Vlijtigste leerling van de klas mokt


BRUSSEL - Mokkend en gekwetst staat Duitsland in de hoek. De vlijtigste leerling van de klas moet nu opdraaien voor de schulden van potverterende landen die het jarenlang hebben laten hangen. De reddingsplannen voor Griekenland en de euro hebben wonden geslagen. Is het Duitse engagement voor de Europese Unie in gevaar?


Die Schwäbische Hausfrau wordt dezer dagen weer dikwijls geciteerd in de pers. Zwaben in het zuidwesten van Duitsland is een belangrijke economische regio en staat wijd en zijd bekend om zijn vlijtige inwoners. In de herfst van 2008, toen de bankencrisis volop woedde na het failliet van Lehman Brothers in de VS, wist bondskanselier Angela Merkel wel wat een huisvrouw uit Zwaben zou zeggen aan bankiers en regeringen: 'Op lange termijn, kan je niet boven je middelen leven.'

Merkel had het natuurlijk over de eigen Duitse economische en financiële mentaliteit: hard werken, het geld niet laten rollen, sparen. De staat moet streven naar begrotingen in evenwicht. Stabiliteit is het ordewoord, en daarvoor is een sterke munteenheid nodig, zoals de D-mark vroeger. Duitsland had alleen ingestemd met de invoering van de euro als die gestoeld zou zijn op dezelfde principes als de mark. De deelnemende landen moesten hun begrotingen even sterk in bedwang houden als Duitsland. De Europese Centrale Bank moest even onafhankelijk zijn als de Bundesbank, de stabiliteit van de euro mocht niet geofferd worden aan politieke overwegingen

Anderhalf jaar na Merkels wijze woorden is de bankencrisis uitgegroeid tot een Europese nachtmerrie die het voortbestaan van de euro in gevaar brengt. Verbijsterd ontdekten Merkel en de Duitsers dat Griekenland jarenlang boven zijn stand had geleefd en zelfs zijn statistieken vervalste om aan de criteria voor de euro te voldoen. En Duitsland zou dan moeten meehelpen om de Griekse chaos op te ruimen? De populaire krant Bild (één miljoen verkochte exemplaren) had het consequent over de 'Pleite-Griechen', de failliete Grieken. Fijntjes nam de massakrant het voorstel van twee parlementsleden over: Athene zou toch een paar eilanden kunnen verkopen om zijn schulden te betalen? Het weekblad Focus schokte met een cover waarop de Venus van Milo haar middelvinger opsteekt.

Voor Thomas Klau, politiek analist bij de denktank European Council on Foreign Relations, was de nationalistische opstoot van Bild er ver over. 'Het was een kwetsende, denigrerende campagne tegen een ander land dat ook nog eens lid is van de Europese Unie.' Het taalgebruik van Bild is niet representatief voor de Duitse bevolking, zegt hij.

'De kwestie heeft oude wonden opengereten en nieuwe wonden geslagen', beseft Janis Emmanouilidis, EU-expert bij de denktank European Policy Centre en zelf zoon van een Griekse vader en een Duitse moeder. 'Het zal tijd kosten om die te helen en de wonden zullen blijven.'

Vanwaar die weerstand van Duitsland om financieel bij te springen? Albrecht Ritschl, hoogleraar in de economische geschiedenis aan de Londen School of Economics, ziet verschillende verklaringen. 'Door de Duitse hereniging heeft het land twintig harde jaren achter zich. Door de transfers naar het oosten heeft Duitsland een zekere mate van welstand moeten inboeten. Ten tweede heeft het publiek het gevoel dat Duitsland een netto-betaler is geworden. Dit is in de hand gewerkt door politici die onpopulaire maatregelen naar Europa afschuiven: “Wij willen het niet, maar de EU vraagt het,.'

Ritschl ziet nog een derde - delicate - reden voor de Duitse animositeit jegens Griekenland: 'Na de Tweede Wereldoorlog heeft Duitsland nooit herstelbetalingen afgedragen. Op een congres in Londen in 1953 werd een overeenkomst gesloten waardoor de kwestie werd opgeschoven tot de hereniging van Duitsland. In 1990 heeft Griekenland luid aangedrongen op die herstelbetalingen, en Griekse politici hebben ook in de recente discussies de vraag opgeworpen.'


Slecht beleid

Kanselier Merkel weerde zich lang tegen het ter beschikking stellen van kredieten voor Griekenland - over slecht beleid mag toch niet licht heengegaan worden - maar ging overstag en stelde 22,4 miljard euro ter beschikking: het was de Europese munt die nu immers in gevaar was. Maar de euro bleef onder druk en op 10 mei zien de eurolanden zich genoodzaakt het monsterachtige bedrag van 750 miljard euro voor een garantiefonds te verzamelen. Berlijn legt daarvoor 123 miljard euro op tafel.

Duitsland moet als 'Zahlmeister' nog maar eens de meubelen redden, joelt een groot deel van de Duitse pers. 'We zijn nog maar eens de idioten van Europa', kopt Bild. Op het internet plaatst de krant een rekenmodule waarop de lezer zijn of haar inkomen kan intikken en onmiddellijk ziet hoeveel belastinggeld het reddingsplan zal opslokken.

Merkel verdedigde zich: de maatregelen waren noodzakelijk voor de redding van de euro. Maar dit wil verder niet zeggen dat Berlijn het geweer van schouder verandert. De Franse minister van Economie Christine Lagarde had er in maart nog voor gepleit dat Duitsland wat zou doen aan zijn grote handelsoverschot met de rest van de EU. Duitsland zou bijvoorbeeld zijn belastingen kunnen verlagen om de binnenlandse vraag aan te zwengelen en ruimte te maken voor invoer uit andere EU-landen. Wat maakte Merkel bekend op 10 mei? Van de belastingverlagingen die de coalitie van CDU en FDP had aangekondigd, kan in de huidige omstandigheden geen sprake zijn, meldde de kanselier grimmig.

'Het is een botsing tussen uiteenlopende percepties', zegt analist Emmanouilidis. 'De Duitsers zien zichzelf in de problemen, ze maken meer schulden dan ze zelf wilden en nu moeten ze ook nog opdraaien voor het slechte beleid van anderen. Ze voelen zich de verliezers in het systeem. In de ogen van de buitenwereld zijn de Duitsers nog altijd de sterksten: zij kunnen nog het beste overweg met de crisis en de werkloosheid.'

Voor Klau is de hele 'Zahlmeister-propaganda', waarin Duitsland wordt afgeschilderd als de 'domme' financier van Europa, een zorgwekkende ontwikkeling. 'Het is begonnen in de jaren negentig, toen de CSU in Beieren op deze wijze kritiek uitte op de Europapolitiek van kanselier Helmut Kohl. Ondertussen heeft het zich ontwikkeld tot een begrip dat de realiteit lijkt te beschrijven. Dit wantrouwen zou over een lange periode kunnen leiden tot een gevoel dat de belangen van Duitsland en zijn Europese partners uit elkaar lopen.


Weerslag

Zal de huidige crisis een weerslag hebben op het Duitse engagement in de EU? 'Het was de jongste tijd al duidelijk dat de Duitse Europa-politiek niet meer de oude is, dat is een ontwikkeling die al meerdere jaren aan de gang is', zegt Emmanouilidis. 'De politiek is nu zo nationalistisch als de Franse of de Britse en is sterker geconcentreerd op het nationale belang. Men let wat meer op: wat gaat het ons kosten?'

Ook econoom Ritschl ziet dat Berlijn meer opschuift naar het Britse standpunt: 'Europa is een zaak met voordelen en nadelen, en die moeten tegen elkaar worden afgewogen.' Maar hij 'kan zich niet voorstellen dat een handelsnatie als Duitsland zich van het Europese project en van de economische en politieke vervlechting zou losmaken'. De huidige hulpprojecten zouden zelfs het begin kunnen zijn van een sterkere Europese integratie, zelfs van een centrale Europese begroting, 'maar het is ook mogelijk dat er niets gebeurt'.

Hier en daar pleit een eenzaat voor de terugkeer naar de D-mark, maar volgens Ritschl is dat 'volledig onrealistisch, ook omdat dat niet nodig is. Er zijn historische voorbeelden zoals de Verenigde Staten in de 19de eeuw. Deelstaten kenden zware financiële crisissen en gingen soms bankroet, maar dat heeft de dollar niet kapotgemaakt. De schuldencrisissen waren een belangrijke tussenstap op weg naar de fiscale en monetaire vereniging van de VS. Dat zou ook bij ons kunnen gebeuren.'


DS, 15-05-2010 (Manu Tassier)

Bijgesloten Plaatje(s)

 

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB