Waarom de Verenigde Staten Iran viseren


Onder Obama waren de relaties tussen de Verenigde Staten en Iran verbeterd, maar Trump pookt de oude vete weer op. Jeffrey Sachs vreest dat het conflict zal escaleren.


Donald Trump noemt Iran de aanstichter van het terrorisme in het Midden-Oosten. Het Amerikaanse Congres werkt aan een nieuwe ronde van sancties tegen het land (DS 28 juli). Maar de karikatuur van Iran als ‘speerpunt van het wereldterrorisme’ – dixit de Saudische koning Salman – is niet alleen verkeerd, maar ook buitengewoon gevaarlijk. Ze kan tot een nieuwe oorlog in het Midden-Oosten leiden.

Dat laatste lijkt zelfs de bedoeling van sommige heethoofden in de VS, ondanks het evidente feit dat Iran in de strijd tegen IS aan de kant van de VS staat. Bovendien is het land, anders dan de meeste van zijn vijanden in de regio, een democratie die werkt. Ironisch genoeg escaleerde de Amerikaanse en de Saudische retoriek slechts twee dagen na de Iraanse verkiezingen van 19 mei, waarin de gematigden onder leiding van president Hassan Rohani de haviken versloegen.

Misschien is Trumps pro-Saudische en anti-Iraanse opstelling een zakelijke keuze. Hij glunderde toen Saudi-Arabië besloot om voor 110 miljard dollar nieuwe Amerikaanse wapens te kopen. ‘Banen, banen, banen!’ kraaide hij, alsof je arbeiders alleen werk kunt geven door oorlog te stoken. Wie weet welke privédeals Trumps enthousiasme voor het Saudische wapengekletter hem in de toekomst zouden kunnen opleveren?

Trumps aanmatigende houding tegenover Iran is geen nieuw verschijnsel. De Amerikaanse buitenlandse politiek is bezaaid met absurde, tragische en verwoestende oorlogen die nergens toe hebben gediend. Hoe kun je anders de nutteloze en peperdure bemoeienissen van de VS in Vietnam, Afghanistan, Irak, Syrië, Libië, Jemen en tal van andere conflicten verklaren?


Gijzeldrama

De animositeit van de VS tegen Iran gaat terug tot de Islamitische Revolutie van 1979. De 444 dagen durende gijzeling van Amerikaans ambassadepersoneel door radicale Iraanse studenten was voor het Amerikaanse publiek een psychologische schok die nog altijd voelbaar is. Het gijzeldrama domineerde de Amerikaanse media van begin tot eind. Het veroorzaakte een soort publiek posttraumatisch stresssyndroom dat vergelijkbaar is met het sociale trauma van de aanslagen van 11 september, een generatie later.

Voor de meeste Amerikanen, toen en nu, kwam de gijzeling – net als de Iraanse revolutie zelf – totaal onverwacht. Weinigen weten dat een kwarteeuw voor die revolutie de CIA en MI6, de Britse inlichtingendienst, in 1953 hadden samengezworen om de democratisch verkozen Iraanse regering te vervangen door een politiestaat onder de sjah. Die regering dreigde immers de olie te nationaliseren en dus de Anglo-Amerikaanse belangen te schaden. Weinigen weten ook dat de gijzeling mee werd uitgelokt door de domme beslissing om de afgezette sjah voor een medische behandeling in de VS toe te laten. Veel Iraniërs zagen dat als een bedreiging van de revolutie.

Onder president Ronald Reagan steunden de VS Irak in zijn agressie-oorlog tegen Iran, ook toen het chemische wapens gebruikte. Toen de gevechten in 1988 eindelijk stopten, legden de VS Iran financiële en handelssancties op die tot vandaag gehandhaafd blijven. Sinds 1953 hebben de VS het zelfbestuur en de economische ontwikkeling van het land tegengewerkt met clandestiene operaties, de steun aan een autoritair bewind in de periode 1953-1979, militaire hulp voor zijn vijanden en tientallen jaren sancties.


Bloedbaden op moslims

Een andere reden voor de Amerikaanse animositeit tegenover Iran is zijn steun aan Hezbollah en Hamas, twee militaire tegenstanders van Israël. Ook hier is een begrip van de historische context belangrijk.

In 1982 viel Israël Libanon binnen om de militante Palestijnen uit te roeien die het land als uitvalsbasis gebruikten. In de nasleep van die oorlog en tegen een achtergrond van bloedbaden op moslims die de Israëlische bezettingsmacht oogluikend toeliet, steunde Iran de oprichting van de sjiitische Hezbollah, die het verzet tegen de bezetter leidde. Toen Israël zich in 2000 uit het zuiden van Libanon terugtrok, bijna 20 jaar na de eerste invasie, was Hezbollah een formidabele militaire, politieke en sociale macht in Libanon geworden en een hardnekkige doorn in het vlees van Israël.

Iran steunt ook Hamas, een radicale soennitische groepering die het bestaansrecht van Israël verwerpt. Na tientallen jaren Israëlische bezetting van in de oorlog van 1967 veroverd Palestijns gebied, en na het vastlopen van de vredesonderhandelingen, versloeg Hamas in de verkiezingen van 2006 Fatah (de politieke partij van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie). In plaats van een dialoog met Hamas te beginnen, probeerden de VS en Israël de partij te verpletteren, met onder meer een brutale oorlog in Gaza in 2014, die veel Palestijnse slachtoffers maakte, een onbeschrijflijk lijden veroorzaakte en voor miljarden dollars schade aan woningen en infrastructuur aanrichtte. En die voorspelbaar genoeg geen enkele politieke vooruitgang opleverde.

Israël beschouwt het nucleaire programma van Iran als een existentiële dreiging. Israëlische haviken hebben herhaaldelijk geprobeerd de VS over te halen om de Iraanse kerninstallaties aan te vallen of Israël de toelating te geven om dat te doen. Gelukkig heeft dat president Barack Obama niet belet om een akkoord tussen Iran en de vijf vaste leden van de Veiligheidsraad (plus Duitsland) tot stand te brengen dat de ontwikkeling van Iraanse kernwapens met tien jaar of meer vertraagt en ruimte schept voor maatregelen die het vertrouwen aan beide zijden versterken. Maar Trump en de Saudiërs lijken vastberaden om de normalisering van de betrekkingen te saboteren.


Tragische illusie

Buitenlandse machten gedragen zich bijzonder dom wanneer ze zich laten manipuleren om partij te kiezen in bittere nationale of sektarische conflicten die alleen door compromissen kunnen worden opgelost. Het Israëlisch-Palestijns conflict, de rivaliteit tussen Saudi-Arabië en Iran, de gespannen verhoudingen tussen soennieten en sjiieten, allemaal vereisen ze dat beide partijen water in de wijn doen. Maar elke partij in die conflicten heeft de tragische illusie van een uiteindelijke overwinning, zonder toegevingen, als Amerika (of een andere grootmacht) de oorlog in haar plaats uitvecht.

In de vorige eeuw hebben Groot-Brittannië, Frankrijk, de VS en Rusland het machtsspel in het Midden-Oosten slecht gespeeld. Allemaal hebben ze levens, geld en prestige verkwanseld. (En voor de Sovjet-Unie was het Afghaanse avontuur misschien wel de genadeslag.) We hebben meer dan ooit behoefte aan een diplomatie die compromissen zoekt, in plaats van nog meer demonisering en een wapenwedloop die al te gemakkelijk rampzalig uit de hand kan lopen.

Jeffrey Sachs, hoogleraar duurzame ontwikkeling, hoogleraar zorgbeleid en directeur van het Earth Institute aan Columbia University. Speciaal adviseur Millenniumdoelstellingen voor de Verenigde Naties.


DS, 03-08-2017

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB