Een ‘dode’ taal, en toch springlevend

Morituri te salutant. Zij die gaan sterven, groeten u. Het zou de lijfspreuk van de leraren Latijn moeten zijn als je de berichtgeving leest. Maar zo’n vaart loopt het helemaal niet, schrijft Toon Van Houdt. En maar goed ook: de nood aan goede leerkrachten Latijn blijft hoog.

Wie? Doceert *Latijn, receptie van de klassieke oudheid en vakdidactiek Latijn en Grieks (KULeuven).

Wat? Door het Latijn af te schaffen laat de Brusselse letterenfaculteit een kans liggen om zich te richten op een moderne vorm van menswetenschap bedrijven.

Is het oudetalenonderwijs in Vlaanderen op sterven na dood? De recente beslissing om de opleiding Latijn aan de VUB op te doeken lijkt alleszins een teken aan de wand. Sinds het midden van de vorige eeuw hebben Latijn en Grieks in het secundair onderwijs stelselmatig aan gewicht moeten inboeten. Er werd fors gesnoeid in het aantal lesuren, en met de invoering van het VSO in de jaren zeventig kwamen Latijn en Grieks al helemaal in een kwaad daglicht te staan: te elitair, te ouderwets, te kindonvriendelijk.

Toch hebben de oude talen de schok van de nieuwe, sterk op vaardigheden en maatschappelijke gelijkheid gerichte pedagogiek prima doorstaan. Het aantal scholieren dat in het middelbaar voor Latijn kiest, blijft stabiel (DS 17 oktober). Dat zal met de invoering van de recente onderwijshervorming niet meteen veranderen. Want Latijn blijft een belangrijke rol vervullen als complementair vreemdetalenonderwijs – voor sterke leerlingen, maar ook voor jongeren met een taalachterstand, zoals recent Amerikaans onderzoek heeft uitgewezen.

Ook in het universitair onderwijs is de situatie minder somber dan sommige media laten uitschijnen. Aan de universiteiten van Leuven en Gent houden de oude talen zeer goed stand. Er mag dan een daling van de inschrijvingen zijn met een kwart over zes jaar bekeken, op langere termijn blijven die aantallen tamelijk stabiel. Het is op zijn zachtst gezegd erg voorbarig om nu al een neerwaartse trend te willen bespeuren en te concluderen dat de leraar Latijn (en Grieks) met uitsterven bedreigd is. Wel valt te vrezen dat een dergelijke interpretatie een self-fulfilling prophecy wordt: de leraar Latijn sterft uit omdát de media dat zo voorstellen.

Maar hoeven we ons wel druk te maken over de nakende afschaffing van Latijn aan de VUB? Kunnen jongeren voortaan niet gewoon naar Leuven of Gent trekken om Latijn (en/of Grieks) te studeren? De ervaring leert dat jongeren zich bij hun studiekeuze vaak door geografische nabijheid laten leiden: geen studenten Latijn aan de VUB betekent niet automatisch méér studenten Latijn aan de UGent of de KULeuven. Met alle gevolgen van dien voor het secundair onderwijs, waar de nood aan goed opgeleide leerkrachten Latijn en Grieks nog steeds erg hoog is.

Crisis

De afschaffing van Latijn aan de VUB heeft nog andere, fundamentelere achtergronden en gevolgen. De crisis van Latijn reflecteert een crisis in de humane wetenschappen. Die zitten in het verdomhoekje, hebben het moeilijk zich tegen andere, ‘meer rendabele’ en ‘meer relevante’ disciplines overeind te houden. Uitgerekend de armlastige letterenfaculteit van de VUB wordt door haar academische overheid verplicht om zelf pijnlijke keuzes te maken: ‘verdeel en heers’ op zijn slechtst. En dat ten koste van een discipline die net alle troeven in handen heeft om de humane wetenschappen nieuwe impulsen te geven.

De klassieke studies zijn allang niet meer waarvoor ze nog altijd worden versleten: een oubollig relict uit de negentiende eeuw. De traditionele manier van werken van toen is allang vervangen door een frisse discipline die mee de motor vormt van een al even radicale als noodzakelijke herdefinitie van de humane wetenschappen.

Kruisbestuiving

De traditionele filologie is omgevormd tot een blitse editiewetenschap die de digital humanities geestdriftig omarmt. De studie van het humanisme en het Neolatijn heeft mee het pad geëffend voor ‘receptiestudies’, die op hun beurt een nieuwe dimensie hebben gegeven aan postkoloniale studies. Klassieke – en dus bij uitstek ‘westerse’ – teksten worden door niet-westerse kunstenaars omgesmeed tot een krachtig instrument voor de kritische duiding van de post-koloniale toestand. En de mentaliteitsgeschiedenis van de oudheid genereert onderzoek naar antieke gehandicapten, een onderzoek dat een brug slaat tussen humane en medische wetenschap. Die kruisbestuiving is zo vruchtbaar dat ze in verscheidene landen heeft geleid tot de oprichting van nieuwe centra die de naam medical humanities dragen.

De voorbeelden kunnen verder worden aangevuld. Bewust heb ik me beperkt tot onderzoekspistes waar de Brusselse vakgroep Latijn sterk staat. De afschaffing van Latijn aan de VUB betekent meer dan het liquideren van een economisch onrendabele studierichting. Het betekent de ontmanteling van een onderzoeksgroep die kan bijdragen aan de transformatie van de Brusselse letterenfaculteit tot een nieuwe, spannende vorm van humanities. Dat de VUB die uitgelezen kans op omvorming laat schieten, is bijzonder jammer.

Of net niet? Als Leuvense classicus zou ik kunnen redeneren dat een letterenfaculteit als die van Leuven er maar wel bij kan varen. Maar dat zou van al te veel cynisme getuigen.

Bron: De Standaard, vrijdag 2013/10/18

Mening
Ik denk dat zit een zeer belangrijk artikel is. Ik denk dat we ons eerder de vraag moeten stellen waarom leerlingen, of beter gezegd ouders, in het middelbaar kiezen voor Latijn. In de middelbare school wordt voor Latijn geopteerd wanneer leerlingen in de lagere school niet veel hebben moeten leren. Latijn is het middel om leerlingen te doen leren want ze zien bovenop de leerstof van de andere leerlingen ook nog Latijn. Ik hoor toch wel regelmatig dat leerlingen dit tegen hun zin doen of omdat het moet. Sommige hoorde ik vroeger ook wel eens zeggen van: 'Wat ben ik daar nu later mee?' Ik denk dat Latijn nog een goed onderdeel is als je in de geneeskunde gaat of wanneer je kinesist wil worden. Toch is het belangrijk dat mensen dit willen blijven volgen ook op de universiteit want wie gaat anders de leerlingen die nog nooit hebben moeten studeren, leren studeren?