'In China blijf je een buitenstaander'


VRT-correspondent Tom Van de Weghe stond op de eerste rij terwijl China zich ontpopte van schuchter groeiland tot nieuwe supermacht. 'Vandaag leest China Europa de les.'


Vier jaar lang bracht VRT-correspondent Tom Van de Weghe (36) verslag uit over de opmars van China en de schaduwzijden van die groei, niet zonder aanvaringen met de veiligheidsdiensten van de communistische volksrepubliek. Maar één ongemak bleef hem al die tijd bespaard: straatcriminaliteit. Tot deze week zijn vrouw werd bestolen van haar handtas, net voor we hem via Skype zouden interviewen over leven en werk in een wereldmacht in wording. De eerste vraag lag voor de hand. Zorgt de ijzeren greep van de staat niet voor superveilige straten?

'Absoluut. Het is de eerste keer in vier jaar dat we bestolen worden. Peking blijft een stad waar je overal kunt komen, ook 's nachts. Dat neemt niet weg dat de laatste jaren de misdaadcijfers omhoog gaan. Vroeger zorgden de communistische werkeenheden voor een enorme sociale controle. Dat toezicht brokkelt af. Bovendien is het einde van het jaar ook voor de Chinezen een moeilijke periode om door te komen. Ze hebben veel geld nodig om het Chinees Nieuwjaar te vieren. Toch blijft de kans veel groter dat je in Brussel wordt bestolen dan in Peking.

In 2007 verkaste Tom Van de Weghe van de Reyerslaan naar Peking om daar het China-bureau van de VRT op te richten. Negen maanden zou hij er blijven, in de aanloop naar de Olympische Spelen. Uiteindelijk werd zijn contract drie keer met een jaar verlengd en wordt Peking nu een permanente buitenlandse post van de VRT, naast Washington. 'Terecht, want in de tijd dat ik hier zat, heb ik China zien veranderen van een schuchter groeiland tot een zelfverzekerde grootmacht.'


U bent op het goede moment vertrokken.

'Ik heb inderdaad een uniek kantelmoment meegemaakt. Voor de Spelen was China nog onzeker of het de ambities zou waarmaken. Toen sloeg de wereldwijde financiële crisis toe. China is daar zonder al te veel kleerscheuren door geraakt en nu zijn de rollen omgekeerd. Vandaag leest China Europa en Amerika de les.'


Europa lijkt zelfs geïntimideerd door China.

'Met reden. Het Westen vergeet dat China tweehonderd jaar geleden een wereldmacht was. Zelf zijn de Chinezen dat niet vergeten, net zo min als ze alle vernederingen zijn vergeten die ze in de periode daarna moesten ondergaan. Nu China op weg is om die vroegere macht te herwinnen, durft het land zich arrogant uit te laten tegenover de het Westen. Zo verweet het hoofd van de Chinese investeringsmaatschappij Europa luiheid en vadsigheid, en zei hij dat China pas interesse zou hebben om in Europa te investeren als we onze arbeidswetten zouden aanpassen. Anderzijds beseft China heel goed dat het Europa nodig heeft om zijn economische groei verder te voeden.'


Hoe vertaalt die zelfverzekerdheid zich in hun houding tegenover westerlingen in China?

'Ik heb een paar opstoten van antiwesters nationalisme meegemaakt. Tijdens de opstand in Tibet, in 2008, bijvoorbeeld, of toen mensenrechtenactivisten de Olympische vlam probeerden te doven in Parijs. Ik vond toen mijn persoonlijk adres terug op een Chinese haatsite. Dat was niet aangenaam. De Belgische ambassade en de staatsveiligheid zijn toen tussenbeide gekomen om die gegevens van de site te halen.'


Hoe was het om met kleine kinderen in Peking te wonen?

'Ik zou het zeker opnieuw doen. China is een geweldig land, en compleet anders. Dat trekt ook mijn vrouw heel erg aan. Materieel kun je hier dezelfde levensstijl aanhouden als thuis. Het is ook een heel kindvriendelijk land. Met kinderen op restaurant gaan, bijvoorbeeld, is altijd een feest.'

'Maar Peking heeft onmiskenbaar ook nadelen. Waar wij heel bezorgd om zijn, is de luchtvervuiling en de voedselveiligheid. Op sommige dagen is de vervuiling vier keer groter dan de alarmdrempel van de Wereldgezondheidsorganisatie. Als je dan weet dat kinderen daardoor last kunnen hebben bij de ontwikkeling van hun longen, sta je er toch eens bij stil wat je hen aandoet. Uiteindelijk hebben zij er niet voor gekozen om in China op te groeien.'


Hebben uw kinderen last van de vuile lucht?

'Neen, in vier jaar tijd zijn ze slechts drie keer ziek geweest. Alles is dus relatief. Maar ik heb in mijn eerste jaar hier dokters geïnterviewd over de invloed van de vervuiling. Ze waren het erover eens dat wie hier langer dan vier of vijf jaar woont, onherstelbare schade kan oplopen. Onlangs hebben dokters bij een Britse kennis een zware rokerslong vastgesteld. Die vrouw had nog nooit een sigaret aangeraakt.'


Verlaat u daarom China?

'De VRT hanteert de regel dat haar correspondenten om de vier jaar van standplaats veranderen. Ik ga naar Washington, wat natuurlijk ook een unieke bestemming is. Maar de vervuiling speelt wel mee. Er zijn weken dat ik mijn kinderen niet naar school stuur. Thuis hebben we luchtfilters, maar hun Chinese school heeft die niet.'


Voedselveiligheid is ook een bezorgdheid, zei u.

'Er is altijd die knagende onzekerheid of wat je eet, wel betrouwbaar is. Sinds de melkvergiftiging twee jaar geleden stapelen de voedselschandalen zich op. Dat zijn de groeipijnen van een land in ontwikkeling, die we in Europa vast ook hebben gekend. Maar wij kopen toch maar geïmporteerde Franse melk.'


Het is niet al goud wat blinkt in China?

'Buitenlanders verkijken zich op de blinkende winkels, shoppingcentra en wolkenkrabbers van China. Pas als je hier woont besef je dat dit slechts een laagje vernis is van een land dat nog volop in ontwikkeling is, en waar mensen noch overheid zich veel zorgen maken over de invloed van die snelle groei op het milieu, hun gezondheid of de samenleving. Die doodgereden peuter waar niemand naar omkeek, is daar ook een sprekend voorbeeld van. In een ontwikkeld land zou zoiets niet mogen gebeuren.'


Na de aanrijding van die peuter rees ook binnen China de vraag in welke mate de snelle groei de samenleving emotieloos en egoïstisch had gemaakt. Hoe ervaart u de Chinezen in de dagelijkse omgang?

'Het is heel moeilijk om met gewone Chinezen in contact te komen. Familie is heel belangrijk. Daarna de eigen vriendenkring. Het is niet gemakkelijk om in die cirkels binnen te raken. Mijn beste Chinese vriend is mijn medewerker, en hij heeft jaren in België gewoond. Dat zegt veel. We hebben een aanknopingspunt.'


Een Chinees sociaal leven hebt u niet?

'Je blijft altijd een buitenstaander. Een vriend vroeg me om hem vanavond eens mee te nemen naar een Chinese disco. Ik weet nu al dat we daar bekeken zullen worden als marsmannetjes. Ik vind dat heel jammer. Buitenlanders die hier al veel langer wonen, hebben dezelfde ervaring. Je maakt in China geen vrienden voor het leven.'


Is het moeilijk om aan vrije nieuwsgaring te doen in China?

'Ik heb nergens zulke dappere mensen ontmoet als in China. Ondanks de repressie blijven dissidenten hun mond opendoen. Het valt me ook op hoe bereid gewone mensen zijn om hun boosheid voor de camera uit te schreeuwen. In 2008 was dat nog niet het geval. Vandaag komen de mensen zelf naar je toe om uit te halen naar de autoriteiten. Over de vervuiling, of de armoede. De groeiende ongelijkheid steekt de ogen uit. We zien de laatste maanden overal grote betogingen in China. En vaak moet de overheid plooien onder druk van het volk. Ik vind dat een opvallende en positieve evolutie. China is een dictatuur die steeds meer rekenschap moet afleggen tegenover het volk.'


In 2008 bent u een paar keer opgepakt door de politie en in de provincie Henan werd u gemolesteerd nadat u een reportage had gemaakt over aidspatiënten. Hoe zwaar belemmert de overheid u in uw werk?

'Zo'n geweld als in Henan wil ik niet meer meemaken. De toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, Karel De Gucht, heeft toen de Chinese ambassadeur op het matje geroepen. Ik heb mijn filmmateriaal teruggekregen en de lokale overheden hebben hun verontschuldigingen aangeboden. Dat was serieus gezichtsverlies voor hen, en sindsdien heb ik geen last meer.'

'De overheid volgt wel zeer goed mijn berichtgeving, onder meer via de ambassade in Brussel. Eén keer kreeg ik telefoon omdat ik op de website van deredactie.be een artikel had geplaatst over repressie in Tibet. Men wilde dat ik dat weg haalde, wat de VRT heeft geweigerd. Ik weet ook dat sommige mensen die ik in reportages opvoerde, achteraf telefoon kregen van de Chinese overheid. Maar zelf word ik er hoogstens beleefd op gewezen dat mijn accreditatie elk jaar moet worden vernieuwd.'

'Ik ken echter collega's die wel het werken onmogelijk wordt gemaakt. De Noorse correspondent bijvoorbeeld, krijgt sinds de Nobelprijs voor de Vrede voor de mensenrechtenactivist Liu Xiaobo in 2010 de staatsveiligheid over de vloer.

De kunst bestaat er in China in om onder de radar te blijven. Probleem is dat je nooit weet wanneer je precies een grens overschrijdt. Ai Weiwei, bijvoorbeeld, heeft men lang laten begaan, en plots werd hij gearresteerd. De auteur Chan Koonchung (DSL 25 november) vergelijkt het regime met een kat die je kunt plagen, tot ze plots met haar klauwen uithaalt.'


Kent de doorsnee-Chinees Ai Weiwei?

'Het is moeilijk te zeggen wie de doorsnee-Chinees is op 1,3 miljard mensen. Maar in de steden, en zeker in intellectuele kringen, weet men heel goed wie hij is. Ai Weiwei heeft ten slotte het vogelneststadion van de Olympische Spelen ontworpen. En de vele steuncampagnes binnen China bewijzen dat hij wel degelijk de publieke opinie mobiliseert.'

'Er is in China een ondergronds circuit van dissidente stemmen waarbij het internet een grote rol speelt. Op het net zie je een soort virtuele democratie ontstaan. Nergens ter wereld wordt zo hard gediscussieerd via het net als in China. Het internet werkt zelfs als een soort alternatieve rechtbank. Toen de beelden van de aangereden peuter bekend raakten, is via het internet een zoektocht naar de dader opgestart.'


Ondanks de censuur?

'Die censuur is te omzeilen, maar de technologie daarvoor kost geld. Daarnaast beheersen de Chinezen de kunst om hun kritiek te verdoezelen met metaforen of codewoorden.'


Maar de dissidenten blijven een minderheid?

'Ja. Heel typisch voor het moderne China is het geheugenverlies, zoals dat in de roman Vette Jaren van Chan Koonchung is beschreven. Ik heb ooit voor een reportage aan universiteitsstudenten de beroemde foto laten zien van de man die op het Tiananmen een tank tegenhoudt. Bijna niemand van die studenten wist waarover het ging.'

'Veel Chinezen redeneren zoals de overheid: ze zijn voor negentig procent vrij, maar voor die laatste tien procent is de samenleving nog niet klaar om er mee om te gaan.'


Hoe bericht de Chinese pers over de crisis in Europa?

'Als het failliet van het systeem. De crisis sterkt de Chinezen in hun overtuiging dat het niet de democratie is die de wereld draaiend zal houden. En dat ze het opgestoken vingertje van het Westen niet nodig hebben.'

'Ze stellen trouwens vast dat het Chinese bestuursmodel op nog wel meer plekken in de wereld aanslaat. Zelfs in Europa. Zakenkabinetten van technocraten nemen meer en meer het beleid over van de democratisch verkozen politici. Misschien komt nog sneller dan we denken de dag dat China de normen stelt.'


DS, 26-11-2011 (Lieven Sioen)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB