Is het al te laat voor het klimaat?

In aanloop naar de klimaatconferentie in Dohap zoek naar een plan B om de wereld te redden.
zaterdag 24 november 2012, 03u00

Auteur: Steven Stroeykens

Het klimaat lijkt nog sterker te gaan opwarmen dan gevreesd. De verwachtingen voor de nieuwe klimaattop van in Doha zijn beperkt. Is het misschien al te laat? Hebben we onze kans laten voorbijgaan? En wat is dan plan B?


Het nieuws uit de klimaatwetenschap is zelden gunstig dezer dagen. Vorige week publiceerden Amerikaanse onderzoekers in het vakblad Science een vergelijkende studie van klimaatmodellen waaruit bleek dat de meest pessimistische modellen ook de meest betrouwbare waren. De modellen die er het best in slaagden de evolutie op korte termijn van het vochtgehalte van de atmosfeer te voorspellen bleken ook de grootste temperatuurstijging in de komende decennia te voorspellen.

Het lijkt steeds onwaarschijnlijker dat de gemiddelde temperatuurstijging beperkt kan worden tot twee graden. Wellicht zal het volgende rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), dat in 2014 verwacht wordt, de prognoses van het vorige rapport een stuk naar boven moeten bijstellen.

Noordpoolijs

En het gaat niet alleen om de temperatuur. Ook de gevolgen van de klimaatopwarming laten zich al voelen. Het Noordpoolijs verdwijnt veel sneller dan wetenschappers tot voor enkele jaren verwachtten. Er is nu nog maar één vijfde zoveel ijs als dertig jaar geleden. Het ziet ernaar uit dat de hele noordelijke ‘ijszee' op korte termijn elke zomer ijsvrij zal worden. Landen als Canada, Rusland en Noorwegen zijn zich al volop aan het voorbereiden om daar de economische vruchten van te plukken – van ongehinderde scheepvaartroutes door het poolgebied tot de mogelijkheid om olie te winnen.

In zijn vorige rapport hield het IPCC voor zijn prognose van de zeespiegelstijging nog geen rekening met een toen nog recente vaststelling: dat het landijs op Groenland versneld naar de zee begint af te glijden. IJs dat van het land in zee terechtkomt doet de zeespiegel stijgen, net als de algemene temperatuurverhoging, die het volume van het oceaanwater doet uitzetten. Er wordt steeds meer rekening gehouden met een zeespiegelstijging van meer dan een meter tegen het eind van de eeuw – en in de 22ste eeuw nog meerdere meters erbij.

Dat de klimaatopwarming zou leiden tot meer extreem weer, zoals grote stormen, was enkele jaren geleden nog maar een vermoeden. Nu wordt het steeds meer een zekerheid.

Het probleem wordt verergerd door een reeks terugkoppelingseffecten die de opwarming, eenmaal begonnen, zelfversterkend dreigen te maken. Als er minder ijs is, wordt het oppervlak van onze planeet donkerder, waardoor het meer zonlicht absorbeert en warmer wordt. Ontdooiende permafrostbodems in de poolgebieden doen methaangas vrijkomen, en dat is een nog krachtiger broeikasgas dan koolstofdioxide. Ook uit een opwarmende zeebodem komt methaan vrij. Sommige wetenschappers beginnen te vrezen dat de concentratie van broeikasgassen daardoor zal blíjven stijgen, zelfs als we compleet zouden ophouden met het verbranden van fossiele brandstoffen.

En dat laatste zal zeker niet gebeuren. Integendeel, de menselijke emissies van broeikasgassen stijgen nog, het Kyoto-protocol en andere initiatieven ten spijt.

Hoewel Europa van alle werelddelen zowat de meest klimaatvriendelijke politiek en publieke opinie heeft, trappelen we in het beste geval ter plaatse.

Volle kracht vooruit

In de VS zijn, ietwat verrassend, de emissies van broeikasgas gedaald. Maar dat geeft weinig hoop op lange termijn, want het komt door een grootschalige overstap van steenkool naar aardgas. De VS verbranden nu minder steenkool, maar ze winnen er nog even veel; het verschil wordt uitgevoerd en in andere landen verbrand. Bovendien betekent de bouw van nieuwe aardgascentrales dat het land zichzelf weer voor ettelijke decennia vastpint op fossiele brandstoffen. De politieke blokkering in de VS sluit inmiddels uit dat er betekenisvolle klimaatmaatregelen zouden worden genomen. En politici uit alle partijen zijn veel te blij met de onverwachte aardgasbonanza, die belooft hun land voor zijn energie onafhankelijk van het Midden-Oosten te maken, om de gaskraan zelfs maar beetje minder wijd open te willen draaien.

Terwijl het Westen drentelt, stoomt China volle kracht vooruit. Het land bouwt in sneltreinvaart steenkoolcentrales bij. Geen schijn van kans dat China de economie zal willen opofferen aan klimaatmaatregelen. Het is gevaarlijk trends te extrapoleren, maar China lijkt vast van plan om in deze eeuw méér CO{-2} uit te stoten dan Europa en de VS samen sinds de industriële revolutie gedaan hebben.

Een nieuw VN-rapport schat dat de koolstofemissies in 2020 acht tot dertien miljard ton groter zullen zijn dan de maximumwaarde die was vooropgesteld om de temperatuurstijging onder de twee graden te houden. Een stijging van vier graden, die steeds waarschijnlijker begint te lijken, betekent volgens een rapport van de Wereldbank een opeenvolging van hittegolven, mislukte oogsten, overstromingen en droogtes. Vooral de landen die nu al arm zijn, zullen daar het slachtoffer van worden.

Is het dan te laat om het klimaat te redden? Het lijkt er sterk op dat we de kans hebben laten schieten om met relatief pijnloze maatregelen – een procentje belasting hier, een zonnepaneeltje daar, een spaarlampje ginder – de zaak recht te trekken. Hoe zou in zo'n geval plan B eruit kunnen zien?

Planetair knutselen

Het meest voor de hand liggende idee, de uitstoot snel en drastisch reduceren, ziet er op dit moment politiek volstrekt onrealistisch uit. Zelfs als de klimaattop in Doha op rolletjes loopt, zullen eventuele overeengekomen maatregelen niet meer dan een doekje voor het bloeden zijn. Ingrijpende maatregelen komen er waarschijnlijk pas als we een paar rampen verder zijn. En zelfs drastisch ingrijpen zal de opwarming nu niet meer tegenhouden, als de wetenschappers gelijk hebben die zich zorgen maken over permafrostemissies en andere terugkoppelingseffecten.

Een andere optie, waar steeds meer luidop over gesproken wordt, is ‘geoengineering', knutselen op planetaire schaal. Dat wil zeggen bewust ingrijpen in de werking van ons klimaat, met als bedoeling de opwarming terug te draaien. Zo is er bijvoorbeeld voorgesteld om op grote schaal zwaveldeeltjes in de atmosfeer te pompen, om een wereldwijde nevel te creëren die een deel van het zonlicht terug de ruimte in kaatst, of om met sproeivliegtuigen de wolkenvorming te bevorderen, ook om meer zonlicht te doen weerkaatsen.

Geoengineering wordt door de meeste wetenschappers echter nog als veel te riskant beschouwd – niemand kan inschatten wat de onverwachte neveneffecten zouden kunnen zijn van zo'n grootschalige ingreep. En voor de milieubeweging is geoengineering al helemaal taboe. Zo'n technische oplossing, als ze al zou werken, wordt als moreel verkeerd ervaren, een vrijgeleide om er maar op los te blijven vervuilen. Politiek staat geoengineering nog amper op de agenda.

Blijft over: verder aanmodderen met halve maatregelen, en ons ondertussen zo goed mogelijk voorbereiden op de komende hitte en haar gevolgen. Dat houdt meer in dan wat Melchior Wathelet, de staatssecretaris voor Energie en Milieu, gisteren aankondigde: hij zal in Doha een verlenging van het Kyoto-protocol bepleiten. Het houdt ook meer in dan hoge dijken bouwen. We zullen voorbereid moeten zijn op nieuwe migratiestromen, op veranderende internationale krachtsverhoudingen, nieuwe soorten gezondheidscrises, hele streken die ongeschikt worden voor de landbouw (en andere die net geschikt worden), grote ecologische verschuivingen en heel ander weer (volgens een recente studie zou Europa merkwaardig genoeg strengere winters krijgen). En de wereld zal politieke en economische herverdelingsmechanismen nodig hebben, van degenen die profiteren van de opwarming of van fossiele brandstoffen, naar degenen die de gevolgen dragen.

BRON: de Standaard

mening: Je hoort regelmatig over natuurrampen in de media. De arme landen zijn vaak het slachtoffer van overstromingen, droogtes,mislukte oogsten en hittegolven. Het is dan volgens mij de taak van de rijkere landen om deze armere landen bij te staan, maar nog beter zou zijn dat ze structurele maatregelen zouden nemen, waardoor deze natuurverschijnselen minder zouden voorkomen. In dit artikel lees je het volgende: "Geen schijn van kans dat China de economie zal willen opofferen aan klimaatmaatregelen". Dit vind ik verontrustend, natuurlijk is de economie van een land belangrijk, maar we hebben toch maar een aarde.
Het is zeker geen gemakkelijke opgave om aan de milieuproblematiek iets te doen, maar het is wel broodnodig!