Slecht getest op mensen

Britse arts beweert dat veel pillen niet werken

Met een snoeiharde aanklacht tegen de farmaceutische industrie doet de Britse arts BenGoldacre behoorlijk wat stof opwaaien. Veel van de pillen die wij massaal slikken, werken niet of maken het alleen maar erger. ‘Als patiënten ooit begrijpen wat hen is aangedaan, zullen ze boos zijn.'

‘De geneeskunde is defect.' In die genadeloze openingszin vat de Britse arts Ben Goldacre de boodschap van zijn nieuwe boek Bad pharma perfect samen. Om er meteen aan toe te voegen: ‘Ik geloof oprecht dat als patiënten en het publiek ooit volledig zullen begrijpen wat hen is aangedaan – wat dokters, academici en regulatoren hebben toegelaten – dat ze dan boos zullen zijn.'
En hij heeft gelijk, toch wat die boosheid betreft. Er wordt wel vaker op de farmaceutische industrie geschoten, maar de aanklacht van Goldacre is rijkelijk gestoffeerd met feiten en cijfers. Voor wie er zich even in verdiept, zal een bezoek aan de dokter nooit meer hetzelfde zijn.

In zijn hoedanigheid van patiënt gaat een mens er graag vanuit dat de meeste artsen weten wat ze doen. En dat de meeste medicatie werkt. Helaas is dat niet altijd het geval, beweert Goldacre. Het probleem begint bij de klinische proeven die farmabedrijven doen om nieuwe geneesmiddelen te testen. Als er pakweg tien proeven worden gedaan, waarvan twee met een positief resultaat, dan worden alleen die twee gepubliceerd – de andere acht worden verzwegen of weggemoffeld.

‘En dat vertekende bewijsmateriaal wordt dan nog eens op een vertekende manier gecommuniceerd en toegepast', schrijft Goldacre. ‘Dokters horen wat werkt via vertegenwoordigers van de industrie, via collega's of via wetenschappelijke tijdschriften. Maar die collega's worden misschien betaald door de industrie, en voor de tijdschriften geldt hetzelfde.'

Met alle gevolgen van dien. Goldacre vertelt hoe hij een patiënt ooit Reboxetine voorschreef, een relatief recent antidepressivum. ‘Andere medicijnen hadden niet geholpen en we wilden iets nieuws proberen.' Tot hij erachter kwam dat van de zeven klinische proeven er maar één een positief was geweest. En dat Reboxetine meer neveneffecten had dan andere middelen. Hij was er zelf niet goed van: ‘Het werkt niet beter dan een suikerpilletje en doet meer kwaad dan goed. Als een dokter had ik iets gedaan wat, na alle evidentie te hebben afgewogen, mijn patiënt schade toebracht.'
Een samenzwering? Nee, natuurlijk niet. Maar het systeem zit verkeerd in elkaar. Goldacre geeft toe dat de industrie ook veel goeds doet, dat er niet alleen slechteriken rondlopen. ‘Maar in een systeem dat slecht ontworpen is, kunnen goede mensen groot kwaad doen geschieden zonder het te willen.'

Emmers pillen
‘Wat Goldacre beschrijft, zijn bekende fenomenen', bevestigt oud-politicus Patrik Vankrunkelsven, die nog altijd als huisarts werkt en daarnaast ook verbonden is aan het Academisch Centrum voor Huisartsengeneeskunde van de KULeuven. ‘Doordat bij klinische proeven alleen de positieve resultaten worden gepubliceerd, krijg je een totaal verwrongen beeld van de werkelijkheid. Maar het grootste probleem van de sector vandaag is volgens mij nog altijd de sprong naar de markt: geneesmiddelen die worden getest op een heel specifieke doelgroep, worden uiteindelijk verkocht aan een zo breed mogelijk publiek. Zo kan het inderdaad gebeuren dat iemand meer nadeel dan voordeel ondervindt van een bepaald geneesmiddel.'

Goldacre heeft het in Bad pharma onder meer gemunt op de cholesterolverlagende statines. Het finale doel van die middelen is: het risico op dood door hartaanval verkleinen. Maar volgens Goldacre weet niemand of ze dat ook echt doen. ‘Er is al een helse mediaoorlog gevoerd over die statines', zegt Vankrunkelsven. ‘Je kunt niet zeggen dat ze niets doen. Maar men weet niet precies welk effect ze op de lange termijn hebben. Aanvankelijk was ik een matige believer, maar vandaag gebruik ik ze courant. Al stel ik mij toch vragen bij de steeds hogere dosissen die worden aangeraden.'

Idem dito voor alle antidepressiva van de prozacgeneratie. Goldacre is niet de eerste die met zoveel woorden schrijft dat ze bij matige of lichte depressie niet beter werken dan een placebo. ‘Iedereen weet dat die pillen nu met emmers tegelijk worden voorgeschreven', zegt Vankrunkelsven. ‘Ik doe dat niet. Ik gebruik nog altijd vooral de oude generatie antidepressiva. Dat is mijn belangrijkste advies aan collega-artsen: ga niet te snel mee met alle innovaties, kijk eerst even de kat uit de boom en wacht tot je zeker bent dat het nieuwe middel beter is dan het oude.'

Vaak is dat laatste niet het geval, weet Goldacre. Nieuwe geneesmiddelen worden tijdens proeven meestal vergeleken met een placebo, niet met het beste werkzame middel dat al op de markt is. Mede daarom vindt ook Goldacre dat dokters beter de kat even uit de boom kijken. ‘De wereld zou een betere plek zijn mochten artsen minder snel enthousiast zijn over nieuwe medicatie.'
Geen absoluut negativisme

‘Over de effectiviteit van antidepressiva is de wetenschappelijke wereld inderdaad verdeeld', zegt Leo Neels, algemeen directeur van pharma.be, de vereniging van farmabedrijven met een vestiging in ons land. ‘Iedereen maakt zich zorgen over de grote volumes die vandaag in België worden voorgeschreven. Maar het is evengoed een feit dat zware depressies nog altijd veeleer onderbehandeld blijven. Dat is ook een probleem.'
Neels kent Goldacre. ‘Ik heb veel respect voor de man', zegt hij. ‘Met Wetenschap of kwakzalverij? heeft hij een prachtig boek geschreven over wetenschapsjournalistiek en kwakzalverij. Hij is zeker niet de eerste de beste. En wat hij vertelt, is absoluut gebaseerd op historisch feitenmateriaal. Alleen: de periode waar hij het over heeft, ligt al een aantal jaren achter ons.'

Het offensief tegen de farmareuzen is gekristalliseerd in 2004, vertelt Neels. ‘Toen verscheen De waarheid over de farmaceutische industrie van Marcia Angell, oud-hoofdredactrice van de New England Journal of Medicine. Zij was een klokkenluidster die goed geplaatst was om een aantal misbruiken aan de kaak te stellen. En haar boek is heel hard aangekomen. De farmaceutische industrie heeft sindsdien afstand genomen van praktijken die inderdaad onaanvaardbaar waren.'

Bad pharma is dus gedateerd, zegt Neels. ‘Al die verhalen blijven een eigen leven leiden. Het is nu eenmaal bijzonder lucratief om zulke schandaalboeken te schrijven. Maar die plaat is ondertussen wel grijsgedraaid. Ik zeg niet dat er nooit meer iets fout gaat. Vergelijk het misschien met de journalistiek: af en toe slaat een van uw achtbare collega's de bal volledig mis. Maar we mogen alle gewetensvolle en plichtsbewuste journalisten toch niet over dezelfde kam scheren.'
‘Ik vind het ook gevaarlijk om in absoluut negativisme te vervallen', zegt Patrik Vankrunkelsven. ‘Als huisarts ben ik blij dat ik vandaag producten ter beschikking heb die twintig of dertig jaar geleden niet bestonden. Veel geneesmiddelen hebben een duidelijke meerwaarde.'

De band doorknippen
‘En toch heeft Goldacre gelijk', zegt Dirk Van Duppen, huisarts bij Geneeskunde voor het Volk en auteur van De cholesteroloorlog. ‘Wat hij schrijft over achterhouden en beïnvloeden van resultaten, bijvoorbeeld, valt zeer overtuigend te bewijzen. Een bekend voorbeeld is het antidepressivum Seroxat: de resultaten van proeven waaruit bleek dat adolescenten er zelfmoordgedachten van kregen, werden niet gepubliceerd. Of neem de beruchte pijnstiller Vioxx, waarvan we ondertussen weten dat het je risico op een hartaanval enorm verhoogt. Je kunt statistisch berekenen dat daardoor in ons land alleen driehonderd doden moeten zijn gevallen.'

Goldacre pleit in Bad pharma voor een soort waarheidscommissie, een grote zuiveringsoperatie waarbij de farmaceutische industrie schoon schip maakt met het verleden door alle fouten openlijk toe te geven. ‘Een goed plan', vind Van Duppen. ‘Maar het zou al een goed begin zijn mochten alle klinische proeven worden uitgevoerd door universiteiten, of alleszins door een instantie die volledig onafhankelijk is van de industrie. Die band moet worden doorgeknipt.'

Volgens Leo Neels berust dat plan op een verkeerd uitgangpunt. ‘Wie die band volledig wil doorknippen, denkt kennelijk dat farmabedrijven de wereld van het kwaad zijn, en dat de wereld daarbuiten puur en onbespoten is. Ik vind dat wij tegen kritiek moeten kunnen, maar het mag niet uitmonden in complotdenken. U moet er ook rekening mee houden dat de ontwikkeling van een nieuw geneesmiddel miljarden dollar kan kosten. Dan is het nogal logisch dat bedrijven niet staan te springen om al hun gegevens openbaar te maken. Er moet een goed evenwicht worden gezocht tussen vertrouwelijkheid en transparantie.'
Frank Hulstaert werkte jarenlang voor farmabedrijven en is nu als senior arts expert verbonden aan het Federaal Centrum voor de Gezondheidszorg. ‘Er is wel degelijk beterschap', zegt hij. ‘Er bestaat vandaag een Europees register waarin alle proeven worden genoteerd. En dat kan door iedereen worden geraadpleegd. Het verstoppen van gegevens is dus niet meer mogelijk. Perfect is dat nog niet, omdat je als arts zelf niet geneigd zult zijn om op zoek te gaan naar die informatie. Maar het is een positieve evolutie. Er is meer transparantie.'

Bij het idee om alle proeven te laten uitvoeren door volstrekt onafhankelijke bedrijven, heeft Hulstaert zijn twijfels. ‘Het is een idee waarover veel mensen in de farmaceutische industrie zeker willen nadenken. Maar eenvoudig zal het niet zijn. Het probleem is dat proeven in de academische wereld dikwijls vertraging oplopen, omdat er geen commerciële druk op zit. Dat heeft voordelen, maar voor een privébedrijf dat zijn investering wil terugverdienen is dat een serieus nadeel. Er moet een evenwicht worden gevonden tussen onafhankelijkheid en efficiëntie.'

Overigens bestaat er in de gezondheidszorg een ander, veel groter probleem, zegt Frank Hulstaert.
‘De sector van de geneesmiddelen zit op de goede weg. Maar de sector van de medischedevices, zoals pacemakers, hartkleppen en heupimplantaten – daar is het probleem vele keren groter en is er nog meer werk aan de winkel.'

De Standaard, 20-10-2012 (Joël De Ceulaer)

Commentaar:
Ik vind het jammer dat er misbruik zou worden gemaakt van de onwetendheid van mensen. Niet iedereen is op de hoogte van elk stofje en middeltje en wat dit kan behandelen. Als mens moeten we ons lichaam vaak toevertrouwen aan artsen of apothekers. Zij hebben hiervoor gestudeerd en zullen dus wel weten wat goed is en wat niet goed is. Dat denken wij alleszins. Maar als deze artsen al “opgelicht” worden van hogerhand, dan kunnen zij niet veel doen aan foutieve medicatie. Ik vind dat er een controlesysteem moet komen bij het testen van medicijnen. Als een medicijn slechts 1 op de 10 keer werkt en dus meer negatieve dan positieve gevolgen heeft, kan het niet dat dit medicijn op de markt komt.