Verbijsterende lichtzinnigheid


Het ware probleem met de Brexit is dat het normaal wordt geacht dat een lidstaat daar eenzijdig over beslist in functie van de politieke noodwendigheden van het moment, zegt Bart Sturtewagen.


Stel: over een week worden we wakker met het nieuws dat niet de peilingen maar wel de bookmakers het bij het rechte eind hadden. Op het ultieme moment hebben de Britten dan toch gekozen voor een voortgezet lidmaatschap van de Europese Unie. De schrille retoriek over het einde van de westerse beschaving kan dan weer worden opgeborgen. Maar doen alsof de Europese machinerie nadien weer verder kan draaien zoals voorheen is een illusie. Meer dan ooit belanden we dan opnieuw in de Europese Economische Gemeenschap, de EEG. Want niet de gehechtheid aan het visionaire idee van een politiek Europa zal het dan gehaald hebben, maar de vrees voor de economische gevolgen van een radicale breuk met het continent.

Het is niet ongewoon dat separatistische referenda op een status-quo uitdraaien. Zelfs in Schotland en Catalonië, waar de identiteitsgedachte hartstochtelijk wordt beleden en al drie eeuwen van generatie op generatie wordt doorgegeven, durfden de kiezers het uiteindelijk niet aan het bestaande in te ruilen voor het onvoorspelbare. Zijn de Britten zo anders dan anderen dat ze werkelijk bereid zijn om de positie van hun enige echte groeipool, de Londense City, in de waagschaal te stellen voor een hopeloos achterhaalde splendid isolation? Of denken ze werkelijk dat ze hun koekje zowel kunnen hebben als het opeten, zoals de Engelse taal het uitdrukt? De voordelen van de interne markt, zonder de lasten van de politieke voogdij?


Laboratoriumsituatie

Aan Europese zijde wordt ironisch genoeg een vergelijkbare berekening gemaakt. Zijn we, alles wel beschouwd, niet beter af zonder de balsturige Britten die elke politieke vooruitgang dwarsbomen en te pas en te onpas hun interne discussies en hun politieke intriges naar Europa exporteren? Dat zou betekenen dat een keuze voor de Brexit in de andere Europese hoofdsteden, of toch in de belangrijkste, zou werken als een broodnodige zweepslag. De Unie zou niet dodelijk gewond zijn door de moedwillige desertie van een van haar grootste leden, maar juist krachtiger en bewuster haar historische roeping kunnen nastreven. Ze zou dat met des te meer overtuiging kunnen doen omdat de uitstap van het Verenigd Koninkrijk net zou aantonen dat de Unie robuust genoeg is om dit soort tegenslagen te overleven en er zelfs nieuwe energie uit te putten. De Britten daarentegen zouden met de rampspoed die ze over zichzelf hebben afgeroepen, net bewijzen dat wie de Unie de rug toekeert dat op eigen risico doet.

Het meest onthutsende van dat soort redeneringen, aan beide zijden van het *Kanaal, is de lichtzinnigheid waarmee er met Europa wordt omgegaan, alsof de geschiedenis van dit geteisterde continent ons niets te leren geeft. Alsof we ons in een laboratoriumsituatie bevinden waarin we hypotheses rustig een na een kunnen testen. Alsof een steeds hechter Europa nu eenmaal de onvermijdelijke uitkomst van het historische proces moet zijn, ongeacht eventuele vertragingen of zijsprongen.

De crisissen van de voorbije jaren – de bankencrisis, de schuldencrisis, de eurocrisis, de Griekse crisis, de migratiecrisis – hebben net naar voren gebracht hoe kwetsbaar het weefsel ook na vijf decennia van integratie nog is. Ze hebben ook laten zien hoe gemakkelijk de oude ressentimenten en wederzijdse stereotypen op de voorgrond komen. Ook in het Brexit-debat steken de clichés en de karikaturen voortdurend de kop op. Het lijkt misschien alsof de Europese constructie zich door de jaren en de crisissen heen zo diep in de Europese grond heeft verankerd dat niets haar nog kan onderuithalen. Het is zelfs een deel van haar ideologie geworden dat ze strompelend van crisis naar crisis telkens sterker uit de strijd komt. Maar is dat nog wel zo? Is Europa echt meer dan een Potemkin-façade?


Europa à la carte

De fundamentele kwestie met de Brexit is niet of hij er komt, maar dat het überhaupt normaal wordt geacht daarover eenzijdig te beslissen. Alleen al dat uitgangspunt houdt in dat Europa slechts een efemeer verschijnsel is waar een soeverein land naar believen kan in- of uitstappen naargelang van de noodwendigheden van het moment. Als Europa door zijn lidstaten niet gezien wordt als een lotsbestemming, als een historische plicht, dan is alles weer mogelijk. Ook het ergste.

Het is juist omdat Europa niet de automatische uitkomst van een onstuitbaar rationeel en economisch proces is, dat het zich geen twijfel kan permitteren over de politieke wil van zijn volkeren om zich aaneen te klinken. Ongeacht hun nieuwe en oude tegenstellingen, ongeacht hun nieuwe en oude wonden. Na de Brexit wacht ons een Europa met variabele geometrie. Een Europa à la carte. Een vrijblijvend en zwak Europa waarin kortzichtige inschattingen van het nationale belang opnieuw, zoals in het grootste deel van onze bloedige geschiedenis, de agenda bepalen.

De verantwoordelijkheid voor deze zorgwekkende uitkomst is groot en ligt niet alleen in Londen. Dit is geen uit de hand gelopen duel tussen twee in dezelfde dure kostschool opgeleide Conservatieve leiders, David Cameron en Boris Johnson. Een scheuring tussen elites en voetvolk is het wel. Dit is het bewijs dat wie Europa wil verenigen, gewapenderhand of vreedzaam, in de eerste plaats moet maken dat de bevoorrading kan volgen. Als de aanvoerlijnen te lang worden, loopt elke strategie vast in de modder.

Europa kan zich niet meer veroorloven nog langer in ontkenning te leven. Wat het heeft gerealiseerd, is niet verworven. Het kan ons zomaar uit de handen glippen. Het enige wat Europa uit het moeras kan redden, is het besef dat het niet vanzelf zal gaan.


DS, 17-06-2016 (Bart Sturtewagen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB