Zo was het zoete leven


Het woord ‘paparazzi' is precies een halve eeuw oud. Het komt uit de film ‘La dolce vita', die in 1960 de hedendaagse spektakelsamenleving voorspelde.


Wie dezer dagen in Rome komt, kan er nog even een tentoonstelling gaan bekijken met foto's van de Amerikaan William Klein uit de late jaren 1950. Klein bedreef een sociale fotografie, die vooral de naoorlogse armoede van Italië onder de aandacht brengt.

Op een van de foto's is een meisje aan het strand van Ostia te zien, over wie Klein ironisch meedeelt dat ze al in een tiental films was te zien, gemiddeld zeven seconden per keer, en die beweerde van Nederlandse afkomst te zijn, ‘net als Audrey Hepburn'.

Het filmmeisje zal zich wel niet toevallig aan Hepburn hebben willen spiegelen. Die had kort tevoren haar doorbraak in de film beleefd met Roman holiday (1953) van William Wyler, waarvoor ze meteen een Oscar als beste actrice had gekregen.

Die film is een wat zoeterige romantische komedie over een prinses die met een Amerikaanse journalist het kleurrijke alledaagse leven in Rome leert kennen. Roman holiday overbrugde de sociale spanningen en herstelde de oude orde: na haar uitstapje in wat voor haar een onderwereld moet zijn, neemt het prinsesje haar verheven plaats weer in. Ze had maar even vakantie genomen in het gewone leven.

Zeven jaar later brak Federico Fellini door die spanningen met een andere, nog veel iconischer geworden film, La dolce vita, ‘het zoete leven'.

De breuk is al te zien in het openingsbeeld van La dolce vita: boven een klassiek aquaduct komen twee helikopters aangevlogen, op weg naar het Sint-Pietersplein. Onder de eerste bengelt een verguld beeld van Jezus. Omdat niets bestaat als het niet is gezien, volgen in de tweede helikopter enkele perslui. Ze zijn echter allerminst van devotie vervuld. Ze tonen meer interesse voor drie jongedames die op een dak in bikini aan het zonnebaden zijn.

Zo maakt de kijker kennis met Marcello Mastrioanni, in zijn rol als de playboy-societyreporter Marcello, en diens fotograaf, die luistert naar de naam Paparazzo. Al speelt deze fotograaf maar een klein bijrolletje, via La dolce vita zou een heel specifieke beroepsgroep, die van de sensatiefotografen, sindsdien definitief aan die naam gekluisterd blijven.

Na deze proloog volgt de film Marcello doorheen de dolce vita van een hol wereldje van bevoorrechten in het nachtleven. Het zijn mensen wier bestaan alleen maar zin lijkt te krijgen wanneer ze opgaan in de roes van het moment, maar die verder niets authentieks meer beleven. Zelfs de geluiden van de natuur beluisteren ze via een bandopname, zoals hun eigen bestaan alleen door derden, door toeschouwers kan worden bevestigd.


Verleidingen

Deze episodisch opgebouwde, bijna drie uur durende film berust niet op een eigenlijk verhaal of een karakterontwikkeling. De ene scène volgt op de andere, waarin Marcello beroepshalve in de eerste plaats een waarnemer is, maar gaandeweg de verleiding voelt, zowel die van dat oppervlakkige, flirterige en hedonistische wereldje, als die van de vrouwen die daarin bewegen, van filmsterren tot prostituees. Ze leiden hem af van respectievelijk zijn roeping als romanschrijver en zijn verloofde Emma.

Zo belandt Marcello dan ook, in een van de bekendste scènes uit de film, met Anita Ekberg in de befaamde Trevi-fontein, het equivalent van dat andere toeristische cliché van Rome, de Spaanse trappen, die prominent aanwezig waren in Roman holiday. Die duik in de fontein speelt zich in het ochtendgloren af, zoals er in de film vrij geregeld een morning after-moment voorkomt.

Het zijn ogenblikken van ontnuchtering, waarin de kater zich laat voelen en bezinning zich opdringt omdat dan de keerzijde van ‘het zoete leven' duidelijk wordt: de fundamentele eenzaamheid van mensen, de betekenisloosheid van hun bestaan of hun onvermogen om te communiceren — wat het treffendst wordt getoond in het slot, wanneer Marcello er door de zeebries niet in slaagt om te begrijpen wat hem wordt toegeroepen. Die tragiek kan zij die het meest lucide (of het wanhopigst?) zijn, alleen maar tot zelfmoord brengen.

De film, die in het voorjaar van 1960 uitkwam en furore maakte op het festival van Cannes (Fellini kreeg er de Gouden Palm), stuitte in Italië op grote tegenstand. Toch bij de katholieke kerk, die de film veroordeelde omwille van zijn decadentie en Fellini's gebrek aan respect voor tal van katholieke symbolen en motieven. Dat zag ze onder meer in die helikopterscène, die ze interpreteerde als een parodie op de terugkeer van Jezus op aarde.


Mirakel

In die scène valt al meteen op dat Fellini een nieuw Rome wil tonen — de helikopters overvliegen ook een stadsdeel waar nieuwe flats in aanbouw zijn. Het is het Rome van het ‘economisch mirakel' dat zich vanaf de late jaren 1950 in Italië voltrok — toch in het noorden. In die jaren groeide de economie met gemiddeld ruim zes procent per jaar, verdubbelde de industriële productie in minder dan een decennium en steeg het inkomen sneller dan waar ook elders in Europa.

Een aanzienlijk deel van dat ‘nieuwe' geld ging, zoals de historicus Paul Ginsborg aanstipt, naar extra privé-consumptie. Italië onderging, zeker in de steden, een snelle en drastische modernisering, die leidde tot secularisering, meer individualisme en materialisme, gedreven door een alom aanwezige reclame.

Het populairste Italiaanse televisieprogramma in 1960 was Carossello, een dagelijks half uur reclame, verpakt in korte, aantrekkelijke clips. Kinderen waren er dol op; het verving voor hen de bedverhaaltjes. Het einde van Carossello was in veel gezinnen dan ook het tijdstip waarop de kroost onder de wol werd gestopt.

In het veranderende waardepatroon gingen consumentisme, entertainment en spektakelzucht de toon aangeven. De gevestigde machten van het moment, de machtige christendemocratie, waarin het katholicisme altijd een bondgenoot had gevonden, hadden al vaak genoeg gewaarschuwd voor de teloorgang van de traditionele, vooral familiale waarden.


Ontgoocheld

Dat vond zijn spiegel in La dolce vita, wat overigens niet betekent dat het in de letterlijke zin een realistische film zou zijn. Dat de regisseur Fellini de nieuwe maatschappelijke tendensen die hij tot onderwerp had genomen niet openlijk afkeurde, verklaart de veroordeling van de film door de kerk. Hij werd er overigens niet minder een kassucces om — allicht net daarom, wat eens te meer kon illustreren dat de erosie van de oude waarden ook het gezag had aangetast van de instellingen die deze waarden bleven propageren.

Achteraf toonde Fellini zich erg ontgoocheld over de reacties op La dolce vita. In een interview met het blad L'Europeo zei hij, onder de titel ‘Ook ik ben een zondaar', dat hij slechts ‘een probleem' zo efficiënt mogelijk aan de orde had willen stellen en dat het niet aan een regisseur is om daarvoor oplossingen te geven.

Suggereerde Fellini daarmee dat hij zich verkeerd begrepen voelde, La dolce vita oefende niettemin een onmogelijk te miskennen invloed uit. Dat de film de bron kon zijn van een zo gangbaar geworden woord als paparazzi, is daar tekenend voor. Het illustreert de welhaast voorspellende kracht van de film over de groei van een door allerlei media gedragen pop- en amusementscultuur die vandaag zeer herkenbaar is. In de film komt, niet zonder enige groteske kantjes, een mirakel voor, dat ook al helemaal als een filmset is geënsceneerd.

Een hedendaagse kijker zal tegen La dolce vita allicht inbrengen dat hij te lang duurt en te traag naar zijn einde meandert. In de cultuur die de film had aangekondigd, zijn nu eenmaal ook de kijkgewoonten veranderd.


DS, 17-07-2010 (Marc Reynebeau)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB