‘Rijke Chinezen hebben maar één doel: hun geld uit het land weghalen’


Tycoon Desmond Shum voelde hoe de sfeer veranderde in China toen Xi Jinping aan de macht kwam: zijn ex-vrouw verdween en zelf vluchtte hij naar het buitenland. ‘Beslis toch eens of China jullie vriend of vijand is.’


Wie is Desmond Shum?

Werd geboren in Sjanghai en groeide in de jaren 70 op in Hongkong
Studeerde even in de Verenigde Staten
Richtte samen met zijn toenmalige vrouw Duan Weihong een vastgoedbedrijf op en speelde zo een belangrijke rol in de ontwikkeling van de luchthaven van Peking
Verhuisde in 2015 na zijn scheiding samen met zijn zoon naar Oxford. Twee jaar later verdween zijn ex
Publiceerde vorig jaar zijn boek Red roulette: an insider’s story of wealth, power, corruption and vengeance in today’s China.

De avond voor zijn boek uitkwam, kreeg Desmond Shum thuis in Oxford telefoon vanuit China. Hij was al weken op van de zenuwen, want zijn verhaal beloofde vuurwerk te geven. Shum was niet de enige Chinees die fortuin maakte tijdens de jaren van grenzeloze groei. Maar niet zo heel veel tycoons verlieten het land, laat staan om uit de doeken te doen hoe het systeem doordrongen is van corruptie en decadentie en hoe de Chinese Communistische Partij daarbij een cruciale rol speelt. Voor Shum was het een wanhoopsdaad. Zijn ex-vrouw Duan Weihong, met wie hij in de jaren 90 een vastgoedimperium had uitgebouwd, was in 2017 plots verdwenen. En net toen hij vorig jaar op het punt stond om dat aan de hele wereld te vertellen, ging de telefoon over en hing zijn ex-vrouw aan de lijn. ‘Ik was geschokt’, vertelt Shum op het terras van de champagnebar van het St. Pancras-station in Londen. ‘Jarenlang hadden onze zoon en ik geen teken van leven gekregen en nu belde ze plots met de uitdrukkelijke vraag om het boek niet te publiceren. Haar telefoontje veranderde de dynamiek van het boek. Het was een verhaal over de recente geschiedenis van China, maar haar telefoontje maakte er ook nieuws van. “Zakenvrouw duikt weer op”.’


Hoe gaat het nu met haar? Is ze nog altijd vrij?

‘Ja, mijn zoon belt haar elke week. Het heeft hem ontzettend geholpen. Het was vreselijk om haar lot niet te kennen. Leefde ze nog, was ze nog bij zinnen, werd ze gefolterd? Hij had voortdurend nachtmerries en huilde veel. Nu heeft hij een ritueel met haar gevonden. Maar ik weet niet hoe vrij ze is. Ik praat niet meer met haar. Ons tweede gesprek was een aaneenschakeling van partijslogans. Ik kon gewoon niet weten of ze boodschappen van iemand anders voorlas, of zei wat ze dacht dat ze moest zeggen. Zo kun je geen gesprek voeren. Toen mijn moeder na vele maanden in Oxford terugkeerde naar China, kreeg ze bij aankomst een officieel sms’je met de boodschap dat ze het nummer van mijn ex niet meer mocht bellen.’


Weet je ook waarom ze in ongenade viel?

‘Nee, we waren al gescheiden toen ze verdween, maar er moet een politieke verklaring zijn. Ik heb haar vaak gezegd dat ze, net als ik, moest vertrekken, maar ze wou niet luisteren.’


Niet meer veilig

Het bewuste boek, Red roulette: an insider’s story of wealth, power, corruption and vengeance in today’s China stond meteen op het lijstje van niet te missen boeken van China-analisten. Hier en daar noemde men het ‘het boek waarvan China niet wil dat u het leest’. Shum zelf had er geen idee van hoe de Chinese regering zou reageren. ‘Ik voelde me niet veilig meer op straat, het waren heel emotionele weken. Peking heeft overal in het buitenland studenten zitten die hun patriottisme moeten tonen en daarom achter landgenoten aangaan, maar het bleef rustig.’


In uw dankwoord vermeldt u Bill Browder, de investeerder die uit Rusland moest vluchten en een vijand van Vladimir Poetin werd. Jaren geleden spraken we hem hier in Londen. Hij vertelde hoe hij voortdurend bang was van zijn eigen schaduw. Klokkenluider zijn van een genadeloos regime is geen benijdenswaardig bestaan?

‘Ik sprak met hem om te kunnen beslissen of ik mijn boek wel zou uitbrengen, want ik schreef het aanvankelijk alleen voor mijn zoon. Bill was duidelijk: “Ik wens niemand mijn levensstijl toe”. Na de publicatie heb ik hem ook om veiligheidsadvies gevraagd. Hij heeft me erg goed geholpen. Mijn zoon laat ik niet meer alleen over straat lopen. Mijn wereld is ook kleiner geworden, ik kan niet meer reizen naar waar ik wil. Bevriende landen van China, zoals Singapore of Thailand, mijd ik. Gek genoeg heb ik geen enkele bedreiging gevoeld vanuit China. Toen ik dat aan Bill vertelde, merkte hij op dat de bureaucratie soms traag werkt.’ (lacht)


Wijn voor 100.000 dollar

Het boek van Shum geeft een ontluisterende inkijk in het leven van de Chinese tycoons. Zijn ex-vrouw was goed bevriend met de vrouw van Wen Jiabao, ooit premier van China en lang een van de machtigste mannen van het land. Samen kochten ze een belang in Ping An, de Chinese bank die ooit de belangrijkste aandeelhouder was van Fortis. Shum zetelde zelfs even in de raad van bestuur van de bank. Ze verkochten hun aandeel met honderden miljoenen winst. Toen The New York Times in 2012 een groot corruptieschandaal rond de familie van Wen uitbracht, kleurde de elite in Peking van donkerrood naar schaamrood. De ex van Shum, volgens de Amerikaanse krant op dat moment ‘een van de rijkste vrouwen van China’, werd als een sleutelfiguur omschreven. Volgens Shum gooide de Wen-clan haar ook gewoon voor de leeuwen.

Ontluisterende anekdotes in het boek schetsen hoe de twee in het geld zwommen. In 2011 organiseerden Shum en zijn vrouw een bezoek aan Frankrijk voor enkele rijke vrienden. Ze wilden hun passie voor wijn delen en gingen op zoek naar een luxejacht. Ook de ceo van de vastgoedreus Evergrande, Hui Ka Yan – de laatste tijd in het nieuws wegens op de rand van het bankroet – reisde mee. De vier koppels wilden niet onderdoen voor elkaar en zetten daarom elk hun privévliegtuig klaar. Uiteindelijk wilden ze toch samen kaarten tijdens de vlucht, daarom vlogen drie toestellen leeg naar Frankrijk. In enkele uren verloor Shum 100.000 dollar ‘omdat hij slecht kan kaarten’. Bij aankomst gaven ze in een chic restaurant in Parijs voor de wijn alleen al datzelfde bedrag uit.


De decadentie is om van te duizelen. Eerlijk: na het lezen van uw boek, kun je niet anders dan te denken dat de campagne van Xi Jinping tegen corruptie niets te vroeg komt.

‘Ja, dat vind ik ook. Het probleem is dat zijn campagne selectief is. In het Chinese systeem, waarin corruptie zo ingebakken zit, heeft iedereen boter op zijn hoofd. Het is een politieke beslissing achter wie aangegaan wordt. De Partij en de president staan boven de wet.’


In uw boek schrijft u dat China leek te veranderen door de groei en bloei van bedrijven te omarmen, maar dat was schijn. Het land werd niet vrijer. Het was dus altijd de bedoeling om bedrijven in te zetten als instrument voor de Partij?

‘Dat begrijp ik nu beter dan ooit. Uiteindelijk weet elke Chinese ondernemer dat hij zijn rijkdom moet delen met de politieke macht. Als je een krantenkiosk hebt, dan betaal je aan de politie die in jouw buurt het verkeer regelt. Heb je een groter bedrijf, dan geef je geld aan iemand die hoger staat in de politieke hiërarchie. Er zijn geen uitzonderingen, de vraag is alleen: aan wie betaal je en hoeveel?’


Is de groeiende westerse scepsis over de Chinese investeringen terecht?

‘Om te beginnen is er geen verschil tussen staatsbedrijven en privébedrijven. Voor China gaan zaken en politiek hand in hand. Als je met hen zaken doet, betekent dat ook dat je hun politieke regels moet volgen. Aan Europeanen kan ik alleen maar zeggen: beslis eindelijk eens of China nu een vriend of een vijand is, want daar lijken jullie het lastig mee te hebben. En vergeet daarbij niet wat de Russen nu in Oekraïne aan het doen zijn en hoe China hen geen strobreed in de weg legt.’


U hebt Jack Ma, de gevallen baas van Alibaba, ooit ontmoet. Hij wilde zaken doen met u toen hij nog jong en onbekend was. Welke indruk maakte hij?

‘Hij is niet groot, maar wel verdomd arrogant. Ik dronk koffie met hem in Hongkong. Hij wilde een lening van me krijgen. Hij verwees naar de zakenbank Goldman Sachs, die hem 5 miljoen dollar had gegeven zonder om een businessplan te vragen. Hij lachte mij uit omdat ik hem geen 3 miljoen wilde geven zonder plannen op papier te zien. Dat was toen veel geld voor een Chinees bedrijf. Vergeet het, dacht ik, dat ga ik niet doen. Ik ging niet in zee met hem, maar achteraf was ik niet verbaasd over zijn succes.’


Schrok u toen Ma maandenlang verdween nadat hij een topper van de Communistische Partij publiekelijk te kijk had gezet?

‘Nee, want zo praat je niet in China. Wie dacht hij wel dat hij was? Het maakt niet uit dat je de allerrijkste bent. Hoeveel rijke Chinezen zijn er niet ten val gebracht, hoeveel zitten er niet in de gevangenis? De lijst is lang. Voor de Partij betekent geld niets. Als jij niet langer de rijkste bent, zal iemand anders het worden. Kijk naar het lot van Alibaba. Er werd ooit gewed dat het bedrijf 1.000 miljard dollar waard kon worden, het zou de Apple van China worden. Geen enkel bedrijf is té belangrijk. Wie dat denkt, maakt zichzelf wat wijs.’


En toch zit hij niet in de gevangenis. Waarom niet?

‘Ik vermoed dat hij toch nog wat steun geniet, hier en daar. En zijn faam in het buitenland en imago als ondernemer “made in China” beschermen hem wellicht ook een beetje.’


Ook de topman van Evergrande, met wie u ooit op reis ging, zit niet in de gevangenis.

‘De Partij heeft hem nodig om de boel op te kuisen. Niemand kent de puinhoop beter dan hij. Ze gebruiken hem. Ik ben ervan overtuigd dat hij zich grote zorgen maakt over zijn toekomst. Er kan om het even wat met hem gebeuren.’


Hoe gezond is de Chinese economie?

‘Ik geloof niet dat het land ooit de grootste economie ter wereld wordt. In de eerste plaats vanwege het beleid van de president. De schade die Xi heeft toegebracht is groot. Ik denk echt niet dat hij gewoon de macht om de macht wil en daarom eeuwig wil regeren. Hij is een idealist, hij wil de Partij nieuw leven inblazen. Tegelijk denk ik dat hij domme dingen doet. Het ene bedrijf na het andere komt in de problemen. Het hele land zit in nesten. Om te groeien, is er te veel schuld in het systeem gepompt. Evergrande is daar een symptoom van.’


Met die zwarte wolken boven de economie is het toch gek dat Xi waarde blijft vernietigen?

‘Ken je andere landen die miljarden laten verdampen, zoals dat in de Chinese technologiesector gebeurt? En het zijn niet Google of Apple, maar Chinese bedrijven die aangepakt worden. Dat is ongezien. Daarom hebben rijke Chinezen maar één doel: hun geld weghalen uit het land.’


Doen ze dat ook?

‘Nee, want het is erg moeilijk geworden. Het is de reden waarom de president Macau heeft aangepakt, of achter cryptomunten is aangegaan. Vroeger kon je makkelijk geld naar Hongkong krijgen. Nu zijn de vluchtroutes gesloten. Grote banktransacties moeten geregistreerd en bijgehouden worden. Zo heeft Xi een grote kapitaalvlucht verhinderd en heeft hij het ook makkelijker om zijn beleid door te duwen.’


Waarmee vult u uw dagen hier in Engeland? Werken hoeft u wellicht niet meer te doen?

‘Nee, dat is waar. Ik kan ertegen. Ik besef trouwens goed dat het boek niet erg flatterend is voor mijn ex en mij, ik krijg veel kritiek. Maar ik schrijf gewoon wat ik meemaakte.’


Hoe extravagant is uw leven nog?

‘Niet zo extravagant meer.’

De ober brengt de rekening voor de fles champagne die hij voor zichzelf bestelde. Prijskaartje: meer dan 200 Britse pond.


DS, 07-05-2022 (Annelien De Greef)