Meer Europa is onze enige redding


Het is begrijpelijk dat de aandacht in de eerste plaats gaat naar de aanpak van de Europese schuldencrisis. Los daarvan mogen we niet uit het oog verliezen dat de monetaire unie gebukt gaat onder constructiefouten, zegt JURGEN HABERMAS. En alleen een slagkrachtige politieke unie zal die constructiefouten wegnemen.


Het ontbreekt de Europese Unie aan de bevoegdheid om de nationale economieën te harmoniseren. Die economieën vertonen onderling enorme verschillen in concurrentievermogen.

Door het 'pact voor Europa' - dat telkens weer wordt bekrachtigd - wordt een oude tekortkoming alleen verder versterkt: de niet-bindende akkoorden binnen de kring van regeringsleiders hebben ofwel geen effect, ofwel ze zijn niet democratisch. Om die reden moeten we ze vervangen door gemeenschappelijke besluiten die door gevestigde instellingen zijn genomen.


Machteloosheid troef

De Duitse Bondsregering heeft een desolidarisering aangezwengeld die heel Europa raakt. Ze heeft te lang de ogen gesloten voor de enige constructieve uitweg die zelfs door de Frankfurter Allgemeine Zeitung kort en bondig is omschreven als 'meer Europa'.

Alle betrokken regeringen bevinden zich in een staat van ontreddering en machteloosheid tegenover het dilemma tussen enerzijds de eisen van de grote banken en ratingbureau's en anderzijds de angst voor een dreigend verlies aan legitimiteit bij hun gefrustreerde bevolking. Een breder perspectief ontbreekt.

De financiële crisis die al sinds 2008 aanhoudt, heeft ook de afbouw van de staatsschulden ten voordele van de toekomstige generaties lamgelegd. Inmiddels is niet duidelijk hoe een beleid van bezuinigingen - dat in het binnenlands beleid van de diverse landen lastig af te dwingen is - op de lange duur kan samengaan met de instandhouding van een sociale verzorgingsstaat.


Op los zand gebouwd

Gezien de ernst van de moeilijkheden zou je verwachten dat de politici eindelijk - zonder mitsen en maren - de Europese kaarten op tafel leggen en de bevolking op doortastende wijze duidelijk maken wat het verband is tussen de kosten op korte termijn en de historische betekenis van het Europese project.

Maar in plaats daarvan laten zij zich in met een populisme dat ze met hun onduidelijkheid over een complex en onbemind thema zelf hebben aangewakkerd. Op de drempel van de economische naar de politieke eenwording van Europa lijkt de politiek zijn adem in te houden en ineen te krimpen van angst.

Vanwaar deze verkramping? Het antwoord, dat bij het volk al lang bekend is, komt van een visie die onlosmakelijk verbonden is met de negentiende eeuw. Er zou niet zoiets als een Europees volk bestaan. Daarom zou een politieke unie die die naam waardig is, op los zand gebouwd zijn.

Ik wil hier een andere interpretatie tegenover stellen: de aanhoudende politieke versnippering in de wereld en in Europa is in strijd met de systemische groei van een wereldwijde multiculturele samenleving, en blokkeert iedere vooruitgang in de verankering van de machtsrelaties op staats- en maatschappelijk niveau.

Tot nu werd de EU in feite gedragen door de politieke elites, die er volledig beslag op legden. Daardoor is er een gevaarlijke asymmetrie ontstaan tussen enerzijds de deling van de volkeren in de winst die hun regeringen er op het verre toneel in Brussel voor zichzelf 'uitslepen', en anderzijds onverschilligheid en zelfs een gebrek aan participatie van de EU-burgers als het gaat om de besluiten van hun Europees Parlement in Straatsburg.

Deze observatie is geen rechtvaardiging om de 'volkeren' zelfstandigheid te bezorgen. Alleen het rechtse populisme blijft de karikatuur schetsen van belangrijke nationale figuren die zich voor elkaar afsluiten en de vorming van een grensoverschrijdende democratische wil blokkeren.

Hoe meer de nationale bevolkingen zich zullen realiseren - en hoe meer de media hen hiervan bewust maken - hoe diep de besluiten van de EU in hun dagelijks leven ingrijpen, hoe meer belang zij eraan zullen hechten om ook gebruik te maken van hun democratische rechten als burgers van de Unie.


Zelfvernietigend gedrag

Deze invloedsfactor is gedurende de eurocrisis voelbaar geworden. Daarnaast dwingt de crisis de Europese Raad om, tegen wil en dank, besluiten te nemen die in ongelijke mate op de nationale begrotingen kunnen drukken.

Sinds 8 mei 2009 heeft de Raad een grens overschreden, door besluiten te nemen over reddingspakketten en mogelijke schuldaanpassingen, en door intentieverklaringen naar buiten te brengen over een harmonisatie op alle terreinen die onderhevig zijn aan concurrentie (economisch, fiscaal, arbeidsmarkt-, sociaal en cultureel beleid).

Daardoor is een rechtvaardige verdeling niet langer gegarandeerd. Het zou binnen de logica van deze ontwikkeling passen als staatsburgers die een nieuwe verdeling van de lasten over de nationale grenzen heen moeten slikken, democratisc invloed willen uitoefenen op datgene waarover hun regeringsleiders onderhandelen of besluiten nemen in een grijs juridisch gebied.

Wat wij in plaats daarvan waarnemen zijn vertragingstactieken door de regeringen, en een soort populistische verwerping van het Europese project door de bevolkingen. Dit zelfvernietigende gedrag valt te verklaren door het feit dat de politieke elites en de media aarzelen om verstandige conclusies te trekken .

Onder druk van de financiële markten heeft de overtuiging postgevat dat er bij de introductie van de euro geen aandacht is besteed aan een economische vooronderstelling van het constitutionele project. De EU kan zich uitsluitend tegen financiële speculatie verweren als zij de sturende politieke bevoegdheden krijgt die nodig zijn om in de kern van Europa (dat wil zeggen onder de leden van de Europese monetaire zone) de economische en sociale ontwikkelingen te laten samenvallen.

Alle betrokkenen weten dat deze mate van 'nauwere samenwerking' niet mogelijk is volgens de bestaande verdragen. Het gevolg van een gemeenschappelijke 'economische regering' - waar ook de Duitse regering voorstander van is - zou zijn dat de centrale eis inzake het concurrentievermogen zich niet alleen tot het financieel en economisch beleid zou uitstrekken, maar ook tot de nationale begrotingen. Dit zou de landen in het hart raken, aangezien het ingrijpt in het begrotingsrecht van de nationale parlementen.

Als wij het geldige recht niet op flagrante wijze willen schenden, is deze verlate hervorming alleen mogelijk als de lidstaten andere bevoegdheden aan de Unie overdragen. Angela Merkel en Nicolas Sarkozy zijn tot een compromis gekomen tussen het Duitse economische liberalisme en de Franse staatsbemoeienis, die inhoudelijk heel anders is.


Sociaal rechtvaardig

Als ik het goed zie, proberen zij het uitvoerend federalisme dat in het Verdrag van Lissabon is vastgelegd, om te buigen naar een intergouvernementele dominantie van de Europese Raad, wat indruist tegen het Verdrag. Met een dergelijk regime zou het mogelijk zijn de eisen van de markten door te voeren in de nationale begrotingen, zonder dat hiervoor een democratische legitimatie bestaat. Op die manier zouden de regeringsleiders het Europese project veranderen in zijn tegendeel.

Het alternatief is om de democratisering van de EU consequent voort te zetten. Een burgersolidariteit die zich uitstrekt tot Europa kan niet tot stand komen als er tussen de lidstaten sprake is van een structurele toename van de sociale ongelijkheden tussen arme en rijke landen.

De Unie moet datgene garanderen wat in de grondwet van de Bondsrepubliek die Einheitlichkeit der Lebensverhältnisse (de uniformiteit van de levensomstandigheden) wordt genoemd.

Deze uniformiteit slaat alleen op een variatievan de sociale levensomstandigheden die vanuit het oogpunt van een rechtvaardige verdeling acceptabel is, en niet op een nivellering van culturele verschillen. Wat wij nodig hebben om de nationale pluraliteit en culturele rijkdom van de leefwereld van het 'oude Europa' te kunnen beschermen tegen nivellering, in deze tijden van snel oprukkende globalisering, is een politieke integratie waarbij sociaal welzijn de basis vormt.

Deze tekst is een uittreksel van het essay van Jürgen Habermas 'On Europe's Constitution. An Essay', Suhrkamp, november 2011. Het essay zal in het Nederlands verschijnen bij uitgeverij Klement.

Vertaling doorwww.presseurop.eu


DS, 29-10-2011 (Jürgen Habermas)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB