Verelendung

Geert Buelens


het gezin wankelt de fabriek wankelt
de eer wankelt ligt er
alle begrippen VALLEN


Aldus Paul van Ostaijen in Bezette Stad, onder aan de pagina die velen kennen als BOEM PAUKESLAG. Hij schreef deze regels in de zomer van 1920, in Berlijn. Duitsland kreunde onder de reparatiebetalingen die het land na de Eerste Wereldoorlog waren opgelegd tijdens de vredesonderhandelingen in Versailles. De volgende jaren zouden gekenmerkt worden door het type hyperinflatie dat we het afgelopen decennium ook in Zimbabwe hebben gezien en dat ons buurland structureel ontwrichtte. De gevolgen zijn we nog niet vergeten.

Vandaag wankelt er ook een en ander. Gezinnen en fabrieken, zeer zeker. En 'eer' - wat betekent dat begrip eigenlijk nog in deze tijd? Regeringen wankelen, de euro wankelt, volledige landen, misschien zelfs het kapitalisme.

Niet weinigen, zo kan worden vermoed, zouden dat laatste toejuichen. Het kapitalisme heeft zich ontwikkeld tot een veelkoppig monster dat hapt en snapt en nauwelijks nog onder controle te krijgen lijkt. Steeds meer mensen voelen dat persoonlijk. Wanneer er straks een regering komt, zal ook dit land niet ontsnappen aan een voelbare afbouw van sociale voorzieningen.

Het liberale dogma van de trickle down economy wordt nu wel heel erg op de proef gesteld. Dat is precies ook het punt van de Occupy-bewegingen overal ter wereld. De kruimels die van de rijke tafels naar beneden vallen worden steeds kleiner. Op niet weinig plekken lijken de kruimels op. Een kleine elite wordt steeds rijker, maar wie structureel werkloos raakt, merkt dat de werkloosheidsvergoeding daalt en beperkt wordt in de tijd, heeft niet de indruk dat hij ook een graantje meepikt.

Tegenover de trickle down-these stond in de marxistische leer de Verelendung-theorie, die suggereerde dat de arbeider er in het kapitalistische systeem structureel op achteruit zou gaan. Volgelingen van Marx zagen dat niet als een probleem: hoe groter de uitbuiting van de arbeider, hoe groter de kans op revolutie en het afschaffen van het kapitalisme. Dat proces heeft zich niet voltrokken. De gemiddelde levensstandaard is er de afgelopen eeuw in het Westen spectaculair op vooruitgegaan. Wat nu aan Griekenland wordt opgelegd, past dan weer wel in het Verelendung-plaatje. De kans dat de grote reders een boterham minder zullen eten, is erg klein, maar vrijwel alle andere Grieken zullen er fors op achteruit gaan. Niet weinigen, zo kan worden gevreesd, zullen onder de armoedegrens terechtkomen.

Voorlopig is dat niet overal het geval. Ik zag de afgelopen week de Occupy-kampementen in Zürich, Frankfurt en Amsterdam - militant, sympathiek, maar vooral ook: klein. Interessant was de reactie van voorbijgangers. Ik zag ze niet denken 'langharig werkschuw tuig'. Ik zag mensen aarzelen. Even snuffelen, knikken, zonder zich echt bij de betogers te voegen. Of projecteerde ik alleen wat ik zelf deed? Solidair in principe, maar nog niet helemaal overtuigd van methode en doel. Nagenoeg iedereen is ervan overtuigd dat er iets moet veranderen, maar velen, zeker ook ikzelf, ontberen de economische kennis om er grote uitspraken over te doen.

En dan biedt de Verelendung-theorie een uitkomst, zij het niet noodzakelijk de meest gewenste. Als er straks maar genoeg mensen de ellende in geduwd worden, zal de solidariteit automatisch ontstaan. Maar vaak komt er dan ook massaal geweld bij kijken. Daarover hebben Peter Sloterdijk en Slavoj Zizek het in een groot dubbelinterview in Le Monde dat deze week ook in De Groene Amsterdammer staat. Woede die omslaat in ressentiment en dan in destructieve haat. Sloterdijk stelt er de persoonlijke plicht tegenover om je weer als een onderdeel van een grotere gemeenschap te zien en je daarmee solidair te verklaren, ook als dat niet meteen positief lijkt uit te pakken voor jezelf. Dat is wellicht de ongelooflijke opdracht voor onze generatie.

In de achttiende eeuw was het gemakkelijk kosmopoliet te zijn. Een Franse filosoof stuurde wel eens een brief aan een Duitse collega. Die stuurde dan een brief terug. Vandaag, zo stelt Sloterdijk, gaat het om 'de reële universaliteit van een monsterlijk collectief'. En wij zijn deel van het monster. Aan ons om het te temmen. Anders vallen we allemaal.


DS, 05-11-2011 (Geert Buelens)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB