Tilikum, een show-orka in SeaWorld Orlando, is één van de vele orka’s die in gevangenschap wordt gehouden. Tijdens zijn leven in gevangenschap, doodde hij drie mensen. Het verhaal van Tilikum daagt ons uit om onze relaties met de hoogontwikkelde orka’s te bekijken en stelt ons de vraag of zij nog wel thuishoren in gevangenschap.

De orka (Orcinus orca) is de grootste vertegenwoordiger van de familie dolfijnen (Delphinidae). In de natuur staan orka’s bekend als sociale en intelligente wezens die over de wereldzeeën zwerven. “Orka’s hebben een bepaald hersengebied dat de mens niet heeft. Orka’s zijn slim en zijn erg bewust van zichzelf. Tijdens een spiegelproef herkent de orka zichzelf,” vertelt Samantha Berg, voormalige orkatrainer bij SeaWorld Orlando, in een interview met Scientias.nl, naar aanleiding van het verschijnen van de documentaire Blackfish. De spiegelproef is een test om vast te stellen of dieren zichzelf herkennen in het eigen spiegelbeeld. Zelfherkenning bij dieren wordt in verband gebracht met bijzondere cognitieve capaciteiten zoals zelfbewustzijn, meer ontwikkelde sociale relaties en empathie. Orka’s hebben een eigen taal en cultuur en leven samen in families. In het wild worden vrouwelijke orka’s gemiddeld vijftig jaar. De gemiddelde leeftijd van mannetjes in het wild is dertig jaar.

Orka’s zijn populair in dolfinaria en attractieparken vanwege hun intelligentie, trainbaarheid, opvallende verschijning, speelsheid en de omvang. Ook het Nederlandse Dolfinarium Harderwijk heeft jarenlang een orka gehad genaamd Gudrun. Desalniettemin is er al decennialang een discussie gaande of orka’s wel thuishoren in gevangenschap. De documentaire Blackfish laat zien hoe orka’s gevangen werden, hoe ze werden getraind en hoe het management van SeaWorld de trainers en het publiek voorloog over het welzijn van de dieren en de naar schatting zeventig incidenten met orka’s. Maar klopt dit beeld wel?

Orka’s in gevangenschap
“In de jaren zeventig begon SeaWorld dolfijnen en orka’s te vangen voor de kust van de staat Washington en in het noordwesten van de Verenigde Staten. Omdat de overheid al snel het vangen van deze wilde dieren verbood, deed SeaWorld dit voortaan voor de kust van IJsland waar het vangen nog wel mocht. Het is moeilijk om orka’s te vangen. Pogingen in de jaren zestig veroorzaakten veel gewonden en doden onder de orka’s,” zegt Berg. Het vangen van orka’s gebeurt steeds minder. Parken kunnen door kunstmatige inseminatie zorgen voor meer nageslacht “Tilikum is de grootste orka in gevangenschap en daardoor erg geliefd in het kweekprogramma,” aldus Berg. Wereldwijd worden er 45 orka’s in gevangenschap gehouden, waarvan er 32 in gevangenschap zijn geboren.

SCHEVE RUGVIN
In gevangenschap krijgen orka’s vaak een scheve rugvin. Een definitieve verklaring hiervoor heeft men niet. Mogelijk heeft de zwaartekracht meer vat op de rugvin, doordat deze orka’s meer tijd aan de oppervlakte doorbrengen dan in het wild. Mannetjes hebben vaak een grotere rugvin en lijden vaker aan deze afwijking dan vrouwtjes.
Tilikum
Tilikum werd in 1983 gevangen voor de kust van IJsland en werd naar Sealand of the Pacific in South Oak Bay(Canada) gestuurd. Daar werd hij met andere onbekende orka’s in een bassin gestopt. Terwijl orka’s in gevangenschap zorgen voor grote winsten voor bedrijven als SeaWorld, is het leven in een ondiepe betonnen bassin zeer verarmd in vergelijking met het leven van hun wilde soortgenoten. Nadat Tilikum zijn eerste slachtoffer maakte, werd hij verkocht aan SeaWorld Orlando. Daar is hij vanwege zijn grote omvang een grote ster in de shows. Zijn gewelddadige verleden wordt in de doofpot gestopt.

Op 24 februari 2010 was Tilikum betrokken bij de dood van Dawn Brancheau. Dawn Brancheau, een ervaren orkatrainster bij SeaWorld Orlando, aaide Tilikum na de middagshow. Tilikum greep de orkatrainer vast met zijn kaken en trok haar onder water. Berg is na de dood van Dawn Brancheau gaan beseffen dat mensen orka’s in het wild niet moeten storen. “Gevangen orka’s leven zeer dicht bij orka’s die geen voorouderlijke, culturele of taalgelijkenissen hebben. Dit veroorzaakt een onderlinge strijd tussen de gevangen orka’s en in een bassin kunnen ze geen kant op.” Dit levert stress op bij de orka’s, waardoor het moeilijker wordt om de grote dieren te hanteren. Sociale conflicten, zoals agressie, zijn gebruikelijk in gevangenschap. En daarbij raken niet alleen mensen gewond. Orka’s vallen ook soortgenoten aan. De orka Kandu leefde in SeaWorld California en werd het slachtoffer van een onderlinge strijd tussen haar en een andere orka. De strijd resulteerde in een doorgesneden slagader in de bovenkaak van Kundu. Ze moest het met de dood bekopen.

Kritiek
Na de dood van Dawn Brancheau werd de kritiek op het gevangen houden van orka’s steeds groter. Het incident vond plaats onder het toeziende oog van het publiek en dat zorgde ervoor dat het breed werd uitgemeten in de media. Waar eerdere aanvallen van orka’s nog in de doofpot gestopt kon worden en als speelsheid of een ongeluk geïnterpreteerd kon worden, werd nu duidelijk dat de aanval op Dawn Brancheau geen eenmalig incident was.

Sinds de dood van Dawn Brancheau zijn de eisen aan de omstandigheden waaronder orka’s in gevangenschap worden gehouden steeds strenger geworden. Trainers mogen bijvoorbeeld niet meer in het water komen tijdens de voorstellingen. Ook de wetenschap is wakker geschud. Wetenschappers zoeken het antwoord op de vraag: Hoe komt het dat orka’s in gevangenschap gevaarlijk zijn voor mensen? In het wild is er nog nooit een mens slachtoffer geworden van een aanval van een orka. Waarom gebeurt dat in gevangenschap wel? Wetenschappers zijn niet verbaasd dat orka’s die jaren in een tank leven, zonder hun familie, fataal kunnen zijn voor een mens. Neurowetenschapper Lori Marino aan de Emory University in Atlanta heeft onderzoek gedaan naar de hersenen van orka’s. Zij stelt dat orka’s de cognitieve capaciteit hebben om opzettelijk iemand vast te pakken en boos te zijn. Orka’s weten wat ze doen. Berg komt tot de conclusie dat mensen zelf de schuldige zijn. “Wij plaatsen de orka’s in te kleine badkuipen, terwijl ze in het wild horen te leven. Ze zijn een product van de entertainmentindustrie. Net als olifanten of tijgers in het circus.” Ook in de documentaire Blackfish wordt dit standpunt ingenomen.

Morgan
Het verhaal van Tilikum en SeaWorld is een ver-van-onze-bed-show. Toch hebben wij onze eigen orka-soap. Op 23 juni 2010 vingen medewerkers van het Harderwijkse Dolfinarium een verzwakte orka in de Waddenzee en gaven het dier de naam Morgan. In 2011 verhuisde hij naar het Loco Parque op Tenerife waar hij vandaag de dag nog steeds in gevangenschap de tijd doorbrengt. Berg wil het liefst dat Morgan zo snel mogelijk wordt vrijgelaten. “De tijd dringt voor Morgan. Naar omstandigheden gaat het goed met hem. Hoe langer er wordt gewacht met Morgan weer vrij te laten, hoe moeilijker het wordt.”

Orka Morgan in Dolfinarium Hardewijk. Foto: Erwin Winkelman
Orka Morgan in Dolfinarium Hardewijk. Foto: Erwin Winkelman
Dat het lastiger wordt om orka’s die nu in gevangenschap leven weer vrij te laten naarmate de tijd vordert, komt onder meer door de staat van de tanden van een orka. Dat stelt het onderzoek dat is uitgevoerd door medisch arts Jeffrey Ventre en John Jett, onderzoeker aan de Stetson University. Zij zijn twee voormalige SeaWorld trainers. Sociale conflicten en verveling bij orka’s in gevangenschap gaat gepaard met gebroken tanden. Het is gebruikelijk dat orka’s in gevangenschap bijten en kauwen aan een stalen poort of een betonnen hoek van een bassin. Als gevolg daarvan kunnen de tanden breken. Deze breuk kan het binnenste van de tanden blootleggen. Vanwege de jonge leeftijd van de meeste orka’s in gevangenschap, zijn de wortels in de tanden nog niet volgroeid. Dit maakt een wortelkanaalbehandeling onmogelijk. In plaats daarvan boren trainers, met behulp van een boormachine, gaten in de tand en in de kaak. Na het boren moeten trainers dag in dag uit de tanden twee tot drie keer per dag schoonmaken. Dit om abcessen en infecties, die kunnen leiden tot de dood, te voorkomen. “Wanneer orka’s te kampen hebben met slechte tanden, wordt het onmogelijk ze vrij te laten in het wild. Ze zijn afhankelijk geworden van de zorg van de mens,” zegt Berg.

Wetenschap en educatie
Ondanks alle negatieve berichten is SeaWorld een van ‘s werelds meest gerespecteerde zoölogische instellingen. SeaWorld redt en rehabiliteert honderden wilde dieren per jaar. Veel van deze dieren worden weer vrijgelaten in de vrije natuur. SeaWorld besteedt miljoenen dollars per jaar aan wetenschappelijk onderzoek en educatie. Veel van wat bekend is over de orka’s anatomie en de capaciteit om te leren, is onderzocht in SeaWorld en andere zoölogische instellingen. Bezoekers van SeaWorld ervaren de orka’s vaak als verrijkend en inspirerend. Wellicht krijgen de mensen die een bezoek brengen aan Seaworld (of Dolifinarium Hardewijk) meer begrip en waardering voor alle dieren die ze zien. Daarnaast zijn de orkatrainers toegewijde mensen, geïnspireerd door de passie voor orka’s, en gaan ze voorzichtig om met de dieren.

Is het gevangen houden van orka’s barbaars? Is het leuk voor de entertainment of is het een must voor kinderen en volwassen vanwege educatieve redenen? Voor alle drie punten is wel iets te zeggen. Sterfgevallen en verwondingen bij zowel trainers als de orka’s zetten ons aan het denken. Ondanks de positieve aspecten van orka’s in gevangenschap is het de vraag of deze opwegen tegen de negatieve aspecten. Maar hoe diep wij er ook over nadenken; de uitkomst van onze overwegingen zal niet van invloed zijn op de orka’s die reeds actief zijn in de entertainmentindustrie. Het vrijlaten van de dieren is geen optie. De meeste orka’s in gevangenschap zullen sterven in gevangenschap, omdat ze afhankelijk zijn geworden van de hulp van de mens. Voor hen is er geen weg terug meer.

bron: http://www.scientias.nl/orkas-gevan...-barbaars/94349

eigen mening:
Op zich ben ik tegen gevangenschap van orka's en dieren in het algemeen, zeker als ze puur als vermaak dienen voor mensen in bijvoorbeeld shows. (btw: een orka is sowieso niet geschikt voor een show, het is niet voor niets dat ze deze beesten killer whales noemen in het Engels). Maar aan de andere kant kunnen zoos er wel voor zorgen dat een soort blijft bestaan. Vaak hebben ze uitgebreide fokprogramma's, waardoor een soort in leven blijft gehouden en zo ooit weer kan worden uitgezet in de vrije natuur. (zo is het przewalskipaard ooit helemaal uitgestorven in de natuur, maar door fokprogramma's in gevangenschap is deze soort met succes terug uitgezet.)
Jammer genoeg worden dieren vaak nog wel te vaak gebruikt om mensen gewoon te amuseren. Maar je mag dus niet te eenduidig kijken en denken dat alles slecht is.