De brief die Israël schiep


De Britse minister van Buitenlandse Zaken, Boris Johnson, schreef deze week dat hij ‘trots is op de Britse rol in het creëren van Israël’, naar aanleiding van de honderdste verjaardag van de ‘Balfour-verklaring’ van 1917. Dat merkwaardige politieke document blijft de gemoederen in het Midden-Oosten scherp verdelen.


De zogenaamde Balfour-verklaring leidde niet rechtstreeks tot de stichting van Israël, dat zichzelf onafhankelijk verklaarde in 1948, maar wordt algemeen gezien als een van de belangrijkste eerste stappen in de ontstaansgeschiedenis van het land. Daarover is zowat iedereen het eens. De meningen over alle andere aspecten van de brief blijven sterk verdeeld.

Arthur Balfour was minister van Buitenlandse Zaken toen hij op 2 november 1917 een brief richtte aan Lord Walter Rothschild, een leidinggevende figuur in de Brits-joodse gemeenschap, met de vraag de boodschap door te spelen aan de Zionistische Federatie in het land.

De kernboodschap van de brief, die slechts drie paragrafen lang is, is dat de Britse regering ‘welwillend staat tegenover de vestiging in Palestina van een nationaal thuis voor het joodse volk, en haar beste krachten zal aanwenden voor de verwezenlijking van dit doel, waarbij het duidelijk moet zijn dat niets zal worden ondernomen dat de civiele en religieuze rechten van de bestaande niet-joodse gemeenschappen in Palestina zou kunnen aantasten, of de rechten en de politieke status van joden in enig ander land’.


Niet enthousiast

De huidige Britse minister van Buitenlandse Zaken, Boris Johnson, schreef deze week in een opiniestuk in The Telegraph on Sunday dat het gaat om een politiek document met een ‘ontegenzeggenlijk moreel doel: een vervolgd volk een veilig thuisland te bezorgen’.

Maar als dat zo zou zijn, waarom klinkt de Britse regering dan niet al te enthousiast over de honderdste verjaardag? Vanavond staat in Londen een galadiner gepland met de Israëlische premier, Benjamin Netanyahu, maar de schaduw van het Britse kolonialisme en de Israëlische geschiedenis hangen over de ‘viering’. Johnson zelf geeft in zijn opiniestuk toe dat de zinsnede over de ‘niet-joodse gemeenschappen’ (Palestijnse moslims én christenen, toen met zo’n 700.000 of 93 procent van de toenmalige bevolking) uit de Balfour-verklaring ‘niet volledig is gerealiseerd’.

De Palestijns-Amerikaanse intellectueel Edward Said beschreef de Balfour-brief ooit als een project opgezet door een ‘Europese grootmacht, over niet-Europees grondgebied, waarbij de aanwezigheid en de wensen van de autochtone meerderheid die woonde op dat grondgebied plat werden genegeerd – daarbij een belofte makend die over hetzelfde grondgebied ook aan een andere buitenlandse groep werd gedaan’.

Groot-Brittannië was bovendien in november 1917 nog niet eens kolonisator van Palestina – dat zou de status van Brits ‘mandaatgebied’ pas krijgen in 1922. De Britten waren wel in oorlog met het Ottomaanse Rijk, dat toen heerste over het gros van het Midden-Oosten en de kant van Duitsland had gekozen in de Eerste Wereldoorlog, maar stonden op het moment van de Balfour-brief nog een maand verwijderd van de verovering van Jeruzalem.


Lawrence of Arabia

En, waar Edward Said naar verwijst, het Britse Rijk had al in 1915 een andere belofte gedaan aan de toenmalige ‘sharif’ van Mekka, Hoessein. Als die in opstand zou komen tegen de Ottomaanse bezetter, dan zou daar een Arabisch koninkrijk uit kunnen voorkomen waarbij Hoesseins zoon Faisal zou heersen over grote delen van wat nu Syrië, Irak, Jordanië en Palestina heet – in het Arabisch heet die hele regio al sinds de zevende eeuw ‘Bilad al Sham’, het Land van het Noorden.

Het was die Arabische opstand, die begon in 1916, waarin inlichtingenofficier Thomas Edward Lawrence een rol speelde – met veel gewapende dramatiek – en die hem onsterfelijk zou maken als ‘Lawrence of Arabia’. Toen de geallieerden in 1917 nauwelijks vooruit geraakten in de Vlaamse en Franse velden, ten koste van grote verliezen, veroverde Lawrence in juli 1917 met een paar honderd Arabieren de strategische havenstad Aqaba. Daardoor werd het plots mogelijk te dromen van een ‘grote doorbraak’, ergens in die wereldoorlog, terwijl die zomer in Passendale weer eens een groot offensief weinig opleverde.

Terwijl Londen rekende op prins Faisal en Lawrence om mee het Midden-Oosten te veroveren, besloot het dus in november 1917 tegelijk om van Palestina een ‘joods thuisland’ te maken. En intussen hadden de Britten ook al met Frankrijk en Rusland onderhandeld om het Midden-Oosten na de val van het Ottomaanse rijk onderling te verdelen. Dat was het beruchte ‘Sykes-Picot-akkoord’ dat kolonies voorzag waarvan de grenzen zouden worden getrokken als ‘lijnen in het zand’.


Antisemitisme

Zoveel beloftes tegelijk: cynische wereldpolitiek op haar best, gedomineerd door het Britse eigenbelang. Niet alleen de Eerste Wereldoorlog moest worden gewonnen en het ‘Empire’ versterkt, ook de handelsroutes met India – ook Brits, zelfs het ‘Juweel in de Kroon’ – moesten worden veiliggesteld. Daarbij speelde het Suez-kanaal in Egypte een cruciale rol. Egypte werd ook de facto sinds 1882 door de Britten geregeerd.

Bovendien was het imperium gretig naar olie. Het was Winston Churchill, toen nog als relatief jonge ‘First Lord of the Admirality’, die in 1912 had besloten de machtige Britse vloot van steenkool op petroleum te laten overschakelen. En in Irak was toen al olie gevonden, terwijl intensief naar andere olievelden werd gespeurd op het Arabische schiereiland.

De Balfour-verklaring van 1917 maakte deel uit van die imperialistische evenwichtsoefening. De regering van Zijne Majesteit ‘staat welwillend’ tegenover een joods thuisland in Palestina en wil daar veel voor forceren, maar dat mag uiteraard niet ten koste gaan van de lokale Arabische bevolking – die 93 procent van de inwoners toen – om de toen succesvolle Arabische opstand tegen de Ottomanen niet in gevaar te brengen.

Waarom dan die belofte aan de ‘zionisten’, toen nog een relatief jonge beweging? Bij sommige Britse politici speelde het romantisch-religieuze idee dat de joden na zo’n tweeduizend jaar terug in het Heilige Land zouden kunnen wonen. Dat had een ander voordeel: dat joodse migranten naar een voor hen kostbare plek zouden kunnen verhuizen die niet in Europa lag.

In vooral Rusland, maar ook in West-Europa, was het antisemitisme in de negentiende eeuw sterk gegroeid. Rusland was het toneel van bloedige pogroms, Parijs van de affaire rond de Frans-joodse officier Alfred Dreyfus, en in die sfeer ontstond van joodse kant de ‘zionistische beweging’. In Londen wilden intussen steeds meer politici vermijden om ‘nog meer’ joodse vluchtelingen uit Oost-Europa op te nemen.


Carrousel

Arthur Balfour was niet een van diegenen die altijd veel sympathie hadden gehad voor die joodse zaak. ‘In 1905 had hij als eerste minister de Aliens Act laten goedkeuren. Die wet kwam er vooral als Britse controle gericht tegen de toevloed van Oost-Europese joden in Engeland, als gevolg van pogroms in hun Oost-Europese thuislanden’, noteert de Belgische schrijver Lucas Catherine in een nieuwe, herwerkte versie van zijn boek ‘Palestina, geschiedenis van een kolonisatie’.

‘Met de Aliens Act wilde hij al die vluchtelingen buiten Groot-Brittannie houden’, schrijft Catherine op basis van de bronnen van toen. Balfour verklaarde in het Britse Lagerhuis onder meer: ‘Er is het land een immens ongeluk overkomen door deze immigratiegolf die vooral uit joden bestaat.’ En: ‘Zij blijven een volk dat zich apart houdt. Ze belijden niet alleen een andere religie dan de overgrote meerderheid van onze landgenoten, maar huwen ook alleen maar onder elkaar.’ Waarop, aldus Catherine, het Zevende Zionistisch Congres Balfour uitriep tot ‘een openlijke antisemiet en vijand van heel het Joodse volk’.

Zionistische vertegenwoordigers deden in de jaren 1910 dan weer uitstekend werk om Londen – en ook Washington – ervan te overtuigen dat een joods thuisland in Palestina een belangrijke bondgenoot kon zijn. En zo zette de Britse regering bij monde van Arthur Balfour op 2 november 1917 een carrousel op gang die door vele joden als een lange weg naar hun bevrijding wordt ervaren, en door de Palestijnen als het begin van een eeuw van onderdrukking.


DS, 02-11-2017 (Jorn De Cock)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB