Het milde despotisme van cultuursubsidies


Het probleem is niet dat cultuurhuis De Roma politiseert, zoals de N-VA beweert, maar wel dat grote delen van het Vlaamse middenveld dat niet meer durven, vindt Filip De Rynck. Subsidies hebben grote delen van het middenveld tot een overheidsinstrument gemaakt. Terwijl autonoom burgerinitiatief net het democratische cement van een samenleving is.


De Borgerhoutse N-VA vindt dat het cultuurcentrum De Roma zich best minder politiserend opstelt, in ruil voor het gemeenschapsgeld dat ze van het stadsbestuur krijgt (DS 26 maart) . De Roma is een iconische plaats in Antwerpen. Gegroeid op een ruïne, heropgebouwd door burgerinitiatief, geleidelijk door de overheden omarmd en (gedeeltelijk) gesubsidieerd. Over dit plaatselijke incident is een dramatiserend opiniestuk mogelijk over censuur, met obligate verwijzingen naar onfrisse historische periodes. Maar ik wil eerder wijzen op de dieperliggende tragiek.

De Roma is een schitterende ambassadeur van een middenveld dat steunt op autonoom burgerinitiatief. Die duizenden kleine en grote kernen van bezig zijn met ‘het gemene’ horen niet bij de overheid en niet bij de markt. Ze brengen mensen samen en maken hen daardoor sterker. Ze duwen maatschappelijke vragen op de beleidsagenda. Ze leggen politieke druk op bedrijven en op de overheid. Dat autonoom initiatief is het democratische cement in een samenleving. Het middenveld traint mensen in politiek en zonder middenveld zijn er op termijn geen gedreven politici meer. Omdat al die functies in het algemeen belang zijn van onze samenleving, zijn subsidies goed besteed gemeenschapsgeld. Dat woord kan niet een nog meer letterlijke betekenis krijgen.


Ambtenarees

In de laatste twintig jaar is de delicate balans tussen overheid en middenveld sluipend omgeslagen. Subsidies hebben grote delen van het middenveld tot een instrument van de overheid gemaakt. Dat komt door de introductie van managementsystemen bij de overheid. Wie leeft in de illusie dat meten weten is, wil weten wat al dat gesubsidieerde gedoe nu eigenlijk opbrengt. De stroom papier is eindeloos. Maar de belangrijkste effecten van het middenveld zijn niet meetbaar, het beste bewijs dat ze echt belangrijk zijn.

Ook de professionalisering van dat middenveld speelt mee: gaandeweg spreken de vrijgestelden hetzelfde ambtenarees als de overheid. Politici willen snel resultaat en verwachten dat het middenveld daar zijn nut bewijst. Zo nemen organisaties de doelen van de overheid over en de manieren van denken.

Neem nu het indienen van projectvoorstellen. Een project is bij uitstek een administratief format waarmee een bureaucratie problemen behapbaar maakt: voor dat probleem, zoals wij het formuleren, krijgen jullie geld en voor iets anders niet. Projecten zijn ook tijdelijk, per definitie. Organisaties werken dan drie jaar aan kansarmoede, alsof die armoede zich iets van die termijn aantrekt. En vervolgens zijn we weer vertrokken voor nieuwe projecten, voor een ander thema dat de overheid op dat moment belangrijk vindt.


Overheidsinstrument

Een gevolg van die door de overheid gestuurde formattering is dat het middenveld haast net zo administratief-sectoraal denkt als de organisatie van de overheid, terwijl net door dat niet te doen maatschappelijke vernieuwing groeit. Door deze instrumentalisering vernietigen we op de langere termijn de humus waaruit die vernieuwing groeit. De overheid modelleert te veel de werking van het middenveld: ‘mild despotisme’ noemde Alexis de Tocqueville dat.

Het middenveld moet niet de doelen en logica van de overheid overnemen: net door dat niet te doen, groeien andere manieren van werken, komen nieuwe thema’s en groepen aan bod, en daarin zit de noodzakelijke kritiek op de werking van overheden.

Maar als het middenveld dan toch een instrument van de overheid is en zich ook zo gedraagt, waarom mag het dan niet de eigendom zijn van één dominante partij binnen de overheid? Eén stap verder en we zijn weer in Borgerhout. Natuurlijk is dat een stap te ver en kantelt het milde despotisme hier naar dictaten, maar dat gebeurt wel binnen de sluipende evolutie die er al is. Ik hoef het niet over censuur te hebben, want over heel Vlaanderen hangt een sluier van gedeeltelijke zelfcensuur bij grote delen van het middenveld. Het probleem is dus niet dat De Roma politiseert, het probleem is vooral dat grote delen van het Vlaamse middenveld dat niet meer durven doen. De forse besparingen hebben dan alvast een voordeel: de afhankelijkheid van de overheid vermindert en het middenveld kan zijn autonome stem luider laten klinken, nu zondag bijvoorbeeld.


DS, 28-03-2015 (Filip De Rynck, hoogleraar bestuurskunde, verbonden aan de UGent)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB