Weg met de belastingmythes


Het taxshift-debat zit in een patstelling. Itinera-economen Karel Volckaert en Ivan Van de Cloot willen die doorbreken. Met hun boek over het Belgische belastingstelsel gaan ze de mythes en de taboes te lijf.


Karel Volckaert kent het paginanummer uit zijn hoofd. Vierenzestig. Daar staat de tabel waar het allemaal om draait in het boek dat hij en Ivan Van de Cloot hebben geschreven. ‘Samenstelling Belgische belastingmix’, staat boven de pagina vol met cijfers. Volckaerts vinger gaat naar twee ervan. Een 1 en een 28. België is de nummer 1 in Europa als het aankomt op het belasten van arbeid. En 28ste – en laatste – wat het aandeel van de accijnzen in de belastingmix betreft.

Dat wijst op wat Volckaert en Van de Cloot de ‘metastabiliteit’ van het belastingstelsel noemen: het wordt in evenwicht gehouden door extremen. Wannneer ze het land intrekken en hun bevindingen presenteren in zaaltjes vol geïnteresseerde toehoorders, trekken de mensen vaak grote ogen, zegt Van de Cloot. ‘We laten met de cijfers zien wat er schort aan ons belastingstelsel’.


Aftrekposten

Veel, zo blijkt bij lezing van het boek. Heel veel. Niet alleen de bovengenoemde extremen doen wenkbrauwen fronsen. Het boek staat ook vol met rare anomalieën en vreemde vaststellingen. Hoe is te verklaren dat woningen die exact dezelfde waarde hebben, toch heel verschillend belast worden? Of dat alle aftrekposten, vrijstellingen en kortingen bij elkaar opgeteld twee derde bedragen van alle geïnde belastingen? Of dat de allerrijkste Belgen minder zwaar belast worden dan de categorie iets minder rijken – omdat ze meer profiteren van die aftrekposten?

Toch is het boek geen concrete handleiding voor een taxshift, zoals de titel ervan suggereert. Een betere titel zou ‘Tax Makeover’ zijn: de auteurs pleiten voor een complete herziening van het hele stelsel. Geen geknutsel om het wankele evenwicht nog wat langer in stand te kunnen houden, maar een grondige renovatie om de fundamenten zelf te verstevigen. Zodat het stelsel beter is toegerust op de uitdagingen van de toekomst: de vergrijzing, de wijzigende arbeidsmarkt en de steeds grotere druk op het sociaal stelsel. ‘Het is heel simpel: als we onze welvaartsstaat in stand willen houden, lukt dat niet met het fiscaal stelsel dat we nu hebben’, zegt Volckaert.

Die verbouwing zou liefst gebaseerd moeten zijn op economische argumenten, niet op mythes. ‘Het is de taak van economen om die mythes te ontkrachten’, vindt Van de Cloot. ‘De politieke discussie wordt nu gevoerd op basis van taboes, die onmiddellijk reflexmatige reacties oproepen. Niet op economische argumenten. Met dit boek hopen we het debat wat open te trekken, wat meer vrijheidsgraden aan te brengen.’

Het boek blijft grotendeels weg van ideologieën. Van de Cloot weet dat dit een verwijt zou kunnen zijn. Belastingen innen en verdelen is niet alleen een economische uitdaging, maar vergt ook politieke keuzes. ‘Men zal zeggen: jullie proberen de politiek uit het debat te halen. Maar ik vind dat je eerst de rationele argumenten moet kennen voordat je de politieke vertaling ervan kunt maken. Nu zit men vast in patstellingen. Objectivering van het debat kan helpen om daaruit te geraken’.

Op de vraag welke mythe hij graag wil ontkrachten, antwoordt Van de Cloot met de regressiviteit van de btw. Een economische term om aan te duiden dat een hogere btw de armen zwaarder zou treffen dan de rijken, omdat die laatsten een minder groot deel van hun inkomsten consumeren. ‘Je kunt daar correcties voor toepassen, bijvoorbeeld met een vermogensbelasting. Op die manier creëer je vrijheidsgraden in het debat. Als je dat niet weet, stop er dan mee. Want dat betekent dat je de bevolking niet ernstig neemt. Dat je ze beschouwt als een groep kippen die je af en toe wat lekkers moet toewerpen. Het belastingdebat zou gevoerd moeten worden alsof alle Belgen deskundigen zijn’.


Vermogensbelasting

Het heikele woord is gevallen: vermogensbelasting. In het boek wordt er een heel hoofdstuk aan gewijd. ‘Itinera huldigt geen dogma’s’, lezen we daar. ‘Een vermogens(winst)belasting kan een rol spelen in de geplande taxshift’. Maar Volckaert en Van de Cloot stellen ook vast dat vermogen al vrij stevig wordt belast in België. Ook hier pleiten ze ervoor om los te komen van de taboes en het brede plaatje te bekijken. Op welke manier wordt vermogen precies belast en op welke bevolkingsgroepen hebben de vermogensheffingen vooral betrekking? Welk doel moet een eventuele extra vermogensbelasting dienen? De rijken doen bloeden, of de fiscale inkomsten optimaliseren? ‘Misschien is het wel nuttig om binnen die categorie van vermogensheffingen een interne taxshift door te voeren’.

Zijn er landen waar het belastingstelsel wel goed in elkaar zit? Waar België zich op zou kunnen inspireren? Volckaert en Van de Cloot aarzelen bij die vraag. ‘Je mag het ene systeem niet zomaar vervangen door een ander systeem’, zegt Volckaert. ‘Wat niet wegneemt dat je wel naar andere landen kunt kijken als je het stelsel gaat repareren.’ Estland wordt vaak genoemd als een land dat zijn belastinginning heel efficiënt heeft georganiseerd. Nederland vindt Van de Cloot ook een inspiratiebron. ‘Als je de welvaartsstaat beschouwt als een emmer waarmee je geld van de rijken naar de armen draagt, dan stel je vast dat er altijd gaten in die emmer zitten. Dat zijn de verliezen, de inefficiënties van het systeem. In België zijn die vrij groot, in Nederland klein. Maar in Denemarken en Finland, landen die we vaak als voorbeeld zien, zijn ze nog groter dan in België. De Scandinaven vinden dat niet zo erg, omdat ze de perceptie hebben dat ze heel veel terugkrijgen voor hun belastingen.’


Geen winnaars- en verliezersdebat

Het boek van Van de Cloot en Volckaert ademt de geest van de Schotse Nobelprijswinnaar James Mirrlees. Hij publiceerde in de jaren ‘70 van de vorige eeuw zijn theorie over een belastingstelsel waarbij economische efficiëntie en rechtvaardigheid optimaal in evenwicht zijn. Die aanpak vereist een benadering die verder gaat dan alleen de keuze over wat er belast wordt en hoe zwaar de heffing moet zijn. Mirrlees pleit ervoor om ook in overweging te nemen welke welvaartswijzigingen een belastingmaatregel met zich mee kan brengen. En hoe het gedrag van de belastingplichtigen zou kunnen wijzigen als gevolg van die maatregel. ‘Een holistische benadering’, zegt Van de Cloot. ‘Die gaat verder dan het gewoon doorrekenen van de opbrengsten. Je hebt er een dynamisch model voor nodig, dat de effecten van een maatregel op termijn kan berekenen’.

Het vereist ook, zegt hij, dat je loskomt van een winnaars- en verliezersdebat. Het gaat er niet zozeer om wie bij een maatregel wint en wie verliest. Het gaat erom of de samenleving als geheel erbij gebaat is.

In het boek staat een cartoon, waarop een man staat afgebeeld die onder een lantaarnpaal op zoek is naar zijn portefeuille. ‘Waarom zoek je hier?’, vraagt een toegesnelde politie-agent. ‘Ik verloor hem in het park, maar hier schijnt het licht’, antwoordt de man. Politici gaan net zo te werk, vindt Van de Cloot. Ze zoeken op een plaats waar het antwoord niet te vinden is.

‘Er is zo’n enorme rijkdom aan wetenschappelijk werk over optimale belastinginning, waar politici geen enkel besef van hebben. Daarom hebben we dit boek geschreven. Het is ook geen toeval dat het nu uitkomt. De vakantie staat voor de deur. Het is niet zo dik. Als alle politici het meenemen op reis, dan hebben we na de zomer een heel ander debat. En wees gerust: alle partijen kunnen er wel iets in vinden om hun inzichten aan te scherpen’.


DS, 27-06-2015 (Ruben Mooijman)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB