Moderne tijden

Bart De Wever


Toen ik in 1995 assistent werd aan de KULeuven, kreeg ik een kantoortje toegewezen waar de ICT-verantwoordelijke al snel zijn opwachting kwam maken om mijn pc te installeren. Hij wees me op het gebruik van internet en e-mail, dingen die ik tot dan alleen uit de krant kende. Op de vragen die ik stelde, gaf hij antwoorden in de typische ICT-taal die voor gewone stervelingen onbegrijpelijk blijft. Niet veel later bleef ik achter met mijn pc en een modem (het soort dat rare elektronische geluiden maakte) en met de vraag wat ik nu aan moest met die technologie. Op het internet was er nauwelijks iets te vinden en buiten mijn collega's op de universiteit kende ik maar een handvol mensen die een e-mailadres hadden.


Vandaag regel ik vrijwel al mijn zaken online en ken ik nog een handvol mensen zonder e-mail. Als mijn verbinding thuis nog maar een uur plat ligt, vloek ik als een ketter en voel ik me afgesneden van de hele wereld: wat als er een dringende mail binnenkomt? Wat als er intussen iets op De Standaard Online komt waarop ik moet reageren? Wat als ik vanavond mijn column niet kan doormailen?

Vandaar dat een titel vorige week op de site van het Franstalige weekblad Le Vif meteen mijn aandacht trok: 'Slechts één e-mail op de tien is echt nuttig'. Het artikel vertelt hoe Thierry Breton, de topman van de internationale ICT-reus Atos, tegen 2014 de e-mail uit zijn bedrijf wil bannen. Volgens de ceo zouden zijn mensen immers vijf tot maar liefst twintig uur per week naar elkaar mails zitten schrijven en doorsturen terwijl er daarvan maar een tiende daadwerkelijk nuttig is. De rest is tijdverlies die de productiviteit doet dalen. Atos wil een zero e-mail policy realiseren door werknemers te doen overstappen naar andere communicatiemiddelen zoals de sms, de telefoon of - houd u vast - het gesprek.

Een ICT-baas die vrijwillig offline gaat. Het moet toch geleden zijn van Ned Ludd - die tijdens de Industriële Revolutie met zijn aanhangers machines in de fabrieken ging saboteren - dat er iemand zo'n hopeloos gevecht tegen de moderne tijd ging voeren. Die Breton eindigt nog als Martin Heidegger in zijn blokhut in het Zwarte Woud om daar een ruraal bestaan te gaan leiden volgens de authentieke bestemming van de mens. Tenminste, dat zou je denken. Heidegger wees erop dat technologie oorspronkelijk voor de mens een sacrale waarde had. Tussen de mens, de natuur en zijn werktuigen was er een symbiose.

Nergens werd die mooier uitgebeeld dan op het schilderij L'Angelus van Jean-François Millet uit 1858, waarvan reproducties tot voor kort talloze Vlaamse huiskamers sierden. Het doek toont een boerenkoppel dat omringd door werktuigen op het veld staat te bidden. Het werk heette oorspronkelijk Gebed voor de aardappeloogst. Feitelijk is het dus onduidelijk of hun gebed gericht is op de gunst van God, op de aarde die vruchten moet voortbrengen of op de technologie waarmee ze aan de slag gaan. Die onduidelijkheid geeft aan dat voor hen al die elementen samenhoren in één groot, mystiek (Gods)werk. De tijd waarin dat paar leefde, is de setting voor de werken van Stijn Streuvels of Cyriel Buysse waarin een voorbijtrekkend wolkje bladzijden lang wordt beschreven of waarin de bouw van een brug de vernietiging van een wereld inluidt. Een tijd die voor de hedendaagse mens stuitend traag verliep en die stoelde op een onbegrijpelijk geworden metafysica.

Uit de eenheid is God immers inmiddels zo goed als verdwenen en ging fysica de rol van metafysica geleidelijk volledig overnemen. Moderne technologie hield de belofte in zich om de idealen van vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid uiteindelijk voor iedereen te realiseren. Maar die belofte werd slechts ten dele ingelost, een vaststelling die Heidegger omschreef als de gebroken belofte van het vooruitgangsideaal. In plaats van via techniek naar een ideaal te streven, werd techniek zelf het ideaal. Vooruitgang gaat alleen nog over materiële vernieuwing. De waardenschaal daarvan is volledig comparatief. Heb ik een modernere smartphone dan mijn collega? Heeft mijn wagen meer snufjes dan die van mijn buurman?

In de publieke sector kreeg dit de naam 'benchmarking'. Hoe staan we ervoor in vergelijking met onze buren? Staan we niet aan de top, dan moeten we een tandje bijsteken om daar te geraken. Staan we wel aan de top, dan moeten we een tandje bijsteken om daar te blijven. Onze tijd verloopt niet meer traag, maar duizelingwekkend snel. Stilstaan is sterven, zo snel mogelijk vooruitgaan is de boodschap. Het duurt geen vijf jaar meer na de uitvinding van een hebbeding voor we ons afvragen hoe wij ooit zonder hebben kunnen leven. Of keert u niet om met de wagen als u 's morgens thuis uw smartphone bent vergeten?

Materie diende ooit de mens in een bestaan dat hij een metafysische betekenis gaf. Vandaag dient de mens de materie in een religie van snel opeenvolgende fysische kicks. Breton verdient dus navolging, maar toch nog eerst even vlug deze column doorklikken.


DS, 24-04-2012 (BDW)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB