Waarom Mohammed B. hier jaren op zijn proces zou moeten wachten


Bijna negen maanden nadat hij in Amsterdam de regisseur Theo van Gogh heeft vermoord, kent de Nederlander Mohammed Bouyeri zijn straf. In ons land zou zijn proces jaren op zich laten wachten. Dat heeft vooral te maken met de assisenprocedure, die een snelle afhandeling van moordzaken afremt.


DE analyse is al vaker gemaakt. Het gerechtelijk onderzoek naar de moord op de Belgische politicus André Cools sleepte meer dan tien jaar aan. In Nederland stond de moordenaar van Pim Fortuyn binnen het jaar voor de rechter.

Het ging twee keer om een politieke moord. In Nederland werd de dader, Volkert van der Graaf, zes minuten na de aanslag gevat. Dat helpt uiteraard. In België werd jaren gezocht naar de moordenaars, die pas na de verklaringen van een spijtoptant tegen de lamp liepen.

Maar ook in eenvoudige moordzaken, waar de dader bijvoorbeeld op heterdaad wordt betrapt of bekentenissen heeft afgelegd - zoals Bouyeri in Nederland - duurt het gemakkelijk twee jaar vooraleer de beschuldigde terechtstaat. Hoe komt dat?

In Nederland staan verdachten van een moord voor beroepsrechters. Zij beslissen vooral op grond van het strafdossier dat de openbare aanklager heeft voorbereid, na een gerechtelijk onderzoek. In België doet een jury van twaalf 'leken' uitspraak over schuld of onschuld van de beklaagde. Zij krijgen de processen-verbaal die de onderzoekers opstelden, niet vooraf te lezen.

De assisenprocedure is hier ook grotendeels mondeling. Tot voor kort mocht een voorzitter van het assisenhof niet eens voorlezen uit een verklaring van een getuige als die niet aanwezig kon zijn. Op een assisenproces wordt het gerechtelijk onderzoek volledig overgedaan. De beschuldigde, de onderzoeksrechter, de politiemensen, de getuigen, de familieleden van de beklaagde en het slachtoffer, de psychiater... ze komen allen opnieuw aan het woord.

Daardoor duurt een moordproces in ons land niet alleen langer dan in Nederland. Ook het onderzoek dat eraan voorafgaat, moet minutieus alle gebeurtenissen reconstrueren. Tot in het oneindige bijna, want een aanklager kan zich niet veroorloven dat er losse eindjes bestaan. Een beetje advocaat maakt daar gebruik van om twijfel over de schuld van zijn cliënt op te wekken. Op professionele rechters heeft dat doorgaans weinig effect, maar het is voldoende dat zes van de twaalf juryleden twijfelen, en er volgt een vrijspraak.

De assisenprocedure bevat nog vertragende elementen. Om een beeld te krijgen van de persoonlijkheid van de beschuldigde gaat de politie langs bij familieleden, vrienden en kennissen die zowel positieve als negatieve geluiden laten horen. Dat neemt maanden in beslag. De psychiater wacht meestal op de verklaringen van die moraliteitsgetuigen vooraleer zijn oordeel te vellen over de geestesgesteldheid van de beklaagde. Nog eens een vertraging van enkele maanden.

Het is een teken aan de wand dat de minister van Justitie, Laurette Onkelinx, strafrechtexperts de opdracht heeft gegeven de assisenprocedure te moderniseren. De vervanging van de volksjury door beroepsrechters is vandaag blijkbaar nog een brug te ver.

Er zijn trouwens nog verschillen in aanpak. Nederland zette na de moord op Fortuyn de grote middelen in en richtte een uitgebreid landelijk rechercheteam op. De Belgische justitie heeft in de vele ophefmakende affaires die ze heeft gekend (Cools, Dutroux, Bende van Nijvel) nooit een soortgelijke machtsontplooiing getoond, hoewel de maatschappelijke beroering op zijn minst even groot was.

Nog niet lang boeken gespecialiseerde onderzoeksploegen succes tegen de rondtrekkende dadergroepen. Die laatste komen doorgaans binnen het half jaar voor de correctionele rechtbank, zeker als er verdachten in voorlopige hechtenis zitten. Elke maand dat het onderzoek langer loopt, bestaat het gevaar dat de raadkamer de beklaagden vrijlaat. Dat zet wel wat druk op de ketel.

In dossiers van fiscale fraude daarentegen sleept het onderzoek nog vaak te lang aan, bij gebrek aan gespecialiseerde aanklagers. Dat is ook het geval voor drugsonderzoeken met internationale vertakkingen. De gebrekkige Europese samenwerking staat hier een snelle afronding van het onderzoek in de weg.

Veel Belgische rechters beseffen stilaan dat ook in hun job de perceptie doorslaggevend is. Als het lang duurt vooraleer gemediatiseerde strafzaken hun beslag krijgen, straalt dat af op de werking van de hele justitie, ook al worden heel wat dossiers binnen een redelijke termijn afgehandeld.

De Gentse procureur-generaal, Frank Schins, heeft daarom zijn medewerkers opdracht gegeven correctionele zaken binnen het jaar voor de rechter te brengen. Het is een verdienstelijke poging om het lage vertrouwen van de Belg in zijn justitie op te krikken.


Filip Verhoest is redacteur binnenland.

27/07/2005 Filip Verhoest

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB