Jezus voor fijnproevers

J. Ratzinger, Jezus van Nazareth, Tielt: Terra Lannoo, 380 blz., 29,95.


De paus heeft een geraffineerd boek over Jezus geschreven. 'Iedereen is vrij mij tegen te spreken.'


Wie een gelovige vraagt naar de inspiratie van zijn of haar geloof, krijgt steeds vaker hetzelfde antwoord: de figuur van Jezus Christus zoals die in de Bijbel ten tonele wordt gevoerd. Na 2000 jaar heeft de man uit Nazareth zijn aantrekkingskracht nog altijd niet verloren. Integendeel, voor rationeel en kritisch denkende westerlingen die het instituut kerk al jaren achter zich gelaten hebben, blijven Jezus en zijn boodschap de enige reden waarom ze hun geloof niet helemaal opgeborgen hebben.

Maar wie was Jezus eigenlijk? De voorbije jaren zijn de wildste theorieën over de man verkondigd. De meest tot de verbeelding sprekende was natuurlijk de Da Vinci Code-theorie, waarin Jezus samen met Maria Magdalena voor een nageslacht gezorgd heeft. Het is een theorie die miljoenen lezers in de ban houdt, maar die geen wetenschappelijke grond heeft. Ook ernstige wetenschappers kwamen met alternatieve opvattingen, waarin een onderscheid gemaakt wordt tussen de 'historische' Jezus en de 'theologische' Christus.

De nobelprijswinnaar Albert Schweitzer was een van de eersten die de zoektocht naar de historische Jezus begonnen. Zijn volgelingen, onder wie de Amerikaanse bijbelwetenschapper James Tabor, kwamen tot de conclusie dat Jezus helemaal geen nieuwe religie wilde stichten. In de eerste plaats had hij, als volgeling van Johannes de Doper, een politieke agenda. Bij deze wetenschappers is er geen plaats voor kerkelijke dogma's als 'de onbevlekte ontvangenis' of 'de wederopstanding uit de doden'. Jezus is niet langer de zoon van God, maar een vrijheidsstrijder, een mysticus, een profeet.

Het zijn theorieën die de westerse mens wel kunnen bekoren, maar één belangwekkend theoloog vindt ze maar niets. Meer zelfs, hij vindt dat ze tegengesproken moeten worden. Zijn naam: Joseph Ratzinger, sinds 2005 beter bekend als paus Benedictus XVI. Hij ziet het als zijn taak om al die 'relativistische' opvattingen te bestrijden. De strijd tegen het westerse cultuurrelativisme was trouwens een van de kernideeën van het conclaaf waarop zijn collega-kardinalen hem twee jaar geleden tot paus verkozen.

Benedictus heeft zijn visie op de figuur van Jezus nu neergeschreven in een boek. Jezus van Nazareth werd in april, naar aanleiding van Ratzingers tachtigste verjaardag, voorgesteld in Rome, en vanaf deze week ligt de Nederlandse vertaling in de boekhandel. Internationaal is Jezus van Nazareth al een bestseller. Zowel in Italië als in Duitsland werden in enkele weken tijd meer dan 350.000 exemplaren verkocht.

Het boek is redelijk uniek. Het is de eerste keer dat een paus een boek schrijft waarvan hij uitdrukkelijk zegt dat het geen leerstellig document is, maar het resultaat van 'zijn persoonlijk zoeken naar het gelaat van de Heer'. Ratzinger begon eraan te schrijven in augustus 2003, toen hij nog hoofd was van de congregatie voor de Geloofsleer. In die functie moest hij waken over de orthodoxe lijn van het katholieke geloof. Toch was het nooit de bedoeling dat dit boek de enige juiste visie op de figuur van Jezus zou weergeven. 'Iedereen is vrij mij tegen te spreken', laat Benedictus in zijn woord vooraf optekenen.

Toch maakt hij onmiddellijk duidelijk dat hij niet wil weten van de kloof tussen de historische Jezus en de theologische Christus. 'Ik wilde de poging wagen om de Jezus van de evangelies als de werkelijke Jezus, als de eigenlijke historische Jezus te beschrijven. Ik ben ervan overtuigd dat deze figuur veel logischer en ook historisch gezien veel begrijpelijker is dan de reconstructies waarmee wij in de laatste decennia geconfronteerd zijn. Ik denk juist dat deze Jezus - die van de evangelies - een historisch zinvolle en overtuigende figuur is.'

Voor Benedictus is een zaak zeker: zonder verankering in God blijft de persoon van Jezus vaag, onwerkelijk en onverklaarbaar, in de woorden van de Duitse exegeet Rudolf Schnackenburg. 'Ik zie Jezus vanuit zijn verbondenheid met de Vader, een verbondenheid die onmisbaar is voor een goed begrip en die het mogelijk maakt dat Hij vandaag nog bij ons aanwezig is.'

Dit boek vertolkt perfect de diepste overtuiging van Joseph Ratzinger: zonder geloof in God is de mens verloren. 'We schaffen God af. Er zijn geen normen meer die vanboven komen, wij stellen onszelf de norm. De 'wijngaard' is van ons. Welaan, wat er dan gebeurt met de mens en de wereld, dat wordt ons zo langzamerhand wel duidelijk…' Het verkondigen van deze overtuiging is trouwens een van de belangrijke drijfveren van zijn pontificaat.

Maar de vraag is: slaagt hij erin deze boodschap overtuigend over te brengen? Ook op dit vlak is er een grote gelijkenis tussen het boek en zijn pontificaat tot nog toe. Daarover is de consensus: wat hij zegt, is intellectueel erg doordacht (we laten de Regensburg-uitschuiver over de islam even buiten beschouwing), maar de massa bezielen doet Benedictus niet. Hij is een paus voor de katholieke fijnproever. Dat is dit boek ook: in Jezus van Nazareth toont hij zich opnieuw als een uitmuntend theoloog. Maar wie, als buitenstaander, wil weten waarom de figuur van Jezus de mens Ratzinger zo aanspreekt dat hij zijn hele leven in dienst van deze man heeft gesteld, blijft op zijn honger. Ook dit boek is voor de katholieke fijnproever.


DS, 23-06-2007 (Dominique Minten)

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB