TURKS NATIONALISME BOTST MET EUROPA


Dat Turkije nog lang geen ideale nieuwe EU-lidstaat is, komt volgens DIRK ROCHTUS niet door religieuze verschillen met West-Europa, maar door een maatschappelijk probleem: het kritiekloze nationalisme.


In de schaduw van het mausoleum van Atatürk, de stichter van de seculiere Turkse republiek, bezigde de Amerikaanse president Obama uitspraken over Turkije als brug tussen 'het Westen en de islamitische wereld'. Ze hebben bij ons het debat over het Turkse EU-lidmaatschap weer aangezwengeld. Dirk Verhofstadt van de denktank Liberales steekt van wal met een pleidooi voor de toetreding van Turkije (DS 7 april).

Als de 'erfgenamen van het Ottomaanse Rijk' inderdaad bij de Europese familie willen horen, moeten ze hun toegangsticket wel verdienen. In de vijf decennia die bijna zijn verstreken sinds het Associatieakkoord van 1963 heeft Ankara nog maar weinig bewezen. De religieusconservatieve Partij voor Gerechtigheid en Ontwikkeling (AKP) heeft tijdens haar eerste ambtstermijn vanaf 2002 wel heel wat hervormingen doorgevoerd, maar is in haar ijver gestokt in het jaar 2005, paradoxaal genoeg het jaar waarin de Europese Unie (EU) het licht op groen zette voor de onderhandelingen over het acquis communautaire, het geheel van Europese wetgeving dat elke kandidaat-lidstaat moet overnemen. Verhofstadt jubelt omdat de doodstraf voor PKK-leider Öcalan werd omgezet in levenslang - een teken van beschaving -, maar zwijgt over de gevangenisstraf van tien jaar die het Turks-Koerdische parlementslid Leyla Zana boven het hoofd hangt. Volgens de openbare aanklager zou de dame 'publiciteit' hebben gemaakt voor de PKK, de verboden Koerdische separatistenorganisatie. Leyla Zana, die overigens de Andreï Sacharov-Prijs voor de Vrijheid van Denken kreeg van het Europese Parlement, mocht in de jaren '90 al een paar jaar van het Turkse gevangenisleven genieten omdat ze een gedeelte van haar eed als lid van het Turkse parlement in het Koerdisch had afgelegd.

Nu beweert Verhofstadt dat de toetreding van Turkije tot de EU juist tot de bescherming van de rechten en vrijheden van elke Turkse burger, dus ook van mensen zoals Zana, zou moeten leiden. De vraag is of het de taak van de EU is om een staat op betere gedachten te brengen op het vlak van de mensenrechten door die staat dan maar lid te laten worden. Dat Verhofstadt bekommerd is om de rechten van de Turkse vrouwen en van de Turkse Koerden, is ontroerend, maar dan moet hij de bewindvoerders in Turkije van de noodzaak daarvan overtuigen met intrinsieke argumenten.

De status van kandidaat-lidstaat heeft de Turkse samenleving inderdaad geholpen op de weg naar meer democratie. Op het ogenblik dat het een lidstaat van de EU wordt, zou Turkije zich echter tot een Europees land in de ware zin van het woord moeten hebben ontpopt. Daarmee raken we de essentie van de discussie aan. De voorstanders van Turkije als EU-lid stellen dat het Ottomaanse Rijk altijd al deel uitmaakte van de Europese geschiedenis. Die banden zijn er, maar ze zijn economisch van aard, en de 'gemeenschappelijke' geschiedenis zelf bestond vooral uit militaire confrontaties met Oostenrijk, Rusland en Griekenland.

De tegenstanders van Turks EU-lidmaatschap beweren dat de Turkse wereld niet de Europese ontwikkelingstadia zoals Renaissance en Verlichting heeft doorlopen. Dat wreekt zich in het gebrek aan zelfkritiek dat de Turkse samenleving kenmerkt. Veel wat met de staat en de natie te maken heeft, is boven alle twijfel verheven. Tegenover Turkse studenten die zonder enige zweem van intellectuele kritiek de lof zingen van hun natie zou je willen zeggen: 'Praat alsjeblief als een burger, niet als de staat.' Skander Nasra (DS 8 april) verwijst naar het Ottomaanse Rijk als 'een imperium waar zowel christenen, joden als moslims vreedzaam zij aan zij leefden'. Laten we het aan historici over om een meer genuanceerd beeld op te hangen van een rijk dat ook zijn schaduwzijden had. Mocht Turkije zich willen beroepen op het zogenaamde multi-etnische en multireligieuze karakter van het Ottomaanse Rijk om zijn EU-ambities te onderbouwen, zou het die principes op eigen bodem moeten doortrekken ten opzichte van de Turkse burgers van Koerdische afkomst, de christenen en de talrijke alevieten, een heterodoxe stroming binnen de islam.

Een staat die Europees wil zijn, moet zich net zoals elke andere Europese staat bekennen tot zijn geschiedenis in al haar aspecten. Duitsland en Spanje bijvoorbeeld schuwen zich niet voor de brede maatschappelijke discussie over de duistere kanten van een autoritair verleden.

Verhofstadt vreest dat Turkije in de klauwen van het fundamentalisme zou vallen, mocht de EU haar deuren sluiten. Dat gevaar is onbestaande. Het fundamentalisme heeft in Turkije geen traditie en kent er amper aanhang. Het religieuze conservatisme is er wel sterker, maar de opdoffer die de AKP bij de gemeenteraadsverkiezingen van 29 maart kreeg (ze viel van 47 terug op 39 procent tegenover 2007) toont een drang naar correctie aan bij de bevolking tegenover de religieuze agenda van de regeringspartij. De kritiek op een Turks EU-lidmaatschap kan niet worden gereduceerd tot vrees voor de islam. Ze slaat ook op het zelfgenoegzame staatsnationalisme dat welig tiert in Turkije.

Dirk Rochtus doceert internationale politiek aan de Lessius Hogeschool Antwerpen.


DS, 11-04-2009

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB