De ‘boom' van de boom

www.destandaard.be

zaterdag 12 december 2009Auteur: Ardense kerstbomen zijn miljoenenbusiness — NEUFCHATEAU - De kerstboom is in enkele decennia uitgegroeid tot een belangrijk Waals exportproduct. Vanuit heel Europa worden dezer dagen vrachtwagens volgeladen met Ardense sparren. Maar de kwekers zelf maken zich zorgen. Pascal Sertyn

Het is druk op de heuvelende wegen naar Mon Idée, een afgelegen en hoog gelegen gehucht enkele kilometers ten noorden van Neufchâteau. Gps-systemen komen goed van pas om het zware internationale vervoer met diverse nummerplaten naar de boomkwekerij Altitude 500 te loodsen. Het is niet zomaar een boomkwekerij. Het gaat om een van de grootste kerstboomproducenten van Wallonië.

De 500 staat voor de hoogteligging van het bedrijf, stelt bedrijfsleider Claude Brasseur. Maar het zou evengoed kunnen staan voor de productie. De opdracht voor de meer dan 100 medewerkers van Brasseur is om dit jaar 500.000 kerstbomen te oogsten.

De jongste jaren rijden tussen half oktober en de eerste week van december een paar duizenden vrachtwagens naar Neufchâteau en een reeks Ardense gemeenten om niet minder dan 3 miljoen kerstbomen op te halen. Voor rekening van kerstboomhandelaars uit heel Europa. Neufchâteau staat in het buitenland zelfs bekend als de Belgische hoofdstad van de kerstboom.

Het gesprek met Brasseur en Claude Guiot, de vroegere eigenaar van Altitude 500, wordt overigens herhaaldelijk overstemd door de dieselmotoren van vrachtwagens uit Slovakije, Italië en Roemenië.

Guiot is als voorzitter van de Unie van Ardense Boomkwekerijen (UAP) al jaren het boegbeeld van de kerstboomkwekers: ‘Toen ik eind jaren vijftig als pas afgestudeerd landbouweconoom boomkweker werd, keek iedereen op naar die ene kweker uit de Ardennen die het gepresteerd had om jaarlijks 50.000 kerstbomen naar Parijs te sturen', vertelt hij. Een halve eeuw later is de Waalse kerstboomexport goed voor 3 miljoen exemplaren.

De omslag gebeurde in de jaren zeventig, vertelt Guiot. ‘We verkochten heel wat bomen aan Nederlandse groothandelaars. We begonnen te beseffen dat de Nederlanders her en der in Europa onze bomen verkochten', verklaart hij. Guiot zelf maakte het mee hoe hij in het buitenland een kerstboom ging kopen en stuitte op een exemplaar uit zijn eigen boomkwekerij. Met de steun van de toenmalige Nationale Dienst voor de Afzet van Land- en Tuinbouwproducten begonnen de Ardense kwekers toen zelf op zoek te gaan naar afzetmarkten buiten de grenzen.

Vooral vanaf 1995 is de Ardense kerstboom doorgebroken in Europa, stelt Philippe Swuinen van het Waalse exportagentschap Awex. De kerstboom is een Waals exportsucces geworden. De productie ging van 1,7 miljoen bomen in 1995 naar 4 miljoen vandaag. Naast de 3 miljoen die voor het buitenland bestemd zijn, gaan nog eens drie kwart miljoen kerstbomen richting Vlaanderen.

Wallonië is nog wel een maatje kleiner dan Denemarken. Dat is van oudsher de Europese kerstboomexporteur.

Voor de werkgelegenheid in de landelijke en hooggelegen gebieden in de Ardennen is de kerstboom een godsgeschenk geworden. ‘In de regio rond Neufchâteau is de kerstbomensector al de grootste werkgever', stelt Jean-Christophe Gaussin, beheerder van UAP en het proefcentrum voor de kerstboomkweek.

Hij schat dat de kerstbomen in heel de Ardennen 350 directe en nog eens 150 onrechtstreekse arbeidsplaatsen opleveren. Een deel is wel seizoensgebonden arbeid. In de lente gaan vooral studenten de velden in voor het onderhoud van de kerstbomen: van bemesten tot snoeiwerk. In de herfst zijn de kwekers dan weer een aantrekkingspool voor landbouwers. Voor veel Waalse landbouwers is het oogsten van kerstbomen zelfs een manier geworden om hun inkomen aan te vullen en hun tractoren meer te kunnen inzetten, verklaart Claude Guiot.

Terwijl hij dat zegt, zijn enkele tientallen meters verder landbouwers volop bezig om honderden pas afgezaagde kerstbomen almaar hoger te stapelen op hun karren.

De zoektocht naar extra werk bij de landbouwers verklaart volgens Claude Guiot ook waarom bij het oogsten weinig buitenlandse werkkrachten worden ingezet. Hij schat hun aandeel in de seizoensarbeid tussen 10 en 20 procent. Het gaat vooral om Polen en Bulgaren.

De groei van de Ardense kerstboomsector de voorbije tien jaar heeft wel voor een serieuze breuk met het verleden gezorgd. De kwekers zijn in ijltempo aan het professionaliseren. Dat gaat samen met belangrijke investeringen zoals in de uitbreiding van de productie. Een kerstboom is bovendien pas klaar om te oogsten na zeven jaar. ‘Maar dan heb je nog maar een kleine boom van zowat een meter', legt Jean-Christophe Gaussin uit. Het publiek valt echter vooral voor exemplaren tussen anderhalve en twee meter en die kunnen pas na elf à twaalf jaar worden geoogst, gaat hij verder.

‘En wie in het buitenland klanten wil lokken, moet er ook voor zorgen dat hij of zij de bestelde hoeveelheden kerstbomen kant-en-klaar aanbiedt aan de transporteurs. Wie dat niet doet, verliest een groot deel van zijn winstmarge', verklaart kerstboomkweker Gabriel Collin uit Houdremont.

Kant-en-klaar betekent vandaag machinale verpakking van kerstbomen en stapeling op palletten. Het vereist ook investeringen in zeer zwaar materiaal om in alle weersomstandigheden te kunnen oogsten. De oogst in 2008 gebeurde grotendeels in de sneeuw, de oogst dit jaar werd bemoeilijkt door heel veel regen.

Heel wat kleinere kwekers zijn er de voorbije jaren mee opgehouden omdat ze financieel niet opgewassen waren tegen dergelijke investeringen. Gabriel Collin is een kleinere kweker die de stap wel heeft durven zetten. Hij is nog maar sinds begin jaren negentig kerstboomkweker. ‘Het begon als een aanvulling op mijn job als zelfstandige elektricien. Een perceel beplanten met enkele duizenden kerstbomen werd toen door velen gezien als een bijverdienste', stelt hij. Die tijd is voorbij, vertelt hij. Vanaf januari wordt hij overigens samen met zijn zoon voltijds kerstboomkweker. Hij beschikt over zo'n 20 hectare en heeft uitzicht op een jaarproductie van 40.000 kerstbomen.

Het ledenaantal van de UAP zegt ook veel over de schaalvergrotingsnood. De vereniging telt nog circa 30 kerstboombedrijven. De overblijvers zijn overwegend familiebedrijven die al meerdere generaties lang kerstbomen kweken. En de kleinere kwekers van vandaag zijn verscheidene maatjes groter dan de kleine kwekers van twintig jaar geleden. ‘De kleinste oogsten halen jaarlijks tussen 25.000 en 150.000 kerstbomen', verklaart Gaussin.

En wat brengt de toekomst? Voor het boegbeeld van de Ardense kerstboomsector, Claude Guiot, is het een groot vraagteken. Eerst wil hij het goede nieuws op een rijtje zetten. De voorbije jaren zijn de Ardense kwekers erin geslaagd om het exportoverwicht van Denemarken gevoelig af te zwakken dankzij lagere productiekosten en een transportvoordeel.

De productie van een kerstboom in Wallonië is tot 20 procent goedkoper dan in Denemarken en de transportkosten liggen tot 40 procent lager, is te horen bij de Ardense kwekers. Het heeft ervoor gezorgd dat Wallonië een heel sterke positie inneemt op de Franse kerstbomenmarkt, terwijl het in Groot-Brittannië marktaandeel wint op de Denen.

Guiot wijst er echter op dat de vooruitgang de voorbije jaren ook veel te maken heeft met de kerstbomen zelf. De jongste tien jaar is de klassieke spar verdrongen door de veel onderhoudsvriendelijker maar ook veel duurdere Nordman-spar.

Dat heeft geleid tot een grote omzetstijging. Temeer omdat de prijs van de Nordman jaar na jaar steeg omdat de vraag systematischer groter was dan het aanbod.

Al die groeimotoren zijn echter aan het stilvallen, waarschuwt Guiot. De grote bedreiging is overproductie.

De populariteit van de Nordman-variëteit resulteerde in een sterke toename van de aanplantingen. Guiot stelt vast dat de prijzen van de Nordman tot maximaal anderhalve meter niet meer stijgen. Hij verwacht dat de komende jaren ook een einde komt aan de prijsstijgingen voor de bomen tussen anderhalve en twee meter. Dergelijke exemplaren maken vandaag de bulk uit van de verkopen.

De komende twee tot drie jaar zijn cruciaal, stelt Claude Guiot onomwonden. ‘Het grote gevaar is dat we net als in het verleden met de klassieke spar weer te maken krijgen met de varkenscyclus, waarbij jaren met hoge prijzen afgewisseld worden met jaren waarin geen geld kan worden verdiend met kerstbomen omwille van overproductie.'

De enige manier om dat te vermijden is de komende jaren nieuwe afzetmarkten aanboren, oordeelt hij. En daarbij kijken de Ardense kerstboomkwekers vooral naar een verdere groei op de Italiaanse markt en proberen ze voet aan de grond te krijgen in Centraal-Europa en in het bijzonder Hongarije.

Jean-Christophe Gaussin van de UAP wijst er ook op dat de Waalse kwekers de voorbije jaren geïnvesteerd hebben in een nieuwe kerstboomsoort. De Fraseri combineert de sparrengeur van de klassieke den met de onderhoudsvriendelijkheid van de Nordman. En de Fraseri is bovendien nog iets hoger geprijsd dat de Nordman.

En het gevaar van de artificiële kerstboom? Volgens Gaussin blijkt uit studies dat de marktaandelen van de kunst- en de echte kerstbomen al jaren vrij stabiel zijn.

‘Een derde koopt een kunstspar, een derde een natuurspar en nog een derde van de bevolking koopt geen spar.' De Union Ardennaise des Pepiniéristes heeft niettemin besloten om een studie te laten uitvoeren om meer zicht te krijgen op het aankoopgedrag van de Belgen.

Mijn mening:

Ik vind dit een zeer goed artikel. Wat ik erg mooi vind is dat een klein land als België toch aan zo'n exporthandel doet, aangezien wij niet over zoveel grondstoffen beschikken. Ook doe ik mijn petje af voor de goede samenwerking tussen de eigenaar (Brasseur), de vorige eigenaar (Guiot) en de UAP (unie van Ardense boomkwekerijen). Dit zorgt ervoor dat ze realistisch en met beide voetjes op de grond blijven. Waardoor de bestaanskans voor deze boomkwekerij alleen groter wordt. Als laatste wil ik nog even zeggen dat ik het mooi vind dat men voornamelijk met belgische werknemers werkt! Zo verzekeren we een toekomst voor onze economie en onze bevolking.