Het Nederlands van vroeger en nu


Eind 1999, in de aanloop naar het magisch geachte 2000, gaf elke redacteur van 'De Standaard' een eigen terugblik op de voorbije eeuw. Voor EUGENE BERODE, die toen een taalcolumn had in deze krant, moest dat vanzelfsprekend over taal gaan. We publiceren hier nogmaals wat hij bij die gelegenheid schreef.


In 1970 las ik een advertentie in De Standaard: de BRT ziet uit naar een academicus om zijn medewerkers voltijds te begeleiden op het gebied van taal en uitspraak. In een onbewaakt ogenblik neem ik deel aan de selectie: ijdelheid zeker? Op 16 januari 1971 word ik de eerste taaladviseur bij de openbare omroep. Met dat petje op ben ik ruim vijfentwintig jaar door het leven gegaan. Ik heb het me nooit beklaagd.

Toen ik mijn functie opnam, was taalzorg al een traditie bij de openbare omroep. Ik hoefde het werk alleen maar voort te zetten. En dus luisterde ik naar radio- en tv-uitzendingen, krabbelde op- en aanmerkingen op een kattebelletje en stopte het in een blauwe envelop (ook dat was een traditie). Ik kan de verleiding niet weerstaan om mijn eerste tien 'blauwe brieven' samen te vatten.

1. Zeg niet bestemmeling, maar wel geadresseerde

2. 'ik ben daar niet gevoelig aan' is Nederfrans (sensible à); in het Nederlands zijn we ergens gevoelig voor

3. een klacht dienen we in; schrap dus een klacht neerleggen uit uw woordenschat

4. een wet kan van kracht worden, maar niet in voege treden, althans niet in de standaardtaal

5. u hebt gezegd dat we ons daaraan konden verwachten; u bedoelde dat we het konden verwachten

6. parlementsleden kunnen over een wet stemmen: ze nemen die dan aan of verwerpen ze; maar een wet is geen piano en dus kun je ze niet stemmen

7. zeg niet ordewoord (mot d'ordre), maar wel wachtwoord, parool

8. wat in het Frans chiffre d'affaires heet, komt in het Nederlands overeen met omzet (en dus niet met zakencijfer)

9. zeg niet op zijn Nederfrans: dat is een ander paar mouwen; maar wel bijvoorbeeld: dat is heel wat anders

10. werkwoorden kunnen we vervoegen, mensen niet; hij heeft zich dus bij het gezelschap gevoegd.

Wat blijkt? Toen ik in 1996 met pensioen ging, was ik nog altijd dezelfde tien afwijkingen van de standaardtaal aan het corrigeren. Ik heb toen vaak aan Sisyfus gedacht.

Is er dan geen of nauwelijks een verschil tussen het Nederlands van toen en dat van nu? Als u radioberichten uit pakweg 1970 vergelijkt met die van nu, weet u wel beter. Het is ondenkbaar dat sommige mededelingen van toen nu nog zouden worden uitgezonden en dat komt doordat we spreektaliger hebben leren schrijven. Ik kan u helaas niet laten luisteren naar radioberichten van zeg maar een halve eeuw geleden, maar u zult van me willen aannemen dat die heel anders klonken dan die van nu.

Toen dachten de microfoonmedewerkers nog dat ze op een podium stonden voor een volle zaal. Ze spraken hun luisteraars, pardon toehoorders niet aan, maar toe. En wie op de kansel denkt te staan, gebruikt al gauw de aftandse predikantenintonatie: plechtig langzaam, met veel pauzes, met nog meer klemtonen en graag ook pathos.

We beseffen nu al geruime tijd dat de radio geen massamedium is, als we het althans hebben over de intonatie. Je staat niet op een podium, maar zit in een studio; je spreekt niet tegen een volle zaal, maar je praat tegen een paar mensen in een huiskamer. En die stellen het zeer op prijs, als je niet staat te declameren, maar iets op een doordeweekse manier vertelt.

Tot slot: hoe denkt u over de volgende zin? 'Het geobjectiveerd personeelsbeleid zal worden verdergezet, zonder afbreuk te doen aan de regels van het Kultuurpakt, en een aanvaardbare oplossing voor de in precair statuut tewerkgestelde personeelsleden zal worden gefinaliseerd.'

Ik heb daar maar één woord voor en neem aan dat u het met me eens bent: steenkolennederlands. De zin staat te lezen in het Regeerakkoord van de Vlaamse executieve uit 1988. In die tijd was hij geen uitzondering: het taalgebruik van de Vlaamse overheid was ronduit krakkemikkig. In deze krant heb ik er vaak schaamteloos de vloer mee aangeveegd: je kunt tenslotte niet blijven blozen van plaatsvervangende schaamte.

Op 15 maart 1991 reikte de Vlaamse Raad zijn erepenning uit aan de heer Berode, 'overwegende dat hij als ambtenaar, auteur en voorzitter van de Raad voor Taaladvies op opmerkelijke wijze, in woord en geschrift, voor een correct en vlot taalgebruik in Vlaanderen heeft gepleit en onverdroten de aandacht heeft gevestigd op de nood van taalzorg bij de overheid.'

In mijn dankwoord heb ik toen gezegd: 'Ik verwacht nu wel van de Vlaamse overheid dat ze op korte termijn maatregelen neemt om haar taalgebruik aanzienlijk te verbeteren. Mochten die er niet komen - God verhoede het - zal ik me verplicht zien om deze erepenning terug te geven.' Het klinkt cru en toch was het geen opwelling van me, maar een weloverwogen keus: je kunt je niet eeuwig laten paaien met beloftes.

Het zal wel niks te maken hebben met mijn bokkige gedrag van toen, maar de Vlaamse overheid heeft woord gehouden. In 1991 was er één voltijdse taaladviseur bij de hele Vlaamse overheid. Nu zijn er vijf: twee bij het Vlaamse Parlement en drie bij de Vlaamse administratie. En voor alle duidelijkheid: het zijn geen politieke benoemingen.

En als het goed is, zeg ik het ook: het taalgebruik van de Vlaamse overheid is aanzienlijk verbeterd. Waarmee kan ik beter eindigen dan met dat happy end? Dit is pas de echte millenniummentaliteit: denk positief.

Eugène Berode was van 1971 tot 1996 taaladviseur bij de BRT, en van 1983 tot begin 2000 schrijver van een taalcolumn voor De Standaard. Hij overleed deze week, vandaag wordt er afscheid van hem genomen.


DS, 30-04-2011

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB