'Intellectueel is hier bijna een scheldwoord' - Interview met Paul Verhaeghen, schrijver en wetenschapper aan Syracuse University


Paul Verhaeghen werkt al ruim tien jaar als psycholoog aan de universiteit van Syracuse in de staat New York. Bij ons is hij vooral een gevierd schrijver, die telkens weer past voor het prijzengeld, omdat de belastingen die hij er in de VS op zou betalen, een 'protofascistisch regime' zouden dienen.


Het beleid van George Bush openlijk verwerpen is één ding. Grote sommen eerlijk verdiend geld aan je neus laten voorbijgaan om die woorden kracht bij te zetten, dat is nog iets anders. Paul Verhaeghen deed het al vier keer: toen hij in 2005 de F. Bordewijkprijs, de Cultuurprijs en een nominatie voor de Gouden Uil ontving voor zijn roman Omega minor, en toen hij drie jaar later de Independent Foreign Fiction Prize kreeg voor de Engelse vertaling van datzelfde boek.

Telkens liet hij het prijzengeld, samen 32.000 euro, meteen storten op de rekening van de American Civil Liberties Union, een vereniging die ijvert voor een betere naleving van de burgerrechten.

Als hij het geld zelf zou aannemen, zo lichtte hij toe, dan zou hij er in de Verenigde Staten belastingen op betalen en dus extra steun verlenen aan een 'protofascistisch regime'. Straffe taal, waar Verhaeghen nog altijd achter staat. De kiemen voor het nazisme dat hij beschrijft in Omega minor, ziet hij vandaag opnieuw in de VS.

'Toen het schandaal rond Abu Ghraib losbrak, was ik Omega minor aan het vertalen naar het Engels. Ik zat in de eerste helft, Berlijn in de jaren dertig. Het is moeilijk de parallellen niet te zien: een blind nationalisme, een woekerend populisme - Obama en Kerry worden door de Republikeinen “intellectueel,, “professoraal, en “elitair, genoemd, en dat zijn geen complimenten - wijdverspreid nepotisme en corruptie, vervlechting van de regering met het militair-industrieel complex, verdachtmaking van de politieke tegenstrever (vandaag de dag: “Obama is vriendje met terroristen,). En, als voornaamste parallel, een regering die zich zeer gewelddadig boven de wet stelt. Ze foltert krijgsgevangenen en onttrekt ze aan het juridische apparaat, ze luistert op grote schaal illegaal telefoongesprekken en e-mailconversaties af, ze begint een grootschalige oorlog tegen een natie die geen bedreiging vormt en fabriceert dan maar zelf bewijzen van zo'n dreiging en ze houdt vijf jaar lang een propagandamachine draaiende die mordicus beweert dat het met die oorlog heel erg goed gaat. De media hielpen mee, zij spuwden grotendeels kritiekloos wat de regering hen vertelt, en doen dat nog steeds.'


Hoe diep is het Amerikaanse protofascisme dat u ziet, geworteld in de maatschappij?

'Wie de Amerikaanse politiek volgt, weet dat Amerikanen een ander wereldbeeld hebben dan Europeanen. Religie en nationalisme, twee trekken die de excessen van de twintigste eeuw in Europa nagenoeg hebben uitgeroeid, zijn in de Amerikaanse geest nog springlevend. Sterker nog, die twee karakteristieken zijn vervlochten in het ultieme beeld dat Amerikanen van hun land hebben: Amerika's Uitzonderlijkheid. Amerika is the greatest nation on earth, the shining city on the hill, the beacon of hope, en 's werelds enige verdediger van vrijheid, vrede en het blijkbaar oh zo wankele ideaal der democratie. De vier woorden die Amerika typeren zijn nog steeds: Jezus, de vlag, Wall Street en our troops.'

'Er heerst ook een verontrustende bereidwilligheid om zonder nadenken en zonder ironie achter de Leider aan te lopen. Amerikanen gaan naar de stembus, kiezen hun president, en dat is dan het einde van hun democratische plicht.'

'Dat Bush nu bijzonder onpopulair is, heeft niets te maken met zijn ideeën, maar alles met het feit dat het land aan de grond zit: de oorlog in Irak kent maar geen einde, Osama Bin Laden is nog steeds op vrije voeten, en Wall Street verkruimelt voor onze ogen. Het begon met Katrina, denk ik: de incompetentie in de nasleep van de orkaan heeft veel mensen de ogen geopend.'


U stelde al dat Amerikanen conservatiever zijn dan Europeanen, minder belang hechten aan informatie en een probleem hebben met de vrijheid van meningsuiting. Maar ook dat er een beter klimaat is voor wetenschappelijk onderzoek. Hoe verklaart u die paradox?

'Als je de statistieken volgt - er staan er een paar op mijn blog, verhaeghen.blogspot.com - dan kunt u zien dat dat enthousiasme voor de wetenschap onder Bush, in dollars uitgedrukt, fors is verminderd. Sterker nog, onder Bush stond ook het wetenschappelijk denken zelf onder verdenking: de evolutietheorie en de intelligent design-nonsens worden zo'n beetje op gelijke voet geplaatst, stamcelonderzoek wordt om politieke redenen aan banden gelegd, en het is pas sinds een paar jaar dat er met tegenzin wordt toegegeven dat het broeikaseffect door menselijke activiteit is veroorzaakt en dat we er wat aan moeten doen. Wetenschappers zijn notoire anarchisten, dus wij overleven het wel. Maar de druk om technologen te worden in plaats van wetenschappers is zelfs in mijn branche, de psychologie, groot.'


Hoe is het kunnen gebeuren dat, in het Amerika dat u zo conservatief noemt, de Democraten nu toch een zwarte presidentskandidaat hebben?

'Democraten zijn iets meer kleurenblind dan Republikeinen - dat is geen mening, dat is een feit. Als Obama verkozen wordt, dan zal dat niet zijn door zijn huidskleur, maar ondanks zijn huidskleur. Politicologen hebben berekend dat er ongeveer zes tot tien procent van de bevolking tegen Obama zal stemmen omdat hij zwart is.'

'Dat Obama ondanks dat racisme op dit moment zes procent voorop ligt, in een land dat de afgelopen acht jaar zeer sterk gepolariseerd werd en dat traditioneel een hoge partijgetrouwheid kent, is een heel sterk bewijs dat Amerikanen de Republikeinen en hun klungelige aanpak van zo ongeveer alles grondig beu zijn, maar vooral ook dat Obama een charismatisch figuur is die een uitstekende campagne heeft gevoerd, een visie voor de toekomst heeft, en zich weet te omringen met de juiste adviseurs.'


Wat zal er veranderen als Obama president wordt? En wat als McCain president wordt?

'Een van de belangrijkste verschillen tussen verkiezingen in de VS en in België is dat de Amerikaanse president sowieso vier jaar lang aan de macht blijft. Verkiezingsbeloften worden dus niet zo strikt nageleefd. Herinner u dat Bush beloofde een uniter not a divider en een compassionate conservative te zijn. Ik heb de indruk dat het in deze ronde vooral een keuze is tussen een voortzetting van het huidige beleid en iets wat een stuk meer begint te lijken op het West-Europese model van een sociaal gecorrigeerde markteconomie met een internationaal beleid gericht op diplomatie in plaats van militaire macht. Vergeet ondertussen niet dat de bailout van Wall Street ons 700 miljard dieper in de schuld heeft gestoken - 2000 dollar voor elke inwoner van de VS. Dat betekent hoe dan ook dat we elke zaterdag tot het eind van ons leven auto's zullen moeten gaan wassen voor de regering.'


Steunt u Obama nog even enthousiast als in het begin van zijn campagne?

'Meer dan ooit. De afgelopen weken hebben pijnlijk duidelijk gemaakt dat McCain (a) geen plan voor de toekomst heeft, (b) zich niet weet te omringen met adviseurs die een plan voor de toekomst hebben, en (c) een vuil vechtertje is wanneer hij in de hoek gedrukt wordt.'

'Ook het idee dat Sarah Palin - een mevrouw die Alexandra Coolen de weldenkende moeder der verdraagzaamheid doet lijken - president zou kunnen worden, is redelijk huiveringwekkend. Obama heeft zich ondertussen laten kennen als een man die voeling heeft met die zo belangrijke “middenklasse, van Amerikaanse kiezers, als iemand die zich niet uit zijn lood laat slaan, en als iemand die de juiste mensen weet aan te spreken.'


Praten over politiek ligt moeilijk voor Amerikanen. Geldt dat taboe ook onder intellectuelen?

'Ja. Tenzij in kleine enclaves zoals Berkeley of Manhattan. Maar noemt u ons (schrijvers, professoren...) vooral geen intellectuelen. Dat is hier bijna een scheldwoord.'


Na 'Omega minor' zei u wellicht geen boeken meer te zullen schrijven, bij gebrek aan innerlijke noodzaak. U hebt anders wel zeer sterke gevoelens over Amerika. Waarom smeedt u daar geen roman uit?

'Politieke boosheid vertaalt zich slecht in romans. Politieke boosheid moet tot politieke actie leiden.'

www.verhaeghen.blogspot.com


DS, 31-10-2008 (Dorien Knockaert)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Ik denk dat sommige Amerikanen inderdaad een probleem hebben met het recht op vrije meningsuiting, tenminste toch als die mening niet overeenstemt met die van henzelf.

Ik ben verder ook heel erg benieuwd wie de presidentsverkiezingen gaat winnen, hoe de verliezer gaat omgaan met zijn verlies en vooral naar wat er nu juist gaat veranderen in Amerika.