VERRIJZENIS NU


Een paascolumn, waarover zou die kunnen gaan in het jaar 2010? Kerstmis lijkt makkelijker. Vrede aan alle mensen van goede wil - dat is helaas nagenoeg elk jaar even actueel. Maar niet-ironische verhalen over een verrijzenis, zou dat nog kunnen? Niet dat we geen wederopstanding zouden kunnen gebruiken. Als de moderne, westerse samenlevingen vandaag buiten adem, zonder focus, verdeeld en angstig zijn, dan is dat bovenal omdat we het geloof verloren hebben dat het binnen onze mogelijkheden zou kunnen liggen om het samen anders en beter te doen. Om opnieuw te beginnen, uitgerust met de kennis van wat ons sterk heeft gemaakt en wat zwak.


In zijn net verschenen boek Ill fares the land onderzoekt historicus Tony Judt, auteur van het bejubelde Postwar, wat er is gebeurd toen we welvaart zijn gaan loskoppelen van welzijn. De onderlinge solidariteit en een gedeelde zorg voor het algemeen belang, waarden die vanzelfsprekend waren voor de sociaaldemocraten, christendemocraten en liberalen die de westerse welvaartsstaten hebben uitgebouwd, lijken vandaag verloren of minstens in groot gevaar. Waar de kloof tussen rijk en arm in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog gestaag afnam, is die de afgelopen twintig jaar alleen maar toegenomen. Tegelijk steeg ook het aantal zelfmoorden, geesteszieken en misdaden. Je kunt natuurlijk geloven dat er geen verband is. Je kunt ook geloven in de onbevlekte ontvangenis.

Judt doet dat niet. Vlijmscherp en op de dwingende toon van iemand die niets meer te verliezen heeft (wat klopt, de man is doodziek) roept hij een samenleving tot de orde die uit winstbejag, cynisme en achteloosheid die waarden, publieke diensten en instellingen waarop onze moderne beschavingen rusten, heeft weggegooid, uitgekleed en ondermijnd.

Het neoliberalisme dat de afgelopen jaren onze pensioenfondsen heeft verkwanseld en het budget heeft opgeslokt dat we nodig hebben voor scholen, ziekenhuizen en openbaar vervoer, lijkt de kredietcrisis zowaar overleefd te hebben. Er wordt geprutteld in de marge, maar de broodnodige omkering van alle waarden zagen we nog niet. Veertig jaar geleden verdiende een baas van een bedrijf ongeveer zesenzestig keer zoveel als een gewone werknemer. Vandaag is dat soms meer dan negenhonderd keer zoveel. Wie opmerkt dat in zo'n klimaat herverdeling van de welvaart en dus hogere belastingen voor veelverdieners een ethische noodzaak zijn, wordt als een stalinist weggezet. Wie snijdt in de laagste uitkeringen heet moedig te zijn. Dat is de perversie waaraan onze democratieën ten onder gaan. De zwakkeren worden genegeerd of overgeleverd aan de grillen van demagogen. Deze angstzaaiers en winstmaximaliserende graaiers hebben een gedeeld belang: hoe zwakker de instituties van de staat, hoe makkelijker zij het hebben. Bovenal moeten we dus de staat durven versterken. Niet uit nostalgie naar etatistische tijden, maar omdat wij allen de staat zijn en dragen.

Het is niet eenvoudig om bij elk concreet dossier aan te geven hoe het gemeenschappelijk belang het best kan worden verdedigd. Maar bij elke politieke of mediatieke hype zouden we expliciet deze vragen moeten stellen: wie wordt hier beter van? Verstevigt of verzwakt dit het sociale weefsel? Bevordert dit het vertrouwen of het wantrouwen tussen de mensen? Wordt onze samenleving hier rechtvaardiger en minder ongelijk van? De vele roepers die deze week weer de media beheersten, hebben zich die vragen wellicht niet gesteld. Het Grote Eigen Gelijk en het gemeenschappelijk belang zijn veelal immers moeilijk te verzoenen.

Dat is de verrijzenis die we nodig hebben: een hernieuwd geloof in wat ons samen bindt. Bij gebrek aan hiernamaals zullen we het hier moeten doen.

In Memoriam David Mills, scenarist van The Wire, The Corner en ER, afgelopen week op 48-jarige leeftijd gestorven in New Orleans waar hij werkte aan de nieuwe HBO-serie Treme over het leven van een aantal muzikanten en koks in New Orleans na Katrina. In zijn werk stond het streven naar een postraciale samenleving en dus het gemeenschappelijke belang centraal. Zie ook zijn blog: http://undercoverblackman.blogspot.com/

Geert Buelens is schrijver en hoogleraar in Utrecht


DS, 03-04-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB