichzelf in het centrum situeren, aangevuld door een evenredige combinatie van rechtse en linkse mensen. Wie de VRT of De Standaard links of rechts noemt, verraadt daarmee dus vooral zijn eigen positie op de politieke as.

Dat mensen zich omringen met mensen die een gelijkaardige mening hebben, is natuurlijk menselijk gedrag, maar het kan ook nuttig zijn om op zoek te gaan naar een tegenstem. Het is een punt dat in Vlaanderen vooral door filosoof Ruben Mersch gemaakt wordt: door de confrontatie met een andere mening worden je argumenten sterker en je opvattingen rationeler. Het lijkt Mersch niet heel moeilijk om te voorkomen dat je in een bubbel terechtkomt, ongeacht of die bubbel door een algoritme is veroorzaakt of door je eigen gedrag. ‘Het volstaat om als linkse jongen een rechts medium als Doorbraak te liken (of als rechtse jongen een links medium als De Wereld Morgen) en je tijdlijn zal er al heel anders uitzien.’ Voor wie nieuwsgierig genoeg is, hoeven sociale media geen echokamer te zijn van het eigen grote gelijk. Ze kunnen zelfs helpen bij de zoektocht naar een tegenstem.


Klimaatbeleid

Is het ook wenselijk om filterbubbels op maatschappelijk niveau aan te pakken? Mersch denkt dat daar wat voor te zeggen valt. Waar meningen alleen bevestigd en versterkt worden, ontstaat polarisering. Waar de bereidheid tot een tegensprekelijk debat afneemt, worden minder compromissen gesloten. ‘De grote besluiteloosheid van de hedendaagse politiek kan daar een gevolg van zijn’, denkt Mersch. ‘In die zin is het niet goed voor het klimaatbeleid dat het sinds kort een polariserend thema is geworden.’

Sociale media maken het mogelijk om dat soort polarisering op te sporen. Via discoursanalyse kunnen onderzoekers nagaan hoe er op socialenetwerksites gepraat wordt over een bepaald onderwerp. Dat onderwerp kan een merk zijn, een stad, of een politicus die wil weten hoe er over hem of haar gepraat wordt. Er zijn ook technieken om dergelijke discussies te beïnvloeden, bijvoorbeeld om polarisering tegen te gaan, maar dat roept weer nieuwe ethische vragen op. Voor je het weet, is er weer een partijbons die uitmaakt wat je te zien krijgt. Dan is nieuwsgierigheid een veiliger middel om bubbels te doorbreken.


DS, 5-3-2019 (Wouter Woussen) (dank aan Indy)