Moslimbanken blijven staan


Islamitische banken doen het wonderwel in de kredietcrisis. Ook niet-islamitische banken storten zich op het islamitisch bankieren, met Groot-Brittannië op kop. In Nederland stelt het nog weinig voor.


De financiële crisis zou wel eens positief kunnen uitpakken voor het imago van de islam.

Er doet zich een opvallend verschijnsel voor: islamitische banken vallen niet om en hun kapitaal verdampt niet, tot nu toe althans. Er zijn zelfs berichten dat de Amerikanen willen onderzoeken of islamitisch bankieren een bijdrage zou kunnen leveren aan de oplossing van de huidige crisis.

Er bestaat al langer belangstelling voor islamitisch bankieren maar die had tot nu toe vooral te maken met klantenwerving. Veel moslims hebben bezwaar tegen rente en ook eisen ze schone beleggingen, in activiteiten die niet strijdig zijn met de sharia.

Ook niet-islamitische banken hebben zich uit puur zakelijke overwegingen op het islamitische bankieren gestort, want daarmee valt geld te verdienen. Britse banken, koplopers op dit terrein, hebben zelfs shariadeskundigen uit Saoedi-Arabië en andere moslimlanden in dienst, die beoordelen of een zakelijke constructie voldoet aan de islamitische wetgeving.

De verschillen tussen Groot-Brittannië en Nederland springen in het oog. In Groot-Brittannië zijn alle mogelijke financiële producten en diensten in islamitische vorm verkrijgbaar, ook bij niet-islamitische, commerciële banken: verschillende soorten islamitische hypotheken, creditcards, aandelen, studentenrekeningen, autoverzekeringen.

In Nederland stelt islamitisch financieren weinig voor. De Rabobank en de Bilaa Ribabank in Leiden experimenteerden een tijdje met een islamitische halalhypotheek. De plannen sneuvelden, omdat de fiscus weigerde de hypotheekrenteaftrek toe te passen op het extra geld dat ook klanten van islamitische banken, zij het onder een andere naam dan rente, kwijt zijn bij de aflossing van hun huis. Daardoor kan een halalhypotheek in Nederland onmogelijk concurreren met een gebruikelijke hypotheekvorm. Maar in Engeland, waar geen hypotheekrenteaftrek bestaat, rekende de krant The Guardian voor dat een halalhypotheek soms concurrerend kan zijn. Britse banken melden dat er, op bescheiden schaal, ook onder niet-moslims belangstelling bestaat voor islamitische financieringsvormen.

Vorig jaar kondigde Wouter Bos een onderzoek aan naar mogelijkheden om islamitisch bankieren te stimuleren. Er is een groeiende markt, waarvan tot nu toe vooral Londen, Doebai en Maleisië profiteren. Wereldwijd zijn er zo’n 300 islamitische banken of andere financiële instellingen.

De nieuwe interesse voor islamitische economie gaat verder dan alleen maar het verkennen van een nieuwe markt. Breed leeft het besef dat de financiële crisis een principiële herbezinning onontkoombaar maakt. Islamitische of andere theologie is oninteressant voor economen, maar wel kunnen ze onderzoeken of onderliggende principes van de ’islamitische economie’ zouden kunnen bijdragen aan een oplossing voor de huidige crisis of het voorkomen van een volgende crisis.

’Islamitische economie’ is, althans in zijn moderne vorm, een betrekkelijk jong verschijnsel. De theorievorming begon ruim vijftig jaar geleden. Islamitische economie is, om misverstanden te vermijden, niet hetzelfde als de economie van moslimlanden.

Ook daar verlopen de meeste transacties via conventionele financiering, via banken die rente berekenen. Er zijn zelfs moslimlanden waar de halalhypotheek niet voorkomt.

Maar in bijvoorbeeld een land als Maleisië hebben islamitische instellingen toch een flink aandeel van de financiële sector in handen. Ze hebben ook niet-islamitische klanten, die als positief punt de actieve begeleiding van de klant noemen. Het basisprincipe is dat je niet rijk mag worden puur en alleen met windhandel in geld. Financiële transacties moeten altijd een relatie hebben met reële economie van goederen of diensten. Islamitisch uitgedrukt: de Koran vindt winst uit handel goed maar keurt rente, woeker en speculatie af.

De eerste banken die volgens islamitische principes werken zijn sinds de jaren zeventig actief. Ze zijn ook binnen de islamitische wereld omstreden. De kritiek komt uit twee totaal verschillende hoeken. Fundamentalisten verwijten islamitische banken dat ze alleen maar via een woordenspel de verboden op rente en speculeren omzeilen en daarom niet verschillen van gewone banken. Veel vrijzinnige moslims zien het precies zo, met dit verschil dat zij geen principieel bezwaar hebben tegen modern geldverkeer.

Deze vrijzinnige modernisten voerden vanaf eind negentiende eeuw de boventoon in de discussie. In die periode koloniseerden westerse mogendheden steeds grotere delen van de moslimwereld. Volgens islamitische modernisten waren hervormingen in westerse zin onontkoombaar.

Ze stelden dat het woord riba in de Koran niet ’rente’ betekende maar woeker. De woeker was honderd jaar geleden in het Midden-Oosten schrijnend. Boeren waren voor hun zaaigoed op handelaren aangewezen, die rustig een rente berekenden van 150 procent op jaarbasis. Ze leverden zaaigoed en vier maanden later moest de boer, na de oogst, anderhalf maal zoveel teruggeven. Dergelijke praktijken, die vloekten met het riba-verbod, waren toentertijd gemeengoed in de moslimwereld. De banken waren daarom volgens modernisten ook vanuit het oogpunt van de islam een vooruitgang.

Ze werkten volgens westerse economische principes, er waren toen nog geen islamitische banken. Tot de tegenstanders behoorden rijke kooplui van de bazaar, die tot dan toe de grootste financiële macht hadden vertegenwoordigd en vreesden hun invloedrijke positie kwijt te raken. Het is tekenend dat in het huidige Iran juist zij een steunpilaar voor het fundamentalistische ayatollahregime vormen.

De pleitbezorgers van islamitisch bankieren nemen een middenpositie in.


© Trouw, 09-12-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB