It’s my identity, stupid!


Wat is de plaats van de islam in de samenleving? Sinds de aanslagen van 22 maart verhit die vraag meer dan ooit het politieke debat. In die opinie-oorlog zijn nuance en nuchterheid de eerste slachtoffers, zeker op de sociale media.


Dat de kerststal in het gemeentehuis van Holsbeek wordt weggenomen – volgens een kwakkel na kritiek van moslims – veroorzaakt een nationale rel over de zogenaamde ‘doorgeschoten politieke correctheid’ en de ‘weg met ons’-mentaliteit. Twitter ontploft voor de zoveelste keer, N-VA en CD&V gaan opnieuw in de clinch. Het toppunt van een identiteitsdebat dat het voorbije jaar oprukte. (jfja)

Het is zonder twijfel dé politieke quote van 2016, opgetekend in deze krant minder dan een maand na de aanslagen van 22 maart. De uitspraak van minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon (N-VA) illustreert de meest markante verschuivingen in het maatschappelijke debat van het voorbije jaar. De polarisering rond de vraag of ‘de islam’ wel compatibel is met ‘onze waarden en normen’, is in de samenleving een diepe, gapende breuklijn geworden. Daarbij is ook de toon van het debat verhard. Emotie en speculatie halen het niet zelden op feiten en nuance.

Om de verschuiving in het maatschappelijke debat juist in te schatten, helpt het om terug te spoelen naar de verkiezingen van 2014. Tijdens de verkiezings*campagne waren de communautaire en levensbeschouwelijke kwesties totaal afwezig. Het sociaaleconomische primeerde. De geloofwaardigheid van een partij viel af te meten aan de precisie waarmee ze becijferde hoeveel jobs ze zou creëren, en wanneer het begrotingstekort zou weggewerkt zijn. Politicologen besloten dat er nog slechts één manifeste breuklijn was: de sociaaleconomische. Zeker toen de communautaire breuklijn nog eens expliciet bevroren werd om de huidige federale coalitie mogelijk te maken. Het was een uitgemaakte zaak: it’s about the economy, stupid!


De puist & de kanker

De sfeer is intussen omgeslagen. Zelfs al woedt er nog altijd een heftige discussie over begroting en jobs, de verontwaardiging scheert pas echt hoge toppen binnen het zogenaamde ‘waarden en normen’-debat. Uiteraard is dat vooral het gevolg van de aanslagen in binnen- en buitenland. Zetten de aanslagen in Frankrijk en de asielcrisis het migratie- en veiligheidsdebat in 2015 al op scherp, de laffe zelfmoordaanslagen in *eigen land leidden tot een veel neteliger vraagstuk: valt er nog samen te leven met de moslim*gemeenschap?

Dat de uitspraak van Jambon zoveel stof deed opwaaien, kwam vooral doordat de minister net deze kwestie onomwonden op scherp stelde. We citeren even verder: ‘Terroristen kunnen we oppakken, uit de samenleving verwijderen. Maar zij zijn slechts een puist. Daaronder zit een veel moeilijker te behandelen kanker.’

Zijn medestanders meenden dat Jambon zo de vinger op een al veel te lang etterende wonde legde, zijn tegenstanders vonden dat de uitspraken polariseerden en een probleem van enkelingen projecteerden op een hele gemeenschap. Gemeenschappelijke grond vinden tussen die twee stellingen, is bijna onbegonnen werk. Het is de definitie van een sociologische breuklijn.


Kerststalrel

De komst van zo’n sociocul*turele breuklijn tussen wie gelooft in een ‘open’ samenleving en al wie wantrouwiger staat tegenover migratie en globalisering, wordt al twintig jaar aangekondigd. Maar tot voor kort was Vlaams Belang de enige partij die er expliciet haar programma op modelleerde. Daardoor bleef de kwestie onderbelicht achter het cordon.

Maar ondertussen heeft ook de N-VA ingezet op ‘het cultureel-maatschappelijk identiteitsdebat’, zoals Theo Francken (N-VA) het omschrijft. ‘De partij die op dat vlak de juiste antwoorden, resultaten maar ook toon kan bieden, wint’, liet de staatssecretaris voor Asiel en Migratie zich ontvallen in een recent gesprek met deze krant (DS 10 december). ‘Wie zijn we? Waar willen we naartoe? Wie laten we toe? Op welke basisprincipes vormen we onze gemeenschap? De hoofddoek, het geloof.... Het zijn de meest beladen onderwerpen in de samenleving.’

De discussie over de ‘basisprincipes’ nam het voorbije jaar de vorm aan van veel symbool*dossiers: of boerkini’s op onze stranden wel konden, of het katholiek onderwijs het spoor niet bijster was door de dialoog met de islam te willen aangaan, waarom ‘wij’ wel onze Zwarte Piet zouden ‘verwitten’ voor een kinderfeest, terwijl ‘zij’ nog altijd schapen onverdoofd slachten voor een Offerfeest, of een schepen het recht heeft om koppels niet te huwen die hem geen hand geven, of een kerststalletje net wel of net niet thuishoort in een gemeentehuis? ‘Dat kan belachelijk klinken, maar het gaat over een klein punt in een groter verhaal,’ zei Francken over de kerststalrel.


Nieuwe holocaust

Dat laatste was een belangrijke uitspraak. Ook wanneer het ging over dialoogscholen, onverdoofd slachten, Zwarte Piet of boer*kini’s, oversteeg de inzet van het debat al snel het concrete dossier. Elke toegeving, hoe klein ook, werd door het ene kamp gepercipieerd als een nieuwe veldslag in een beschavingsoorlog. Telkens moest een lijn in het zand worden getrokken tegen de oprukkende islamisering, of liever soummision – sinds de publicatie van de gelijknamige roman van Michel Houellebecq een vaak gebruikt begrip op rechts.

Die angstkramp werd door anderen dan weer gezien als een bewijs van intolerantie, van verdrukking of zelfs van het begin van een nieuwe holocaust, deze keer op de moslims. De ene is islamofoob, de ander is oikofoob. Op die manier wordt niet meer gediscussieerd over feiten, maar over intentieprocessen en over wiens hellend vlak het enige juiste is.

Zeker op sociale media zoals Twitter moest en werd er massaal kamp gekozen. De bereidheid om dan enige empathie te tonen voor de redenering van de ander, smelt snel weg. Zeggen dat je fout zit, zelfs in het licht van nieuwe feiten, betekent immers jezelf verloochenen.

Er is tot vandaag geen enkel bewijs dat er ook maar één moslim, laat staan een significant deel van de moslimgemeenschap, aan het dansen was op 22/3. Toch heeft Jambon nooit afstand genomen van zijn uitspraak en, belang*rijker, heeft de uitspraak zijn geloofwaardigheid niet geschaad. Omgekeerd krijgen de ‘politiek correcte’ naïevelingen bij elke nieuwe aanslag die IS opeist, te horen hoe ziende blind ze wel niet zijn. Hoelang kunnen zij nog volhouden dat de islam helemaal niets te maken heeft met de golf van terreur die een groot deel van de wereld teistert?

Van een cijferdebat waarvan vooral hoogopgeleide waarnemers smulden, zijn we beland in een discussie die op een cynische manier meer gedemocratiseerd is, maar waarin waarachtigheid primeert op waarheid. Het eerste slachtoffer van een oorlog is de waarheid, zo luidt de boutade. 2016 heeft bewezen dat dit zelfs klopt, wanneer louter opinies vechten.


Kotsbeu

Doordat de N-VA hoog inzet op het identiteitsdebat, worden ook de andere partijen gedwongen tot stellingname. CD&V verwijt de N-VA een gebrek aan fatsoen, de N-VA beschuldigt CD&V ervan bewust moslims electoraal op te *vrijen. De afwachtende houding bij CD&V in het debat rond onverdoofd slachten wordt genadeloos op de korrel genomen. Ook de liberalen worstelen met het identiteitsdebat. Enerzijds wil Gwendolyn Rutten Open VLD profileren als dé vrijheidspartij bij uitstek. Anderzijds bepleit de partij via *federaal fractieleider Patrick Dewael vurig de scheiding van geloof en staat. De liberalen weigeren daarbij te dansen op het ritme dat de N-VA dicteert, maar slagen er moeilijk in om de aandacht naar zich toe te trekken.

Dat de nieuwe ‘identitaire’ breuklijn het afgelopen jaar voorop stond, werd nog het best bewezen door de worsteling bij de socialisten met het thema. Toen voorzitter John Crombez afgelopen zomer duidelijk koos voor de flinkse lijn, zette dat de SP.A danig onder spanning. ‘Veel mensen, ook linkse, zijn de toon kotsbeu waarop soms zeer jonge moslims verkondigen wat de norm moet zijn’, biechtte Crombez op, die ook beloofde ‘niets meer te zullen verbloemen’. Het bevestigde het vooroordeel dat de socialisten jarenlang de andere kant zouden hebben opgekeken, en dat rechts al die tijd gelijk had toen het waarschuwde voor het culturele onbehagen. Dat Crombez felicitaties kreeg van Francken voor zijn ‘moedig’ discours, zegt alles. De SP.A zit nu waar Vlaams Belang zat in de verkiezingscampagne van 2014: gevangen in een debat waar ze het verschil niet kan maken.


Koorts

De enorme verschuivingen in het publieke debat de afgelopen jaren moeten ons voorzichtig maken bij het speculeren over wat komen kan. Het identiteitsdebat zal de verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland ongetwijfeld beheersen. Toch garandeert niets dat de kwestie in 2018 of 2019 evenzeer de harten beroert zoals ze dat vandaag doet. Maar indien dat wel het geval is, dan doet de huidige bitse toon het ergste vermoeden voor wanneer de electorale koorts straks echt oplaait.


DS, 24-12-2016 (Jan-Frederik Abbeloos)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB