Niet goed bezig


De huidige voedselsystemen zijn niet houdbaar. Daarvoor waarschuwt een groep wetenschappers in een rapport van de VN.


Een nieuwe noodkreet over uitputting van de aarde. Het huidige voedselsysteem – van boer tot consument – is niet houdbaar, schrijft een groep internationale wetenschappers in een rapport van UNEP, de milieu-organisatie van de VN. In vijftig jaar is de mondiale voedselproductie meer dan verdubbeld. Maar er is ook veel misgegaan, inventariseren ze. Landbouwgronden verschralen, de biodiversiteit kalft af, oppervlaktewater vervuilt en voedsel wordt verkwist. Ook veroorzaakt de wereldwijde voedselproductie bijna een kwart van de uitstoot van broeikasgassen.

Tegelijkertijd zijn bijna 800 miljoen mensen in Afrika en Azië ondervoed. Twee miljard mensen krijgen niet genoeg vitaminen en mineralen binnen en nog eens twee miljard mensen kampen met overgewicht.

Tot nu wordt bij de verbetering van de voedselproductie vooral gekeken naar producenten zoals boeren en vissers, en naar overheden. Deze wetenschappers verleggen de aandacht naar de rest van de keten en de consument.

‘Supermarkten, restaurants en voedselketens zijn machtige partijen’, zegt Henk Westhoek van het Nederlandse Planbureau voor de Leefomgeving en coördinerend auteur van het UNEP-rapport. ‘Zij bepalen steeds meer waar ons voedsel vandaan komt en beïnvloeden ook voor een belangrijk deel wat we consumeren. Zij kunnen dus een grote rol spelen bij het duurzamer en efficiënter maken van de voedselproductie.’

De omslag zal tijd kosten, zegt hij. Maar er is één lichtpunt, stelt Henk Westhoek : ‘Willen we klimaatverandering tegengaan, dan moeten alle landen in de wereld ingrijpen. Om de voedselproductie duurzaam te maken, kunnen op alle niveaus, ook in steden, al ingrijpende verbeteringen worden doorgevoerd.’


Wat moet er gebeuren?

1. Stop de bevolkingsgroei

Het belangrijkste is het afremmen van de bevolkingsgroei in met name Afrika en Azië. In 2050 zullen ruim 9 miljard monden moeten worden gevoed. Steeds meer vruchtbare landbouwgrond wordt opgeofferd aan huizenbouw. ‘Beter onderwijs voor meisjes en toenemende welvaart zijn bepalend voor het afnemen van het kindertal’, zegt Westhoek.


2. Investeer in landbouw

Investeren in landbouw met hogere opbrengsten is cruciaal voor de toekomstige voedselvoorziening. Dat kan in veel gebieden met relatief eenvoudige middelen, zegt Westhoek. Met betere zaden en kunstmest, en goed onderwijs, kom je in veel gevallen al een heel eind – behalve investeringen in infrastructuur en opslagcapaciteit om producten sneller bij de consument te krijgen.
Wat ook kan helpen, is als boeren de krachten verenigen in coöperaties. Dan staan ze sterker tegenover de steeds dominanter wordende leveranciers van zaden en bestrijdingsmiddelen – denk aan plannen van het Duitse chemiebedrijf Bayer om het Amerikaanse chemie- en zaadveredelingsconcern Monsanto in te lijven – en tegenover de handelaren en verwerkende industrie.


3. Terug naar het natuurlijk evenwicht

Bijna een derde van de vispopulaties in de zeeën en oceanen wordt sterk overbevist. Ongeveer een derde van alle bodems in de wereld zijn matig tot sterk aangetast door erosie, uitputting, verzuring, verzilting, verdichting en chemische vervuiling.
In grote delen van Afrika ten zuiden van de Sahara raakt de bodem uitgeput: er worden meer voedingsstoffen onttrokken dan via bemesting toegediend. In het noorden van India halen boeren vrijwel ongehinderd grondwater omhoog, aangemoedigd door subsidie op de diesel voor hun pompen. Ze moeten elk jaar dieper graven, en de regio raakt verdroogd. In veel megasteden worden minerale afvalstoffen ongezuiverd geloosd in het riool. Zo is bijvoorbeeld de Baai van Manila ernstig vervuild geraakt.
Het probleem overschrijdt vaak regionale en nationale grenzen. In sommige streken van China en van andere landen is sprake van een sterke concentratie van de veehouderij. De gewassen om de dieren te voeden komen van elders, onder andere uit Brazilië – volgens dezelfde logica die in de jaren zeventig van de vorige eeuw ten grondslag lag aan de sterke uitbreiding van de intensieve varkenshouderij in Brabant. Het resultaat: monoculturen en uitputting van de bodem in enkele regio’s, grote mestproblemen in andere.
Alleen streekproducten op je bord, hoeft van Westhoek niet. Maar enigszins de balans herstellen tussen productie en consumptie, tussen stad en platteland, zou volgens de wetenschappers veel bijdragen aan duurzaamheid. De Indonesische stad Soerabaja probeert het probleem aan te pakken door voedselafval te composteren voor hergebruik als mest. In Nairobi is een beweging op gang gekomen om traditionele bladgroentes op het menu terug te krijgen. Lokale boeren krijgen daardoor werk en inkomen. En in Brazilië leveren lokale boeren het voedsel voor schoollunches.


4. Minder vlees en fastfood eten

De opkomende middenklasse, ook in ontwikkelingslanden, keert zich af van de traditionele dis. Ze winkelt in de supermarkt en eet meer vlees of zwaar bewerkt fastfood, wat slecht is voor de gezondheid en het milieu.
Boeren kunnen dit niet in hun eentje veranderen, benadrukken wetenschappers. Overheden kunnen de consumptie bijsturen met wetten en door milieukosten in rekening te brengen. Maar in veel ontwikkelingslanden is de overheid zwak. Voedingsbedrijven en winkelketens stimuleren juist vaak de consumptie van dit soort voedsel, want daar maken ze de meeste winst op.
Blijven over maatschappelijke organisaties. Die moeten de discussie over duurzaam voedsel aanscherpen en de consument opvoeden om gezonder te eten, minder op te scheppen en minder weg te gooien. En ze kunnen bedrijven en overheden tot concrete maatregelen proberen te dwingen.
Dat lukt mondjesmaat. In Nederland wordt steeds meer biologisch voedsel verkocht en liggen de kiloknallers onder vuur. Westhoek: ‘Er gebeurt wel wat, ook door bedrijven en koepelorganisaties. Maar op basis van dit rapport kun je constateren dat het allemaal sneller en meer moet.’


DSAvond, 10-06-2016 (Wim Brummelman, NRC Next)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB