'Wij zijn bang van onze pubers'


Een hogeschool moet de deuren sluiten omdat studenten er niet meer veilig heen kunnen. Is dit nu een no-go area, of wordt een reeks faits divers opgeblazen? Twee dagen rondlopen doet soms even nuanceren, maar levert ook alarmerende getuigenissen op over een haast maffieuze angstcultuur. Kuregem getuigt.


Kuregem. Grondelstraat of Rue des Goujons. Van Lintstraat. De straatnamen en het weer herinneren je eraan dat je in België bent. Maar of je nu houdt van een mediterrane sfeer of er een hekel aan hebt: dit is onbetwistbaar een Maghrebijnse enclave waar autochtone Belgen een kleine minderheid vormen. Waar elders dan op de Bergensesteenweg zie je grote reclameaffiches voor Renö Sennik - Renault Scénic in het Turks - of voor Western Union, dat amper 8 euro kosten aanrekent voor wie 150 euro naar Marokko wil sturen? Waar hebben theehuizen cafés verdrongen, hebben restaurants namen uit de sprookjes van 1001 nacht en worden in de klerenwinkels djellaba's verkocht?Kuregem is berucht als een oord van rellen, overvallen, pesterijen. Dat weet je uit het nieuws, en je ziet in de goten de glasresten van vandalisme en auto-inbraken. Op sommige straathoeken staan intimiderende groepjes allochtone haantjes met een wie-doet-ons-wat-attitude. Niemand schijnt veel te geven om verkeersregels, auto's worden hier en daar plompverloren midden op het trottoir geparkeerd. In sommige straten is de verloedering schrijnend: opengescheurde vuilniszakken, braakliggende terreinen, en achtergelaten kapotte tv's en divans. De ideale broedplaats voor normvervaging en kleine criminaliteit.

Maar dan draai je een hoek om, en sta je op een bevallig pleintje met een Turkse tandarts, een Marokkaans restaurant, een Pakistaanse nachtwinkel en zowaar nog een Belgisch volkscafeetje. Dan zie je dat de wegen netjes onderhouden worden en dat de stadsdienst volop bezig is met de heraanleg van een plein met minivoetbalgoaltjes. En vraag je je af wat dit in 's hemelsnaam te maken heeft met no-go areas: een term bedoeld om de onveiligste stukken van wereldsteden als New York, Rio of Johannesburg aan te duiden. Wijken waar je met de bibber op het lijf rondloopt, wat hier toch allerminst het geval is. Overdag toch niet.

Toch is dit de wijk waar in januari en februari 25 studenten van het Institut Supérieur Industriel de Bruxelles (ISIB) overvallen werden, waardoor de directeur van deze instelling besloot de lessen te schrappen en alles over te plaatsen naar een veel te krap gebouw in hartje Brussel. Op ontdekkingstocht dus, beginnend aan het Zuidstation.


1. URSULA

In de onschuldig ogende Onderwijsstraat, net voor de wasserette waar de kwelgeesten van de studenten 's ochtends vroeg vaak rondhingen, botsen we op Ursula, een Poolse met lang blond haar. 'Toen ik hier net woonde, dacht ik: wat voor jungle is dit? Als jonge vrouw word je wel eens vaker nagefloten, maar zoals hier had ik het nog nooit meegemaakt, in geen enkele wijk of stad - je achtervolgen, lelijke dingen roepen, intimideren. Maar na enkele weken was het voorbij. Omdat ze weten dat ik hier woon, denk ik.'


2. REDOUAN

Donderdagnamiddag. De directeur van het ISIB trekt - gevolgd door een Nederlandse cameraploeg - voor het eerst weer met een groep studenten naar het gebouw in de probleemzone. De ateliers voor de praktijklessen konden immers niet mee verhuisd worden. Een van de studenten die van het onveilige metrostation Clemenceau naar het ISIB lopen - langs de uitgebrande politiekazerne in de Van Lintstraat - is Redouan: een jongen van Marokkaanse origine die op korte tijd tweemaal overvallen werd, mes op de keel.

'De eerste keer heb ik al mijn geld en mijn gsm afgegeven. De tweede keer was om acht uur 's ochtends, toen ik op weg was naar mijn examen chemie. Opeens was ik omsingeld door een groep van wel tien man, zwarten deze keer. Ik zei dat ik geen geld op zak had. Na die eerste overval was ik slimmer geworden. Ze hebben me dan bang gemaakt en gefouilleerd. Toen ze zagen dat ik inderdaad niets had, namen ze mijn hoed en mijn bril af. Ik heb hen gesmeekt die bril terug te geven, en dat hebben ze gedaan. Ik heb zelfs nog merci gezegd. Je moet wel, er valt met die kerels niet te spotten: ze bedreigen je met de dood.'

Redouan is vandaag niet bang omdat de groep begeleid wordt. 'Maar hoe moet het volgende week? Het is allemaal zo bizar. Ik zit mijn tweede jaar op deze school, en tot in december heb ik nooit last gehad. Ze hebben ons duidelijk als doelwit uitgekozen. De enige manier om te voorkomen dat we opnieuw overvallen worden, is ons alleen nog in grote groepen verplaatsen.'


3. Schooldirecteur FRANCOIS DEBAST

In de gebouwen van het ISIB in de troosteloze Grondelstraat toont directeur Debast zich erg trots op zijn studenten. 'Maar als ik zie hoe goed ze elkaar steunen, maakt me dat ook een beetje bang. We moesten gewoon minstens een poosje weg uit dit gebouw. Voor de veiligheid van de studenten, maar ook om een escalatie te voorkomen. Wat als enkelen van hen het in hun hoofd halen zelf ook een breekmes mee te nemen, en het te gebruiken? Ik wil niet meemaken dat we straks niet alleen slachtoffers, maar ook daders op onze school hebben.'

Debast is ervan overtuigd dat de wijk rond de school het doelwit is van een georkestreerde actie. 'Op 25 jaar werd er drie keer een leraar of student overvallen in deze wijk, en nu opeens 25 op twee maanden. De enige verklaring is dat een organisatie die achter de handel in drugs, wapens en gestolen auto's zit, het jeugdige schorremorrie gebruikt om pottenkijkers af te schrikken. Dat gaat van beledigingen en verwensingen aan het adres van iedere passant die er kwetsbaar uitziet, tot met een gestolen auto de showroom van de Renaultgarage binnenrijden en er een molotovcocktail in gooien. Er heerst een klimaat van straffeloosheid in deze wijk, en er zal een sterke aanpak nodig zijn om hier opnieuw een rechtsstaat te installeren. Ondertussen probeer ik ervoor te zorgen dat de studenten in veel te krappe lokalen in de Koningsstraat toch een degelijke opleiding krijgen. Niet alleen tot ingenieur, ook tot mens: ik zou niet willen dat we racisten creëren in onze eigen instelling.'


4. PATRICK MICHAUX, straatveger

Onder het stadspersoneel staat de Grondelstraat ook bekend als 'rue des carjackings'. Op een rustige woensdagnamiddag tel ik drie auto's met stukgeslagen ramen. De oogst van de dag, tot dusver. De goten in deze nochtans zo rustig ogende straat liggen bezaaid met gebroken glas. Vorige week hebben jongeren uit de wijk hier nog een avondlijke raid uitgevoerd, waarbij tientallen autoruiten sneuvelden en één wagen in brand gestoken werd. Toch zien we iemand doodleuk zijn Renault parkeren.

'Ik woon hier al zeven jaar', zegt de eigenaar, een Franstalige Brusselaar. 'De daders zijn jongens uit de wijk, ze weten welke auto's van de buurtbewoners zijn. Die laten ze met rust, als je niets van waarde achterlaat tenminste. Maar zet hier een auto met een buitenlandse nummerplaat, en het duurt geen twee uur voor de ruiten ingeslagen zijn.'

Dan schuifelt Patrick voorbij, een onverstoorbare straatveger die als Sisyfus dagelijks aan dezelfde klus herbegint. 'Je moet het als een uitdaging zien, anders geef je het op. Ik ben een beetje een filosoof. Je kunt kiezen tussen haat voor het crapuul, of voor sympathie voor de fatsoenlijke bewoners die dankbaar zijn dat je het steeds weer komt opruimen. Ik kies voor het laatste. Het is hier trouwens niet onaangenaam werken overdag. Als je 's avonds maar tijdig weg bent, als ze auto's in brand steken en zo.'


5. LOUIS FERRAN, huisarts

In de Moderne Schoolstraat, opzij van het ISIB, vergapen we ons aan een onwaarschijnlijke stadskanker. Op de plaats van een afgebroken hoekpand zijn de fundamenten gelegd voor een nieuw gebouw. Toen kwamen er financieringsproblemen. Twee jaar later houden de ondergelopen fundamenten het midden tussen een eendenvijver en een openbare stortplaats. Voetstappen over het gebroken glas. Een wat oudere man met een versleten dokterstas - bewust versleten, je moet niet om problemen vragen.

Dokter Louis Ferran blijkt Nederlands te spreken, een exotische taal in deze wijk. Hij werkt hier al dertig jaar, en is lid van een wijkgezondheidscentrum dat patiënten behandelt tegen een sociaal tarief. Ferran is geëngageerd, maar niet blind.

'De kansarmoede zaait de kiemen van de criminaliteit. Jongeren die opgroeien zonder enig perspectief op de arbeidsmarkt gaan zich misdragen. Vooral zij die thuis niet goed opgevangen worden. Ik kom als huisarts overal, en ik kan wel zo'n beetje voorspellen met welke kinderen het fout zal lopen. Een afwezige vader, een te sterke moederbinding bij de jongens, een verkeerde schoolkeuze. Je ziet het zo gebeuren. Maar zero tolerance zal niet helpen. Door daar veel over te praten, hitsen ze die jongeren juist op. Ze hebben lol in zo'n kat-en-muisspel.'

Zelf is de huisarts één keer overvallen. 'Ik ben relatief veilig, omdat ik bekend ben in deze wijk. Ik heb ook geleerd altijd het hoofd recht te houden. Zo geef je tenminste niet het signaal dat je bang bent.'


6. YOUSSEF en BILAL, hangjongeren

Op de hoek van het Albert I-square ligt café Pony Express, dat bekendstaat als een hol van drugsdealers. Hier is het dat onze fotograaf Michiel Hendryckx vorig jaar werd overvallen, en ook nu blijkt het - zoals haast overal - onmogelijk mensen te fotograferen zonder herrie te krijgen. Voor het café stoppen voortdurend auto's. De chauffeur blijft zitten, terwijl de passagier vijf minuutjes binnengaat. In het café huist een groep zware jongens, onder leiding van een boeventronie met een litteken over zijn hele gezicht. Al wat eruit komt, zijn verwensingen aan het adres van pers en politie. Ik ben snel weer buiten.

Daar staan op de hoek vier jongens van achttien, van wie grapjas Youssef en zijn maatje Bilal het hoge woord voeren. Van de overvallen op de studenten weten de jongens niets - of toch: de daders kwamen uit een andere wijk. En voorbijlopende meisjes pesten, doen ze dat ook niet?

'Een beetje proberen te versieren wel natuurlijk', lacht Youssef. 'Dan loop ik een beetje mee en zeg dat ze een mooi kontje hebben, en dat ik daar wel eens aan zou willen likken. Maar altijd lachend, nooit agressief of beledigend.'

Zou het niet beter zijn als ze iets om handen hadden in plaats van op straat rond te hangen? 'Geef ons dan iets te doen! Werk vinden is onmogelijk. Als ze lezen dat je uit Anderlecht komt en Marokkaan bent, willen ze je niet. En verder gebeurt hier nooit iets. Er is een nieuwe coördinator van de wijkanimatie, en die stelt onmogelijk hoge eisen aan zijn team. Daarom is er geen enkele animator meer die ons een beetje kent. Wij speelden vroeger nog geregeld voetbal, maar voor onze jongere broertjes is zelfs dat er niet meer.'


7. 'FATIMA'

We komen aan de Bergensesteenweg, een winkelstraat met de kwalijke reputatie een gauwdievenparadijs te zijn. Bij valavond heerst er echter een bruisende, gezellige drukte. Fatima - een schuilnaam die ze zelf kiest - is een 38-jarige vrouw van Marokkaanse origine. Modern gekleed, met een hoedje dat strategisch gekozen lijkt om het hoofd te bedekken zonder een sluier te dragen. Echt bang is ze niet als ze hier winkelt. 'Ik ben hier ten slotte opgegroeid.' Maar ze is wel op haar ongemak als ze langs groepjes jongeren moet passeren. Zeker aan de uitgang van het metrostation. 'Jaren geleden, toen ik hoogzwanger was, hebben ze op de noodknop van de roltrap geduwd terwijl ik erop stond. Ik ben toen bijna naar beneden getuimeld, en zij maar lachen. Ze zagen niet eens in dat ik mijn kindje had kunnen verliezen.'

'Kleine criminaliteit verpest onze levens hier. Vroeger hadden mijn man en ik allebei een auto. We werken fulltime, we konden dat betalen. Maar een garagebox is te duur, en een auto zonder garage heeft geen zin. In het laatste jaar dat ik mijn auto had, heb ik hem één keer aangetroffen in de straat met een wiel eraf gevezen en één keer zonder koplampen. Kennelijk had iemand die nodig.'

Als ik opmerk dat iemand toch gezien moet hebben wie dat gedaan heeft, lacht Fatima bitter. 'Niemand durft iets te zeggen. Angst voor de gevolgen. Een poosje geleden zijn op één avond van àlle auto's op het Albert I-square de ruiten ingeslagen. Gewoon uit vernielzucht. Een vriend van mijn vader, een man van zeventig jaar, heeft dat zien gebeuren: de dader was een ventje van een jaar of vijftien uit de wijk. Die bejaarde man is naar hem toe gestapt om te zeggen dat hij iets heel slechts gedaan had, en dat hij het zou vertellen aan zijn ouders. Dezelfde avond belde die jongen aan bij die bejaarde man. Hij had een fles met een brandbaar goedje bij en een aansteker. “Als je iets zegt, steek ik je huis in brand.,'

Fatima zucht. 'Vroeger werden zulke dingen geregeld door de papa's onderling. Nu zijn de jongeren brutaler dan ooit geworden, en de vaders laten betijen. En van de politie hebben die jonge gastjes ook geen schrik. Je moet al iets heel ergs uithalen voor je in de gevangenis belandt, en als je daarvan terugkeert, vinden je vrienden je opeens een stuk cooler.'

Thuis heeft ze een jongen van dertien. 'Mijn man en ik leven met één doel voor ogen: voorkomen dat hij ook zo wordt. Dat betekent helaas dat we onze zoon veel moeten verbieden. Ik speelde vroeger met mijn broers en zussen op straat. Voor mijn zoon is dat absoluut verboden terrein. We laten hem veel aan sport doen, maar niet in deze wijk. Hij gaat naar een goede school in Brussel-centrum, en hij voetbalt in Schaarbeek - waar er veel meer sociale controle is. En we hopen dat het familiale voorbeeld hem op het rechte pad houdt. Mijn man, mijn broers en zussen en ik werken allemaal. Ik weet ook dat het crisis is, maar mensen die hun leven lang werkloos zijn: dat is toch omdat ze niet willen werken?'

Als ik Fatima bedank voor haar openhartigheid, zegt ze: 'Je bent verrast, omdat ik dat zeg als moslima. Maar het ís geen kwestie van ras of geloof. Ik geneer me dood dat een groot deel van dat jong crapuul van Marokkaanse origine is. Maar wij serieuze Marokkanen zijn ook slachtoffers, als er vanaf de derde verdieping een gek met een vuurwapen staat te zwaaien, waardoor alle winkelende mensen in doodsangst moeten wegduiken. Het is de angst voor onze eigen pubers die ertoe leidt dat het van kwaad naar erger gaat. Ik wou dat ik kon verhuizen, weg uit deze buurt. Jammer genoeg kunnen we ons dat niet veroorloven.'


8. ABDELHAMID en zijn vader

In een zijstraatje, met zicht op de Bergensesteenweg, zit een bejaarde moslim in djellaba op een klapstoeltje naar de mensen te kijken. Mohamed is zeventig, maar ziet er 85 uit. Hij is gebroken door veertig jaar hard werken, zegt zijn zoon Abdelhamid, die bij de transportmaatschappij MIVB werkt. Abdelhamid en Mohamed zijn hoffelijk, al hebben ze geen hoge pet op van de media. 'De negatieve berichtgeving is gevaarlijk. Een reporter van La Dernière Heure heeft binnen de zes uur een kalasjnikov kunnen kopen. Wat zegt dat? Als ik genoeg geld heb, koop ik binnen het uur een vliegtuig. Dit is niet de schurkenwijk waarover je in de kranten leest. Er zit kaf tussen het koren, dat zal ik niet ontkennen. De indruk wordt gewekt dat alle kleine criminelen uit Noord-Afrika komen, en die indruk is verkeerd. De Noord-Afrikanen zijn armer dan de Oost-Europeanen: die hebben meer geld, ze zijn beter georganiseerd, en daarom komen zij overal mee weg terwijl de kleine jongens tegen de lamp lopen.'

Wonen ze dan nog graag in Kuregem? 'Wat is graag? Het grootste probleem is het gebrek aan respect van die jonge kereltjes. Een grote mond tegen iedereen. Ook tegen mijn vader. Ze lachen hem uit, een respectabele oude man die zijn rug heeft gebroken met een leven van hard werken. Dat is het probleem hier, niet de verkoop van kalasjnikovs.'


Blog DS, 6-02-2010 (Steven De Foer)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB