Een schreeuw om respect


Een merkwaardig beeld van gilets jaunes in Parijs: terwijl tijdens een gewelddadige betoging in de buurt een luxewagen wordt gesloopt, staan enkele gele hesjes als het ware op wacht rond een Citroën DS. De commerciële zender BFM TV toonde het beeld, een screenshot verscheen in het rechts-libertaire weekblad Causeur.


De revolutionaire DS, waarvan de uitspraak klinkt als déesse (godin), zette in 1955 het autolandschap op zijn kop, en bleef een icoon. Het beeld van die legendarische auto met enkele gele hesjes errond heeft een symbolische waarde. Die wagen belichaamt namelijk les trente glorieuses, de jaren van stijgende welvaart en welzijn na de Tweede Wereldoorlog. Een tijd waarin grote fabrieken stabiele en stevig betaalde banen boden aan arbeiders wier trots het was voor vrouw en kinderen te kunnen instaan. Een tijd waarin de regering het land aanstuurde, waarin de nationale staat zijn burgers beschermde en optrad als herverdeler van de welvaart.

Het protest in Frankrijk heeft specifieke kenmerken – de drang om steeds weer de Revolutie over te doen; de onhervormbaarheid van het land. Maar de onderliggende malaise is dezelfde als die in een groot deel van de hoogontwikkelde, democratische wereld. Ze uit zich in het verval van de klassieke politieke partijen, het succes van het populisme, de Brexit, de verkiezing van Donald Trump.

Die malaise vloeit om te beginnen voort uit het verlies aan macht van de nationale staten. De opening van de grenzen voor goederen, diensten en migranten holt die macht uit. De vrijmaking van het wereldhandelsverkeer heeft de armoede op wereldvlak sterk teruggedrongen. Maar ze maakt veel middengeschoolde mensen in de rijke wereld armer. De beroemd geworden Franse sociaal-geograaf Christophe Guilluy legt de vinger op de wonde. Een economisch model met vrij verkeer van personen en goederen werkt, aldus ook zijn jongste boek No society. ‘Het is efficiënt en het levert welvaart op. Alleen: het produceert geen samenleving.’ In de grote stedelijke gebieden, bekkens van werkgelegenheid, is er een grote vraag naar hoogopgeleiden en laag- of niet-opgeleiden. ‘In de metropolen, de etalages van de gelukkige globalisering, zie je dat immigranten voorzien in de tweede behoefte’, aldus Guilluy. Het lagere deel van de traditionele middenklasse, arbeiders en bedienden die in meerderheid blanke mannen zijn, komt niet alleen economisch in de marge terecht. Die mensen haken ook cultureel af. Ze hebben niets meer gemeen met de stedelijke elite die de toon zet in de media. Er is inderdaad geen samen-leving meer, geen nestwarmte.

Dat is het tweede element van de malaise. Hoe onaanvaardbaar hun vernielingsdrift ook is, de uitbarsting van de gele hesjes is ook een schreeuw om aandacht, om respect. In zijn roman L’Espoir (1938), over de Spaanse burgeroorlog, laat André Malraux een landarbeider in simpele woorden zeggen waarom hij meevecht met de republikeinen: ‘Je ne veux pas qu’on me dédaigne.’

Misprijzen was wat de kleine lieden allerwegen ten deel viel toen ze gingen klagen over stokkende integratie, over het mal vivre in hun wijken, over onveiligheid. Ze waren xenofoben, ze waren racisten, die onveiligheid was maar een ‘gevoel’. Natuurlijk gingen zij van lieverleden de grote-stadsmensen niet meer geloven over de weldaden van immigratie, over ‘Europa’, over Trump, over de Brexit. En beginnen ze te steigeren bij de groeiende kosten en taksen waarmee de zorg om het klimaat ze op*zadelt. En nog altijd snappen de kosmopolieten niet waarom zoveel proleten en rednecks fout blijven denken en stemmen.

Zeker, met hun heimwee naar een staat die veiligheid, economische beschutting en culturele nestwarmte bood, dromen de nieuwe marginalen van een wereld die onherroepelijk voorbij is. Het probleem is wel dat de klassieke politiek ze geen antwoord biedt over de nieuwe wereld. De nationale politiek lijkt steeds meer op schaduwboksen, omdat staten weinig greep hebben op wereldwijde fenomenen als globalisering en migratie, en hun politiek meer en meer door supranationale of internationale instellingen bepaald of beïnvloed wordt.

De discussies over het Migratiepact illustreren dat. Een kort woord over dat compact. Het vormt een compromis tussen 190 VN-lidstaten van de meest diverse pluimage, waarover twee jaar onderhandeld is. Het kan niet anders dan dat het een dosis ambiguïteit bevat. Tot de flou diplomatique behoren zowel passages die de grens tussen legale en illegale migratie verdoezelen als paragrafen die de soevereiniteit van de staten bevestigen. En dus reikt het Pact argumenten aan om wel of niet te tekenen.

Premier Charles Michel (MR) had daarom in Marrakech beter niet gezegd dat België daar ‘de juiste kant van de geschiedenis’ koos. Tussen de 164 landen die de tekst goedkeurden, zit een rist akelige dictaturen en autocratieën, en die vormen zeker geen netter gezelschap, en staan hopelijk niet aan de juistere kant van de geschiedenis, dan de VS, Australië en de EU-landen die niet tekenen. Met zijn uitspraak plaatste hij in wezen zijn grote-stadselite aan de kant van de ‘geschiedenis’, tegen de kleine luiden die hun draai en hun plaats niet vinden in de voor hen kille nieuwe wereld. Dat is revelerend voor de culturele kloof tussen de winnaars en verliezers van de globalisering, een kloof die vandaag ook geïllustreerd wordt door de gilets jaunes.


DS, 14-12-2018 (Mia Doornaert)