Buurman


Het is weer zover: we zijn geraakt tot in het diepst van onze ziel, al onze zekerheden wankelen en de fundamenten van ons mensbeeld zijn aan gruzelementen geschopt. Niets blijft er over, niets dan fragmenten en angst. Dat was lang geleden. 'Vlaanderen in shock omdat doder zo op ons lijkt', citeert Het Laatste Nieuws Stefaan Lievens, een psycholoog die je om het even wat kunt doen zeggen. De Vlamingen zijn collectief het noorden kwijt want 'Ronald Janssen zou niet alleen hun eigen buurman of broer kunnen zijn. Nee, stérker nog: hij zou henzelf kunnen zijn.' 'Kunnen we dan niemand meer vertrouwen? Het is op dit ogenblik ongetwijfeld de meest gestelde vraag in dit land', meent Het Belang van Limburg. En Yves Desmet trekt in De Morgen alle registers open: 'De Vlaamse droom is in één van zijn kernwaarden geraakt.' Ronald Janssen, 'de duivel in het vermeende paradijs', heeft, omdat hij in een dorp woonde en leraar was, 'het Vlaamse ideaal tot in de kern vernietigd: de illusie dat er een omgeving zou kunnen zijn waarin men zich maximaal kan beschermen tegen het noodlot.' Het is dat de hoofdletters op waren.

Kunnen we dan echt niet meer gewoon geschokt zijn, zonder er helemaal George W. Bush over te worden? Het zal wel aan mij liggen, maar ik heb nog geen moment gedacht dat mijn buren nu ook seriemoordenaars zouden kunnen zijn. Net zomin als ik denk dat de moslims van verderop een aanslag plannen, dat dat aardige Amerikaanse koppel op de luchthaven eigenlijk stiekem van plan is om Irak binnen te vallen zonder steun van de VN of dat mijn schoonmoeder, nochtans Franstalig, straks lallend de Senaat zal toespreken. 'Hitler had een snor! Hij ging graag skiën! Er bestaan filmpjes waarop hij lacht om een mop! Zie je wel: het kan om het even wie zijn, het kan ons allen overkomen, wij zouden verdomme zelf Hitler kunnen zijn zonder het te weten! Zeg me, mama: heb je mij recent toevallig Duits horen spreken? Aaaah, daar gaat mijn wereldbeeld!'

Waar komt die gewoonte toch vandaan, om van één detail een mes te maken, dat de ziel van de natie aan flarden rijt? Waarom willen we dat zo graag? Die kerel was buurman, ja. Hij was leraar, oké. Hij ging graag wandelen, jazeker. En hij woonde op de buiten, woehoe. Moordenaars moeten iets doen, als ze niet moorden. Iedereen die weleens een interview met Jef Vermassen heeft gelezen, weet toch dat je het kwaad niet van iemands gezicht kunt aflezen? En dat seriemoordenaars jarenlang een masker van normaliteit kunnen ophouden? Wat dat betreft hebben de experts het mis, die ons bezweren dat we misleid zijn door hoe ze in boeken of films worden gepresenteerd. Patrick Bates uit American Psycho: doodnormale Wall Street boy. Hannibal Lecter: psychiater en kunstkenner. De Jack the Ripper uit From Hell: een keurige dokter. John Fowles' The Collector: een brave klerk. Geen van allen werkloze, marginale zonderlingen uit een morsig stukje grootstad, zoals de naïeve, goedgelovige, dorpse Vlaming, misleid door zijn tv, zich zijn moordenaars voorstelt. Allemaal potentieel 'wij zelf'. Het is niet waar wat de amateurpsychologen ons vertellen: de fictie heeft ons hier perfect op voorbereid. Wie een béétje opgelet heeft, hoefde helemaal niet ontredderd van zijn stoel te vallen.

Ik geloof dan ook niet dat dat hier gebeurd is. Er is de afgelopen dagen veel gepraat over Ronald Janssen, jazeker. Bij de bakker, onder familie, op het internet. Maar 'in shock' heb ik daarbij niemand gezien, laat staan wantrouwig tegenover zijn eigen buren of ervan overtuigd dat je tegenwoordig op het platteland ook al niet meer veilig bent. Gepakt, ja, meelevend, geïntrigeerd ook: we wisten al, dankzij boeken en films, dat dit soort daden tot de menselijke conditie behoren; nu zien we ze ook werkelijk plaatsvinden. Hou toch op met Vlamingen voor te stellen als simpele zielen, een volk van Jomme Dockxen, dat zich na elke tegenslag bevend verdersleept over de brokken van wat eens normaal leek, op zoek naar een witte ballon. We zijn verdomme moderne mensen. We weten dat je aan je naaste niet aan uit kunt, en dat het onheil schuilt waar je het het minste verwacht. Onze dromen, illusies of wereldbeeld zijn niet 'tot in de kern vernietigd': we stellen ze bij. Zoals volwassen mensen in een complexe wereld dat elke dag opnieuw doen.

Tom Naegels is schrijver


DS, 16-01-2010

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB