De schuld van de schuld


België scoort goed op internationale lijsten van onderwijs en welzijn. Toch blijven zo'n 900.000 mensen rond of onder de armoedegrens bengelen. En dat cijfer blijkt eerder nog te stijgen dan te dalen. In een poging een schets te maken van de hedendaagse armoede, sporen we vijf weken lang door de Vlaamse provincies. Vandaag: Tienen.


GEMIDDELD tweehonderd gezinnen schuiven wekelijks aan voor een voedselpakket in de lokalen van Bezorgd om Mensen. In anderhalf jaar tijd verviervoudigde hun aantal. Zuster Paula ziet het met lede ogen aan. ,,Ik kan enkel zeggen dat de situatie verslechtert.''

Het is de dag waarop de verantwoordelijke van Banksys triomfantelijk aankondigt dat zijn betalingssysteem zo'n 7350 verrichtingen per minuut heeft uitgevoerd. Een nieuw record. Meer dan drie miljoen keer gleden de bankkaarten over het hele land door de betalingsgleuf. Zuster Paula schudt het hoofd. ,,Ik wil de mensen niet te eten geven die straks hun aankopen niet meer kunnen afbetalen'', mompelt ze. Al weet ze dat ze dat wel zal doen. Twee dagen voor kerstmis is het. Buiten trappelen mensen in de kou. Ze komen hun kerstpakket afhalen. De doos zit iets voller dan anders. Het standaardaanbod van ontbijtgranen, confituur, yoghurt en rijst is opgevrolijkt met repen Kinder Bueno en een fles wijn. Over die wijn heeft zuster Paula zo haar twijfels. ,,In sommige pakketten halen we ze eruit. Je moet de kat niet bij de melk zetten. Ik wilde ze er overal uithalen. 'Ach zuster', zeiden mijn medewerkers. 'Als jij ze geen fles wijn geeft, gaan ze er toch een kopen.' Dat kan wel, maar moet ik dat steunen?''

Negen uur. Oudere vrouwen, moeders met kinderen en kinderwagens, mannen met de kraag van hun jas hoog en vrouwen met sjaals rond het hoofd schuifelen de tweedehandswinkel van Bezorgd om Mensen binnen. Wie tussen de kleren, schoenen en snuisterijen wil graaien, loopt door; wie enkel voor voedsel komt, blijft voorin wachten. Om de beurt fluisteren ze hun naam. Zuster Paula overloopt haar lijst en kruist aan wat ze mee krijgen. Een groot pakket voor een groot gezin, een klein voor een klein. Een Tsjetsjeense vluchteling manoeuvreert zijn rolstoel het lokaal binnen. Hij verloor zijn twee benen in de strijd. Nu stapelt hij twee dozen vol eten op zijn wankele schoot. ,,Tot volgende week, zuster!'' ,,Tot volgende week.'' Ze kijkt hem na. ,,Een dappere man.''

327 personen staan geregistreerd op de bedelingslijst van Bezorgd om Mensen. Naar Tiense normen is dat veel. 84 onder hen verdienen meer dan het leefloon, maar torsen een zware schuldenlast. 206 leven van het leefloon of van minder dan het leefloon en staan onder budgetbeheer. De rest heeft geen bekende bestaansmiddelen.

Een huis vol spullen

In het begin kregen zuster Paula en haar team vrijwilligers vooral vluchtelingen over de vloer, momenteel neemt het aandeel Belgen toe. Vooral jonge gezinnen, alleenstaande vaders en moeders met kinderen richten zich tot haar. Bijna allemaal staan ze onder budgetbeheer bij het OCMW en moeten ze zien rond te komen met vijftig euro per week. De rest van hun loon dient om schuldenputten op te vullen. ,,Mensen kunnen niet meer omgaan met geld'', meent zuster Paula. ,,Er wordt te veel gekocht op krediet. Mensen willen erbij horen. Hoe vaak zeggen ze me niet dat ook zij recht hebben op een televisie, een video, een computer, een gsm? Wat kan ik daarop antwoorden? Ik kan alleen vaststellen dat veel van de mensen die hier voedsel of tweedehandskleding komen halen een huis vol spullen hebben. Spullen waarvan ik me afvraag: heb je dat nodig? Maar wie ben ik? Uiteindelijk verkoop ik in de winkel ook de overschotten van onze weelde. Want ik sta even verbaasd van wat mensen zoal wegdoen. Per week halen we twee- tot driehonderd kilogram eten op bij de Carrefour, eten dat anders vernietigd wordt. Ik word ziek als ik eraan denk.''

,,De crisissen zijn soms heel acuut'', vertelt zuster Paula. ,,Mensen worden uit hun huis gezet, ze kunnen nergens terecht en dan staan ze hier voor de deur. De situatie van de huizen in Tienen is verbeterd de laatste jaren, maar toch, ik ken nog schrijnende toestanden. Krotten die verhuurd worden aan 350 tot 400 euro per maand. Er is geen verwarming, de elektriciteit is levensgevaarlijk en er is geen warm water. Mensen nemen die huizen omdat ze niet anders kunnen. Maar eigenlijk is de huur te hoog voor hun budget en dus staan ze na drie, vier maanden weer op straat. Met extra schulden erbovenop. En dan? Ik weet het niet. Soms kunnen ze bij vrienden terecht, maar dan worden die vrienden weer gestraft omdat ze zogezegd onderverhuren. ''

Stookoliepremie

100.000 mensen klopten in 2003 aan bij een van de 661 instellingen die aangesloten zijn bij de Belgische Federatie voor Voedselbanken. Sinds 1991 is dat cijfer enkel gestegen. Steeds meer huishoudens blijken voor hun dagelijkse behoeften afhankelijk te zijn van deze liefdadigheid. Eenvoudigweg omdat ze anders het hoofd niet boven water kunnen houden. Een onrustwekkende evolutie.

,,Soms denk ik dat het vechten tegen de bierkaai is'', zegt zuster Paula. ,,Je hebt inderdaad de generatie-armoede waarvan de cirkel nauwelijks te doorbreken valt. Al ken ik mensen die eruit zijn gegroeid en die het beter doen dan hun ouders. Spijtig genoeg zie je veel vaker het omgekeerde. Maar nog verontrustender zijn de nieuwe armen. Ze stapelen een paar tegenslagen op in het leven en zinken weg in de put.''

Een vrouw schuift nauwelijks zichtbaar een briefje onder de papieren van zuster Paula. ,,'t Is voor de stookolie'', prevelt ze. ,,Of de zuster er niets aan kan doen?'' Ze belooft het eens te bekijken. Binnensmonds foetert ze. Op de regering. Op de foute informatie. ,,Mensen denken dat het OCMW de stookolie betaalt, maar het gaat maar om een premie van honderd euro als de prijs van de stookolie hoger is dan 0,45 cent per liter. Ze beseffen niet dat de prijs allang gedaald is en dat ze er alleen voor staan.''

Warm hondje

Aan de buitenkant zie je het niet zo. Het gerenoveerde Weeshuis in het centrum van Tienen heet nu Kapucijnenhof en lijkt een schoolvoorbeeld van vernieuwde sociale woningbouw. Een prestigieus gebouw met 130 appartementen die voldoen aan de hoogste comfortnormen. Badkamer met bad, ingebouwde keuken en overal verwarming. De mensen leven er graag en goed, bevestigt bewoner Willy Luxem ons, alleen zitten er op dit moment ettelijke gezinnen zonder verwarming en verlichting omdat ze de elektriciteitsrekening niet kunnen betalen. De verwarming is op elektriciteit en die kosten lopen hoog op. ,,Tussen 150 en 175 euro per maand. Het noodrantsoen is zes ampère.

Luxem vertelt over een stel dat enkel een hondje had om hun kind te warmen. ,,Een modern kerstverhaal'', snuift hij. ,,Door schulden uit een vorige relatie konden ze hun rekening niet meer betalen. Na lang aandringen hebben we een realistisch afbetalingsplan verkregen.'' Sommigen proberen nu de woonkamer met een elektrisch blazertje te verwarmen, maar zo lang het blazertje draait, kan er niet gekookt worden. Luxem kijkt naar de klok. Om vijf uur gaan de televisie en de radio uit. Dat bespaart in de kosten. Na zeven uur mogen ze weer aan: dan geldt het nachttarief.

,,Niet alleen koopwoede, ook energiekosten zijn een belangrijke oorzaak van schulden'', zegt Luxem. De cijfers bevestigen dat. In 2003 werden 2.484 huishoudens afgesloten van elektriciteit en 1.578 van aardgas. Er werden 8.140 budgetmeters en 8.503 stroombegrenzers geplaatst. ,,Ook een lachertje'', meent Luxem. ,,Dan moet je bij het OCMW gaan smeken voor een beetje elektriciteit. Waar is de menswaardigheid?''

Nieuwe brommer

Dat het niet zwart-wit is, beseft hij ook. ,,Er zijn er die er hun voeten aan vegen. Ik ken zo'n koppel. Ze hebben huurachterstand, betalen de elektriciteit niet, toch werken ze allebei in de beschutte werkplaats. Onlangs kregen ze hun vakantiepremie. Wat doen ze ermee? Een nieuwe brommer kopen. Nu zijn ze uit hun appartement gezet. Er zijn grenzen, dat klopt, maar je weet dat die mensen van de regen in de drop belanden. Het is een straatje zonder eind.''

Zelf is hij uit de put gekropen. Een vreselijke tijd, noemt hij het. Na zijn echtscheiding zat hij diep in de schulden. Jaren heeft hij in krotten gewoond. ,,Het type huis met een wc-deur met een hartje, maar er is niets lieflijks aan een plank met een gat erin op de koer.''

Iedere vijftiende van de maand was het geld op. ,,Dat is de hel. Je kunt leven met nauwelijks iets, zolang alles goed gaat. Maar dan is de afvalemmer kapot en besef je dat je geen vijftien euro hebt voor een nieuwe. Als je naar het OCMW gaat, lijkt dat budgetbeheer zo eenvoudig. Televisie heb je niet nodig, gsm heb je niet nodig. Dat klopt. Koffie heb je ook niet nodig, je kunt evengoed water drinken. Maar hoe doe je het met je sociale contacten? Armoede is vaak niet alleen een financieel probleem, het is een kwestie van uitgesloten worden op alle vlakken. Je hebt geen tv, computer of gsm nodig om te leven, maar wel om je in te schakelen in de maatschappij. En dat is de enige manier om uit de beerput van de armoede te kruipen. Ik probeer dat de mensen hier duidelijk te maken. Ik wil hen een plaats geven in Tienen. Ieder jaar doen we mee aan de wijkfeesten. Met geld dat we inzamelen of dat mijn vrouw verdient met fruit te plukken, huren we een draaimolen. Eerst alleen voor de kansarme kinderen, nu voor alle kinderen. We willen geen onderscheid meer als het feest is.'' Met dank aan zuster Paula en haar team van vrijwilligers.


08/01/2005 Tine Hens

©Copyright De Standaard

__________________
"Never argue with an idiot, they'll just bring you
down to their level and beat you with experience." (c)TB