Smeltende gletsjers in een warmere wereld zijn slecht nieuws voor de ijsworm, een legendarisch schepsel in het noordwesten van het Amerikaanse continent.

Een schepsel dat in ijs gedijt en sterft wanneer de temperatuur boven het vriespunt stijgt? Het lijkt iets uit een sciencefictionverhaal. Maar het bestaat echt: maak kennis met de ijsworm.

Het is valavond op Mount Baker, een uitgedoofde vulkaan in de staat Washington, en Mauri Pelto, een glacioloog van Nichols College in Massachusetts, moet opletten dat hij geen tientallen ijswormen vertrappelt. ‘Je vindt er hier ongeveer honderd per vierkante meter.’ De ijsworm, meer dan een centimeter lang, komt voor in gletsjers van Alaska tot Oregon en is een van de twee diersoorten die alleen in ijs of samengepakte sneeuw kunnen overleven (het andere is het microscopisch kleine raderdiertje).

Overdag zoeken de ijswormen zich een weg door spleetjes en barstjes in het ijs om de zon te ontvluchten. Bij zonsondergang komen ze naar de oppervlakte, als motten die door het donker worden aangetrokken, en voeden ze zich met algen en ander lekkers in het kristalrooster van het ijs.

Pelto profiteert van zijn onderzoek naar de North Cascades-gletsjers om de ijsworm te bestuderen en telde op sommige plaatsen tot 6.000 wormen per vierkante meter. Op het eerste gezicht lijken de rood-zwarte wormen op stukjes korstmos of plantenresten. Maar als je ze beter bekijkt, zie je aan hun trage, golvende beweging duidelijk dat ze leven.

Dalende trend

In augustus van dit jaar telden de onderzoekers op de sneeuwvlakten van de Sholes-gletsjer slechts een achtste van het normale aantal wormen. Pelto verklaart dat door de geringe sneeuwval van vorige winter. ‘Ik kan me voorstellen dat ze het moeilijk hebben.’ In de afgelopen 21 jaar heeft hij een dalende trend in de regio vastgesteld: de wormenpopulaties nemen af naarmate hun ijsdomein inkrimpt. ‘Als we de gletsjers verliezen, verliezen we de ijsworm’, zegt hij.

De ijsworm, alias Mesenchytraeus solifugus, heeft liedjes en gedichten geïnspireerd, met de ‘Ballade van de ijswormcocktail’ van Robert Service als bekendste. Terecht, de biochemische trucs die ijswormen in staat stellen om in vriestemperaturen te overleven, verbazen en kunnen de mens nog van pas komen. Vandaar ook dat de Amerikaanse National Institutes of Health, de National Science Foundation en Nasa onderzoek ernaar financieren.

‘Deze wormenfamilie is uniek’, zegt Daniel Shain van Rutgers University. Uit DNA-analyses blijkt immers dat ijswormen en hun nauwste verwanten een verbluffende genetische variabiliteit bezitten, die hen in staat stelt om in de meest uiteenlopende omgevingen te overleven, van warme grond tot blauw ijs. De wetenschappers weten nu ook dat de ijsworm uit Alaska komt, waar hij ongeveer tien miljoen jaar geleden uit rivierwormen evolueerde.

Dieetpil

Shain is ervan overtuigd dat de wormpjes zich verspreid hebben door op de poten van vogels mee te liften. Maar het echt wonderlijke is hun fysiologie. Koude berooft de meeste levende wezens van hun energie en vertraagt hun metabolisme. Maar als de temperatuur daalt, produceert de ijsworm net meer ATP – de universele biologische energiebron. ‘Ze kunnen hun metabolisme versnellen als het kouder wordt’, legt Shain uit. Hij heeft de enzymen geïdentificeerd die dat mogelijk maken en probeert het effect in bacteriën en vliegen te reproduceren.

Shain hoopt dat het mechanisme, als we het beter begrijpen, kan worden gebruikt om chemische verbindingen te ontwikkelen waarmee we transplantatieorganen langer kunnen bewaren. Het Amerikaanse leger heeft belangstelling voor middelen die mensen tegen bevriezing kunnen beschermen en de tolerantie voor koude verhogen. Het is zelfs denkbaar dat de slanke ijsworm ons iets zou kunnen leren over hoe je meer energie produceert zonder veel te eten, zegt Shain. ‘In principe zou hij een fantastische dieetpil kunnen zijn.’

Ook dreigen ijswormen niet meteen uit te sterven, op lange termijn lijkt het slecht af te lopen. Waarom moeten we dat erg vinden? Shain: ‘Ik denk dat ze nog altijd heel wat geheimen hebben die we moeten ontraadselen voor we ze verliezen.’

Bron: De Standaard, 13/11/2015, Sandi Doughton (The Seattle Times)

Eigen mening:
De ijsworm kan gebruikt worden in vele toepassingen die voor de mens zeer nuttig kunnen zijn. Het zou inderdaad baanbrekend zijn indien de mens kan achterhalen door welke processen de ijsworm kan overleven in die barre tempraturen. Dit overleven in de vrieskou zou niet enkel voor militaire toepassingen interessant kunnen zijn. Het zou bijvoorbeeld ook heel interessant kunnen zijn ingeval van rampen in gebieden waar die vrieskou voorkomt. Ik vind het al een hele sprong vooruit dat het onderzoek al zo ver staat dat men de enzymen voor het metabolisme heeft kunnen isoleren. Het zou een en eventuele oplossing kunnen zijn binnen het wereldvoedselprobleem. Indien men meet energie of ATP kan creëren met minder voedselopname zou dit betekenen dat de mens minder moet eten om toch dezelfde hoeveelheid energie te verkrijgen.