School als de muilezel van de samenleving


BRUSSEL - 'Amok op de tram, de school moet het oplossen. Jongeren zijn te dik? De school moet het oplossen.' In meer dan één leraarskamer is de klacht te horen. 'De muilezel van de samenleving mag het onderwijs niet zijn', zegt Leo Bormans, hoofdredacteur van 'Klasse'. 'Maar er is wel degelijk een maatschappelijke verantwoordelijkheid.'


'Van de school wordt zodanig veel verwacht dat we prioriteiten moeten kiezen. Zo gaan we ons volgend jaar concentreren op het gezondheidsbeleid en de voorbereiding op het rijbewijs. Vanuit de overheid worden we daartoe gestimuleerd en we zullen dat proberen te doen. Maar nog meer thema's kunnen we er niet bijnemen.'

Wilfried De Rijck is directeur van het Koninklijk Atheneum in Mortsel en ziet bij elk actueel thema de hoofden in de richting van het onderwijs draaien. 'Als er bijvoorbeeld drugsproblemen zijn, dan moet de school het oplossen. Net zoals de school de problemen van orde en tucht moet oplossen. Steeds meer krijgen we taken toegeschoven die tot de opvoeding behoren.'

'We zijn bereid om oplossingen te zoeken. We zijn niet alleen lesgevers, maar ook opvoeders. En we willen meegaan met de maatschappij. Maar het moet wel nog haalbaar blijven. We moeten het als school aankunnen, in het oog houdend dat onze lessen van een goed niveau blijven. Want in de eerste plaats hebben we de verplichting om de eindtermen te behalen.'

Als voorbeeld van een gezinssituatie die de school binnensijpelt, geeft hij een vader en moeder die op het oudercontact hun hart uitstorten. 'Het gebeurt regelmatig dat ouders klagen dat ze geen controle meer over hun kind hebben, en ze kijken dan naar ons. We proberen dan samen een oplossing te zoeken, maar wij kunnen ook niet toveren. Bovendien moet er ook in het gezin iets gebeuren.'

In het lager onderwijs leven dezelfde ervaringen. 'Zo had een moeder problemen om haar kind op tijd het bed in te krijgen', zegt Veronique De Middeleer, directrice van Sint-Franciscus in Melle. 'Die moeder vroeg aan de onderwijzeres van haar kindje om in de les extra aandacht te besteden aan het belang van de bedtijd.'

'Dergelijke vragen zijn gelukkig een uitzondering, maar je ziet ze toch steeds vaker opduiken. En wat moet je dan doen? Je kunt dat niet wegwuiven, want voor die vrouw is dat een ernstig probleem. Maar wij kunnen daar als school niks aan doen. Als oplossing hebben we de vrouw op weg gezet, via gesprekken. Maar de uiteindelijke oplossing lag bij zichzelf.' Een gelijkaardige evolutie ziet De Middeleer in de zindelijkheid van de kleuters. 'Terwijl het zindelijk maken van de kindjes vroeger een verantwoordelijkheid van de ouders was, zie je dat ouders dat - onbewust - steeds meer van de school verwachten. We moeten grenzen stellen, we kunnen niet anders.'

De hoofdredacteur van Klasse, Leo Bormans, heeft alle begrip voor deze klachten, maar wijst daarbij wel op de maatschappelijke verantwoordelijkheid van het onderwijs. 'De school heeft een verantwoordelijkheid omdat ze dingen kan doen die in sommige gezinnen uitgesloten zijn. Waar moet bijvoorbeeld een kind naartoe met ouders die psychisch niet gezond zijn? Leraren hebben een belangrijke functie in het detecteren van problemen.'

Bormans noemt de school ook een 'sociaal oefenterrein'. 'Vroeger waren het gezin en de straat het oefenterrein voor een volwassen leven. Op straat leerde je met mensen omgaan. Je leerde er de vaardigheden om later ook in de “echte, samenleving te overleven. Intussen hebben we de kinderen van de straat geplukt en voor een computer gezet. Daardoor is nu de school het enige sociale oefenterrein geworden.'

Hij begrijpt dat het voor de scholen niet gemakkelijk is om daarop in te spelen. 'Het belangrijkste is dat de leerlingen zich goed voelen. Als dat niet het geval is, kunnen ze ook niet goed presteren.' Bormans begrijpt dan ook niet goed het argument dat lesgeven de corebusiness is, en dat andere zorgtaken op de tweede plaats komen. 'Iemand met zelfmoordgedachten zal niet veel aan de lessen wiskunde hebben. Daarom is het belangrijk in de eerste plaats een warme school te hebben, en die warmte kost geen geld.'


DS, 29-04-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Dit is een moeilijke kweste waar niet echt zwart-wit op geantwoord kan worden. Ik vind dat de school een vrij grote opvoedende functie heeft. De jongeren spenderen immers meer tijd (wakker) door op school dan thuis tijdens een gewone schooldag. Het is dus niet uit te sluiten dat de school een opvoedende functie heeft, maar die opvoedende functie mag niet te ver uitbreiden. volgens mij kan de school bijvoorbeeld zoals in het artikel wordt aangehaald niet verantwoordelijk worden gesteld voor leerlingen die amok maken op de tram. Dat is de verantwoordelijkheid van de jongeren op dat moment. Vanaf dat de jongeren de school betreden worden het leerlingen denk ik. Uiteraard zijn ze de weg van en naar school ook 'leerlingen' maar als ze zulke daden op de tram doen zijn ze voor mij leerling-af .

Mijn besluit. De school is tot op zekere zin verantwoordelijk voor jongeren en heeft een opvoedende functie, maar deze rijkt niet tot in het oneindige...

Voor mij persoonlijk is de opvoedende functie van de school heel belangrijk. Leerlingen komen in de eerste plaats naar school om iets bij te leren, maar daarmee houdt het absoluut niet op voor mij. Leerlingen moeten tijdens de schooluren ook opgevoed worden tot burgers. Dit is zeker niet eenvoudig te verwezenlijken. Binnen de school zou je er in moeten kunnen slagen om iedere leerling binnen de lijnen te kunnen laten lopen. Buiten de school ligt dit al iets moeilijker ... Ik vind dat leerlingen die zich naar de school begeven of van de school naar huis gaan nog steeds leerlingen zijn en dat zij dan ook nog steeds "de reputatie" van de school met zich meedragen. Ik vind dus dat leerlingen ook voor daden buiten de school tijdens de schooluren bestrafd moeten worden.
Tijdens de weekends is dat dan weer wat anders ... Hiervoor heb ik niet echt een oplossing, maar als ouder moet je ook je verantwoordelijkheid nemen!

Besluit: De scholen moeten zich nog meer gaan toeleggen op de opvoeding van hun leerlingen!

Ondanks alles en juist daarom


Leo Bormans is verbaasd over de scherpe reacties na het artikel 'De school als muilezel van de samenleving' (DS 29 april). 'Lesgeven, de corebusiness van het onderwijs? Daar ben ik het niet mee eens.'


We praten voor TV.Klasse met een meisje van 21. Ze is nog altijd in behandeling. 'Ik heb toen ik vijftien was dikwijls zelfmoord willen plegen', zegt ze. 'Gelukkig was er op het juiste moment die éne leraar die gezien had dat ik mezelf aan het krassen was. Hij heeft me gered en doorverwezen. Zelf zou ik nooit naar een leraar zijn gestapt. Meer moet dat vaak niet zijn: de juiste aandacht op het juiste moment.'

Brecht (9) is ernstig depressief. Zijn moeder vertelt ons hoe moeilijk het is die diagnose te aanvaarden, maar het moeilijkst zijn de reacties van de omgeving: 'Je moet je niet zo aanstellen!'

Ze zitten op school: meer dan driehonderdduizend jongeren die kampen met psychische problemen. Eén op de vier Belgen heeft zo'n probleem. De helft daarvan worstelt met een ernstige psychische ziekte. We staan aan de wereldtop inzake zelfmoorden. Bovendien is de schaamte groot: maar één op de drie volwassenen-in-nood zoekt hulp. Jongeren geven vaak signalen op school: aan hun vrienden of leraren. Soms merkt niemand dat op. Klasse brengt nu een stappenplan uit om daar als leraar, begeleider, ouder of vriend gepast op te kunnen reageren. De meeste leraren zijn daar blij mee. Ze gebruiken de dossiers uit de reeks De Eerste Lijn als onderbouw voor een preventieve aanpak van probleemgedrag. En dat is inderdaad nogal wat: pesten, faalangst, drugs, agressie, spijbelen, depressie, noem maar op.

Bovendien legt Klasse het werk en de verantwoordelijkheid voor al die problemen niet op de schouders van de leraren en de school. Via de tijdschriften en websites voor ouders, tieners en jongeren worden ook zij geresponsabiliseerd. Zo maken we samen school.

Meteen pakt de krant uit met de stelling dat scholen en leraren overvraagd worden: 'Ze zijn er niet voor opgeleid en ze kunnen toch niet alle problemen van de samenleving oplossen.' Gelijk heeft de krant: de school kan de muilezel van de samenleving niet zijn. Op het forum volgen vele tientallen reacties. Ik zou ze niet door de betrokken jongeren durven laten lezen. Uit respect. Ze zingen variaties op bekende thema's: vroeger was het beter, meer orde en tucht en de zaken zullen rap opgelost zijn, ouders besteden ofwel geen aandacht aan hun kinderen ofwel verwennen ze hen rot, leraren moeten les geven en daarmee uit. De vakbonden stellen dat lesgeven de corebusiness is van onderwijs: voor de rest zijn er veel te weinig mensen en middelen.

Eén lezer vat het zo samen: 'Heeft iemand al eens de omgekeerde redenering gemaakt? Het percentage kinderen dat problemen heeft met agressie, drugs, corpulentie, mishandeling, gebrek aan opvoeding… is uiteindelijk maar zeer klein. Laten we zeggen twee op een klas van twintig. Als er een lesuur per dag besteed wordt aan 'begeleiding' wil dat zeggen dat die andere achttien leerlingen elke dag een uur verspillen. Op een schoolcarrière van twaalf jaar komt dat op 2.400 uur. In die tijd kunnen mijn kinderen (die horen bij die 18) twee vreemde talen vloeiend leren spreken. Toen ik dat besefte heb ik mijn kinderen van school gehaald. En nu leren ze die vreemde talen lekker thuis.'

Ik vraag me af: waarover gaan deze kinderen later in al die talen spreken? En met wie? Hebben zij geleerd om te gaan met verschillen? Met weerstand, pijn en verdriet? Met leeftijdsgenoten die het moeilijk hebben? Denkt deze vader nu echt dat leraren 'een uur per dag aan begeleiding doen' en voor de rest op een schoolbord staan te krassen? Weet hij niet dat je zoiets niet in een vakje van een uur verstopt, maar dat het je hele wezen als leraar-opvoeder doordringt? Wat geeft hem de ontegensprekelijke zekerheid dat zijn kinderen (en hijzelf) nooit een vorm van blijkbaar gehate 'begeleiding' zullen nodig hebben nu ze 'lekker thuis' zitten?

Of we dat nu betreuren of niet: de school (en de vrije tijd die kinderen daar doorbrengen) is het sociaal oefenterrein geworden dat vroeger werd ingevuld door het grote gezin of het spel op straat. Kinderen leren er sociale en emotionele vaardigheden. Een school kan de ouders niet vervangen, maar helpt wel bouwen aan een sociaal netwerk waar vertrouwensrelaties mogelijk zijn. In elke klas zitten twee kinderen waarvan ouders zelf psychisch in de knoei zitten. Hoe warm is hun nest, hoe zeker hun plek, hoe belangrijk nog hun huiswerk? Als de school geen anker biedt, waar zullen ze dat dan vinden? Bij Nickelodeon of JimTV? Uiteraard zijn leraren geen psychologen en is efficiënt doorverwijzen de belangrijkste pijler van het stappenplan, naast zorgen voor een aangenaam klimaat, vorming geven, signalen herkennen en aangepast begeleiden. Elk jaar krijgen zo'n 15.000 leerlingen een behandeling in een Centrum voor Geestelijke Gezondheid. De wachttijd tussen het eerste intakegesprek en de start van een behandeling bedraagt vaak meer dan een half jaar. Ondertussen zitten ze op school. Waar moeten ze anders naartoe? Zullen we ze in een kelder steken? En hebben ze dan op school geen recht op leraren waarbij ze een mens mogen zijn, problemen incluis?

Er zijn 'warme' en 'koude' scholen. Dat voel je meteen als je er een voet binnen zet. Dat heeft meestal niets te maken met mooiere gebouwen, meer personeel of meer geld. Verdienen scholen dan geen mooiere gebouwen, meer personeel en meer geld? Natuurlijk wel. Gelukkig zijn er de jongste jaren ook enkele duizenden leraren bijgekomen in ons onderwijs: zorgcoördinatoren, begeleiders, vertrouwenspersonen. Elke investering in onderwijs rendeert later dubbel en dik voor de samenleving. Bij Klasse onderwerpen we alle artikels en initiatieven aan 'de sterktetoets': hoe sterk zijn ze voor de zwaksten in de samenleving? Veel scholen doen dat ook. Ze bouwen een beleid uit dat goed is voor de sterken en sterk voor de zwakken, dat richting en ruimte geeft, structuur en vrijheid. Er zijn ook scholen waarover leraren ons schrijven dat 'de sfeer er totaal verziekt is, waar competitie de norm is en waar collega's elkaar nog liever de grond inboren dan ondersteunen'. In de lerarenkamer heeft trouwens veertig procent van het aantal ziektedagen een psychosociale oorzaak.

Er zijn veel jongeren die ontsporen. Maar dankzij de dagelijkse preventieve werking van tienduizenden leraren ontsporen er heel veel jongeren ook niet. Leraren kunnen niet alle problemen van onze complexe samenleving oplossen, maar ze kunnen wel hun sociale verantwoordelijkheid nemen. En dat doen ze ook. Ondanks alles en juist daarom. Als leraar, als opvoeder en als mens. Hoe kun je louter wiskunde geven aan een leerling die aan zelfmoord zit te denken? Wat zal hij daarvan meedragen? Gelukkig heb ik mijn leven lang vooral les gekregen van warme leraren voor wie de corebusiness niet in de leerstof zat. Die leerstof is belangrijk, maar ik ben ze al lang vergeten. Maar wat ze me als mens en tussen de regels geleerd hebben, gebruik ik nog elke dag: aanmoediging, positieve bekrachtiging, zelfwaarde, solidariteit, verantwoordelijkheidszin, respect, vriendschap, samenwerking, doorzettingsvermogen, humor en hoop. Dankzij dergelijke leraren hebben wij het beste onderwijs van heel de wereld en staan de meeste jongeren niet in de kou. Ook als wat ze voelen soms te gek is voor woorden.

Leo Bormans is hoofdredacteur van Klasse


DS, 02-05-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Muilezel

Voor halve waarheden een eigen leven gaan leiden, toch even dit. De krant belt me over de toenemende druk op scholen om ook aandacht te besteden aan psychische problemen bij leerlingen. Ik stel dat scholen niet de muilezel van de samenleving mogen worden maar dat ze, samen met de ouders, wel hun maatschappelijke verantwoordelijkheid moeten nemen en dat meestal ook doen. 'Mooie metafoor', denkt de krant maar ze draait hem in de titel gewoon om: 'School als de muilezel van de samenleving'. Er komen tientallen brieven op het forum. De krant vraagt me daarop om mijn stelling uit te werken tot een opiniestuk. Daarin leg ik omzichtig uit dat lesgeven niet de enige kerntaak van onderwijs kan zijn. Kinderen hebben nu eenmaal problemen en ze zitten op school. In de introductie suggereert de krant echter dat ik zeg: 'Lesgeven is niet de corebusiness van onderwijs.' Heb ik niet gezegd. Daarop verschijnt er alweer een lezersbrief die die woorden herhaalt en waarschuwt voor 'Nederlandse' toestanden. Voor alle duidelijkheid, herhaal ik het daarom nog even: de school mag niet de muilezel van de samenleving zijn, maar onderwijs is uiteraard meer dan lesgeven alleen. Ik vermoed dat iedereen het daarover wel eens kan zijn.

Leo Bormans, hoofdredacteur Klasse


DS Lezersbrief, 05-05-2008

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB

Groot gelijk Leo!
Ik sta nu in 1b en geef daar ook leefsleutels. De leerkracht die ik vervang, begon de les steeds met aan elke leerling individueel (maar wel voor de klas) te vragen of er problemen zijn. De eerst les leek me dat nogal dom, maar van die mening ben ik ondertussen afgestapt. Ik heb in die 4 weken nog geen enkele les leefsleutels kunnen geven zoals ik ze voorbereid had. Ik ben telkens een hele les kwijt met te praten over de leerlingen hun problemen. Op het einde van vorige les vroeg een leerling me of ze tijdens de leswisseling (ik kom 11 en 7u in mijn 2 1b-klasjes) ook met hun problemen bij mij terechtkonden. Zo zie je maar dat voor veel leerlingen een heel uur per week echt nog niet genoeg is. Gelukkig dat er in sommige scholen een vak als leefsleutels is, daar bestaat geen leerplan voor en het biedt dus de vrijheid om een uur lang met socio-emotionele aspecten bezig te zijn.
Je mag het opvoedkundige aspect van de school echt niet onderschatten, zeker niet in de b-klassen.

__________________
"De jeugd van tegenwoordig houdt alleen maar van luxe, heeft slechte manieren en veracht de autoriteit.
Zij heeft geen respect voor oudere mensen. De jeugd verpraat de tijd terwijl er gewerkt moet worden, schrokt bij de maaltijden het voedsel naar binnen, legt de benen over elkaar en tiranniseert de ouders..."
- Socrates, 2400 jaar geleden... -